İnsan evrimi zaman çizelgesi

Haeckel'in evrimsel hayat ağacı. Türlerin evrimsel tarihi tek bir gövdeden doğan birçok dalı olan bir "ağaç" olarak tanımlanmıştır.

İnsan evrimi zaman çizelgesi, insan türlerinin evrimindeki belli başlı önemli olayları ve insan atalarının evrimsel tarihlerini özetlemektedir. Bunun yanında Homo sapiens türünün atası olabilecek canlıların, tür ve cinslerin kısa bir açıklamasını içerir. Temel olarak Abiyogenez'in konusu olan yaşamın kökeni bu zaman çizelgesinde konu edinmemiş olup insanın oluşumuna götüren ön ataların olası bir soy çizgisi ele alınmıştır. Bu zaman çizelgesi, paleontoloji, gelişim biyolojisi ve morfoloji alanında elde edilen verilerin yanında anatomik ve genetik veri çalışmalarına da dayanır. İnsan evriminin tüm yönleriyle araştırılması antropolojinin önemli bir bileşenidir.

Homo sapiens sınıflandırması[değiştir | kaynağı değiştir]

Modern insan Homo sapiens'in ve onun ön atalarının kladistik soy çizgisi (taksonomik sıralaması) aşağıdaki gibidir:

Taksonomi	İsim	Yaygın isim	Milyonlarca yıl önce (başlangıç)
Üst âlem	Ökaryot	Çekirdeğe sahip hücreler	1,800,000,000 yıl önce
lem	Animalia	Hayvanlar	650,000,000 yıl önce
Şube	Chordata	Omurgalılar ile yakın akrabaları olan omurgasızlar	635,000,000 yıl önce
Altşube	Vertebrata	Omurgalılar	535,000,000 yıl önce
Üstsınıf	Tetrapoda	Dört üyeliler	395,000,000 yıl önce
Sınıf	Mammalia	Memeliler	220,000,000 yıl önce
Altsınıf	Theria	Canlı doğum yapan ve yumurta bırakmayan memeliler	160,000,000 yıl önce
İnfra sınıf	Eteneliler	Eteneli memeliler (keseli olmayanlar)	125,000,000 yıl önce
Magnus takım	Boreoeutheria	Birim üstü supra primatlar, yarasalar, balinalar, toynaklı memelilerle otçul memelilerin çoğu
Üst takım	Euarchontoglires	Supraprimatlar (primatlar, kemirgenler, tavşanlar, ağaç sivri faresi ve uçar makigiller)	100,000,000 yıl önce
Asil takım	Euarchonta	Primatlar, uçar makigiller ve sivri sincapçıkgiller	80,000,000 yıl önce
Mir takım	Primatomorpha	Primatlar ve uçar makigiller	79,600,000 yıl önce
Takım	Primatlar	Primatlar	65,000,000 yıl önce
Alt takım	Haplorrhini	"Kuru burunlu" maymunlar (İnsansılar, maymunlar ve cadı makigiller)	56,000,000 yıl önce
İnfra takım	Simiiformes	"Yüksek" primatlar (veya Simiyanlar) (insansılar, eski Dünya ile yeni Dünya maymunları)	40,000,000 yıl önce
Küçük takım	Catarrhini	"Dar burunlu" primatlar (insansılar ve eski Dünya maymunları)	38,000,000 yıl önce
Üst familya	Hominoidea	İnsansılar	23,000,000 yıl önce
Familya	Hominidae	Büyük insansı maymunlar (insanlar, şempanzeler, bonobolar, goriller ve orangutanlar)	17,000,000 yıl önce
Alt familya	Homininae	İnsanlar, şempanzeler, bonobolar ve goriller	8,000,000 yıl önce
Oymak	Hominini	İnsanlar, şempanzeler ve bonobolar	7,000,000 yıl önce
Alt oymak	Hominina	İki ayak üzerinde yürüyen bipedal insansılar (Ardipithecus ve onun soyundan gelenler)	5,600,000 yıl önce
Cins	Homo	İnsanlar, neandertaller, homo erectus ile onların doğrudan ataları	2,800,000 yıl önce
Tür	Homo sapiens	İnsanlar	350,000 yıl önce
Alt tür	Homo sapiens sapiens	Anatomik olarak modern insan	150,000 yıl önce

Zaman çizelgesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Hominin zaman çizelgesi

−10 —

–

−9 —

–

−8 —

–

−7 —

–

−6 —

–

−5 —

–

−4 —

–

−3 —

–

−2 —

–

−1 —

–

0 —

Miyosen

Pliyosen

Pleyistosen

Hominini

Nakalipithecus

Samburupithecus

Ouranopithecus
(Ou. turkae)
(Ou. macedoniensis)

Chororapithecus

Oreopithecus

Sivapithecus

Sahelanthropus

Graecopithecus

Orrorin

(O. praegens)
(O. tugenensis)

Ardipithecus

(Ar. kadabba)

(Ar. ramidus)

Australopithecus
(Au. africanus)
(Au. afarensis)
(Au. anamensis)

H. habilis
(H. rudolfensis)
(Au. garhi)

H. erectus
(H. antecessor)
(H. ergaster)
(Au. sediba)

H. heidelbergensis

Homo sapiens

Neandertaller

Denisovalılar

←

İlk kuyruksuz maymunlar

←

Gorillerin soy ayrımı

←

Şempanzelerin soy ayrımı

←

İlk iki ayaklı

←

Ardipithecus cinsine ait ilk iz

←

Australopithecus cinsine ait ilk iz

←

İlk taş aletler

←

Homo cinsine ait ilk iz

←

Afrika ötesine yayılma

←

←

←

←

İ

n

s

a

n

g

i

l

l

e

r

P
a
r
a
n
t
h
r
o
p
u
s

(milyon yıl önce)

Yaşamın zaman çizelgesi

−4500 —

–

—

–

−4000 —

–

—

–

−3500 —

–

—

–

−3000 —

–

—

–

−2500 —

–

—

–

−2000 —

–

—

–

−1500 —

–

—

–

−1000 —

–

—

–

−500 —

–

—

–

0 —

B
i
t
k
i
l
e
r

Eklem bacaklılar Yumuşakçalar

H
a
d
e
e
n

A
r
k
e
e
n

P
r
o
t
e
r
o
z
o
y
i
k

F
a
n
e
r
o
z
o
y
i
k

←

←

←

←

←

←

←

Pongola buzullaşması*

←

Atmosferik oksijen

←

Huronian buzullaşması*

←

Eşeyli üreme

←

İlk çok hücreli yaşam

←

İlk mantarlar

←

İlk bitkiler

←

İlk hayvanlar

←

Kriyojeniyen buz çağı*

←

←

←

←

←

←

İlk insansılar / insanlar

←

Kuvaterner buzul çağı*

(milyon yıl önce)

*Buzul çağları

İlk canlı yaşam[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarih	Olay
4000 Mö (milyon yıl önce)	En erken yaşam görünümü. Ayrıca bakınız: Abiyogenez
3900 Mö	Hücreler Prokaryotun görünümüne benzemektedir. Fotosentezin ilk ortaya çıktığı ve bu sayede dünyadaki oksijenin ilk görüldüğü zamanlardır. Ayrıca bakınız: Hücre
2500 Mö	İlk organizmaların oksijen kullanımı. 2400 Mö ile, Oksijen Felaketi meydana gelmiştir.
2100 Mö	Daha gelişmiş hücrelerin görünümü: the eukaryotes. Ayrıca bakınız: Ökaryot § Köken ve evrim
1200 Mö	Eşeylii üremedeki gelişmeler, evrimin daha hızlı gelişimini sağladı.^[1]
900 Mö	Choanoflagellate Choanoflagellate, bütün hayvanlar aleminin atası olarak görünmektedir ve Süngerlerin atası olduğu kabul edilmektedir.^[2] Proterospongia (Choanoflagellata üyeleri), hayvanlar aleminin atası olarak gösterilebilecek en iyi yaşayan örnektir. Prokaryotlarla beslenen kamçılı protistlerdir. Bu canlılar koloniler halinde yaşamaktadır.
600 Mö	İlk çok hücreli hayvan süngerlerin olduğu düşünülmektedir. Süngerler, hayvanlar arasında dokuları bakımından en basit canlıdır. Süngerler günümüzde en eski paleontolojik hayvan şubesidir.
580 Mö	Hayvan hareketi Knidliler ile başladı. Bütün knidliler çevresel sinir ve kas sistemine sahiplerdi çünkü onlar en basit hayvandır. Vücutlarının belirli şekilleri vardır. İlk göz bu dönemde oluşmuştur.
550 Mö	Yassı solucanlar Yassı solucanların ilk beyine sahip hayvanlar oldukları düşünülmektedir.
540 Mö	Akorn solucanları daha fazla özellikli düşünebilirler ve diğer solucan türlerine göre daha gelişmişlerdir. Dolaşım sistemilerinde böbrek görevini de yapan bir kalp mevcuttur.

Kordalılar[değiştir | kaynağı değiştir]

590-535 milyon yıl önce ikincil ağızlı atalardan geliştiler.

Omurgalılar[değiştir | kaynağı değiştir]

535-520 milyon yıl önce ortaya çıktılar. 450 milyon yıl önce ilk çeneliler gelişti. Bunlar 440 milyon yıl önce iki gruba ayrıldılar: Kemikli balıklar, Kıkırdaklı balıklar.

Dört üyeliler[değiştir | kaynağı değiştir]

Devoniyen sonunda, et yüzgeçli balıklardan geliştiler. Bazal formların hepsinin ayaklarında 5 parmak vardı. Yaklaşık 340 milyon yıl önce Bathrachomorpha ve Amniota olarak ikiye ayrıldılar.

Memeliler[değiştir | kaynağı değiştir]

Üst Triyas'ta sinodontlardan geliştiler. Dik bacakları ve kılları bu atalardan miras aldıkları özelliklerdir.

Primatlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Paleosen'de primat benzeri plesiadapiformlar gelişip Kuzey Amerika ve Avrasya'da yayıldı. İlk gerçek primatlar 55 milyon yıl önce ortaya çıktı. Primatların ortaya çıkışı ile birlikte plesiadapiformlar yok oldular. Erken primatlar omomyoidler ve adapoidler olarak ikiye ayrılır. Omomyoidlerin kuru burunlu maymunlara, adapoidlerin nemli burunlu maymunlara yol açtığı düşünülmektedir.

Simiyenler (Simiiformes/Anthropoidea)[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk simiyenlerin (Eosimiidae) 45 milyon yıl önce ortaya çıktığı bilinmektedir. Bu erken simiyenler oldukça küçüklerdi ve bazılarının omomyoid atalara sahip olduklarını kanıtlayan özellikleri vardı.

Büyük insansı maymunlar (Hominidae)[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk hominidler Orta Miyosen'de hem Afrika hem Avrasya'da ortaya çıktılar. Bunlar Üst Miyosen'den önce iki ana gruba ayrıldılar: Ponginae (orangutan ve soyu tükenmiş yakın akrabaları) ve Homininae (insan, şempanze, goril ve soyu tükenmiş akrabaları)

Homo[değiştir | kaynağı değiştir]

İnsanlara (Homo) ilk olarak Alt Paleolitik'te rastlandı. Australopithecinelerden farklı olarak, uzun yolculuklara uyarlanmış bacaklara ve kısa kollara sahiplerdi. Kesici taş aletler geliştirdiler, ateşi kontrolü ettiler ve Üst Pleyistosen'de Dünya geneline yayılmaya başladılar.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarih öncesi zaman çizelgesi
Şempanze-insan son ortak ata
Evrenin zaman çizelgesi grafiği
Yerküre tarihi
Doğa tarihi
Dünya tarihi
Yaşamın evrimsel tarihi
Homininae
İnsan evrimi
İnsan taksonomisi
Homo
En son ortak ata
İnsan evriminin fosil listesi
Tarih öncesi iki yaşamlılar
Tarih öncesi balıklar
Tarih öncesi sürüngenler
Ataların Hikayesi, Richard Dawkins'in 40 buluşma noktasına dair bir zaman çizelgesi içerdiği kitabı
Evrim zaman çizelgesi - biyolojik canlılığın günümüzdeki muazzam çeşitliliğin evriminin açıklaması

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "'Experiments with sex have been very hard to conduct,' Goddard said. 'In an experiment, one needs to hold all else constant, apart from the aspect of interest. This means that no higher organisms can be used, since they have to have sex to reproduce and therefore provide no asexual control.'
Goddard and colleagues instead turned to a single-celled organism, yeast, to test the idea that sex allows populations to adapt to new conditions more rapidly than asexual populations." Sex Speeds Up Evolution, Study Finds 14 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (URL 9 Ocak, 2005 erişim tarihi)
^ "Proterospongia is a rare freshwater protist, a colonial member of the Choanoflagellata." "Proterospongia itself is not the ancestor of sponges. However, it serves as a useful model for what the ancestor of sponges and other metazoans may have been like." http://www.ucmp.berkeley.edu/protista/proterospongia.html 4 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Berkeley University

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Palaeos5 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
İnsansılar zaman çizelgesi
Berkeley Üniversitesi Evrim sayfası11 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Tree of Life Web Project11 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - interaktif biçimde tüm filogenetik ağacı keşfedebileceğiniz bir sayfa
Hayvanlar alemimin evrim tarihçesi27 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Smithsonian Enstitüsü tarafından hazırlanan İnsan Kökenleri Programı İnteraktif İnsan Evrimi Zaman Çizelgesi17 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] "'Experiments with sex have been very hard to conduct,' Goddard said. 'In an experiment, one needs to hold all else constant, apart from the aspect of interest. This means that no higher organisms can be used, since they have to have sex to reproduce and therefore provide no asexual control.'
Goddard and colleagues instead turned to a single-celled organism, yeast, to test the idea that sex allows populations to adapt to new conditions more rapidly than asexual populations." Sex Speeds Up Evolution, Study Finds 14 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (URL 9 Ocak, 2005 erişim tarihi)

[2] "Proterospongia is a rare freshwater protist, a colonial member of the Choanoflagellata." "Proterospongia itself is not the ancestor of sponges. However, it serves as a useful model for what the ancestor of sponges and other metazoans may have been like." http://www.ucmp.berkeley.edu/protista/proterospongia.html 4 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Berkeley University

[1]

[2]

g t d Evrimsel biyoloji
Giriş Ana hatlar Evrimsel tarih kronolojisi Yaşamın evrimsel tarihi Dizin
Evrim	Abiyogenez Adaptasyon Adaptif radyasyon Diğerkâmlık Hile yapmak Karşılıklı Baldwin etkisi Kladistik Birlikte evrim Mutualizm Ortak ata Yakınsak evrim Iraksak evrim Yeryüzündeki ilk yaşam Evrimin kanıtları Evrimsel silahlanma yarışı Evrimsel baskı Eksaptasyon Soy tükenmesi Yok oluş Homoloji Son evrensel ortak ata Makro evrim Mikro evrim Uyumsuzluk Adaptif olmayan radyasyon Panspermia Paralel evrim Sinyalizasyon teorisi Handikap ilkesi Türleşme Tür Tür kompleksi Türler sorunu Taksonomi Seçilim birimleri Gen merkezli evrim görüşü
Popülasyon genetiği	Yapay seçilim Biyoçeşitlilik Evrimsel olarak istikrarlı strateji Fisher prensibi Seçilim değeri Kapsayıcı Gen akışı Genetik sürüklenme Akraba seçilimi Ebeveyn yatırımı Ebeveyn-yavru çatışması Mutasyon Popülasyon Doğal seçilim Eşeysel dimorfizm Cinsel seçilim Eş seçimi Sosyal seçilim Trivers-Willard hipotezi Varyasyon
Gelişim	Kanalizasyon Evrimsel gelişim biyolojisi Genetik asimilasyon İnversiyon Modülerlik Fenotipik plastisite
Taksonlara göre evrim	Bakteriler Kuşlar köken Brachiopodalar Yumuşakçalar Kafadan bacaklılar Dinozorlar Balıklar Mantarlar Böcekler Kelebekler Memeliler kediler köpekgiller kurtlar köpekler sırtlangiller yunuslar ve balinalar atlar kangurugiller primatlar insanlar lemurlar deniz inekleri Bitkiler tozlayıcı aracılı Sürüngenler Örümcekler Dört üyeliler Virüsler
Organlara göre evrim	Hücreler DNA Kamçı Ökaryotlar simbiyogenez kromozom endomembran sistemi mitokondri çekirdek plastitler Hayvanlarda göz kıl kulak kemikleri sinir sistemleri beyin
Sürece göre evrim	Yaşlanma ölüm programlanmış hücre ölümü Kuşların uçuşu Biyolojik karmaşıklık Karşılıklı yardımlaşma Renkli görme primatlarda Duygular Empati Etik Gerçek sosyal yaşam Bağışıklık sistemi Metabolizma Tek eşlilik Ahlak Mozaik evrim Çok hücrelilik Eşeyli üreme Gamet farklılaşması/cinsiyetler Yaşam döngüleri/nükleer evreler Çiftleşme tipleri Mayoz Biyolojik cinsiyet belirleme Yılan zehri
Tempo ve biçimler	Tedricilik/Sıçramalı evrim/Sıçramacılık Mikromutasyon/Makromutasyon Üniformitaryanizm/Katastrofizm
Türleşme	Allopatrik Anagenez Katagenez Kladogenez Ortak türleşme Ekolojik Hibrit Ekolojik olmayan Parapatrik Peripatrik Takviye Simpatrik
Tarih	Rönesans ve Aydınlanma Çağı Türlerin transmutasyonu David Hume Tabiî Din Üzerine Diyaloglar Charles Darwin Türlerin Kökeni Paleontoloji tarihi Geçiş fosili Karışmalı kalıtım Mendel genetiği Darwinizmin tutulması Modern evrimsel sentez Moleküler evrimin tarihçesi Genişletilmiş evrimsel sentez
Felsefe	Darwinizm Alternatifler Katastrofizm Lamarkizm Ortogenez Mutasyonizm Sıçramacılık Yapısalcılık Spandrel Teistik Vitalizm Biyolojide teleoloji
Alakalı	Biyocoğrafya Ekolojik genetik Grup seçilimi Kültürel evrim Kültürel grup seçimi İkili kalıtım teorisi Hologenom evrimi teorisi Kayıp kalıtım problemi Moleküler evrim Astrobiyoloji Filogenetik Ağaç Polimorfizm Eobiont Sistematik Transgenerasyonel epigenetik kalıtım
Kategori Commons Vikiproje

g t d İnsan genetiği
Alt konular	Evrimsel insan genetiği Genetik soybilim İnsan genetik mühendisliği İnsan genetiği varyasyonu Irk ve genetik İnsan genomu İnsan Genom Projesi İnsanın evrimi Zaman çizelgesi Şempanze-insan en son ortak atası Neandertal Genom Projesi
Bölgelere göre genetik tarih	Afrika (Kuzey Afrika) Amerikalılar Britanya Adaları Avrupa (Avrupa'da Afrika karışımı) İber Yarımadası Yakın Doğu Türklerin genetik tarihi Güney Asya
Kategori Commons

İnsan evrimi zaman çizelgesi nedir?, İnsan evrimi zaman çizelgesi anlamı nedir?, İnsan evrimi zaman çizelgesi ne demektir?