Dinozorların evrimi

Dinozorlar, 232-234 milyon yıl önce orta Triyas devrinin son zamanı olan Ladinyan döneminde arkozorlardan evrildiler. Dinozorlar iyi araştırılmış bir grup olup kafatası alnının üst kemiğinin mevcut olmaması, ön kol ile omuz eklemi arasındaki uzun kol kemiği olan humerus üzerinde deltopektoral aralık çıkıntısının eksikliği gibi birçok özellikler incelenerek tanımlanırlar.^[1]

Arkozorlardan dinozorlara[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk dinozorların ortaya çıkışına kadar uzanan süreç, 250 milyon yıl ile tarihlendirilen Proterosuchidae, Erytrosuchidae ve Euparkeria gibi erken dönem arkozor fosillerinden 232-236 milyon yıl önce orta Triyas döneminde yaşamış Ticinosuchus gibi arkozorların fosillerine kadar takip edilebilir. Timsahlar (Crocodylomorpha), orta Triyas dönemi arkozorların hayatta kalan ve günümüze kadar ulaşmış olan torunlarıdır.^[1]

Dinozorlar, kuşların (Saurischia), üç boynuzlu bir dinozor türü olan Triceratopsların (Ornithischia) ve bunların torunlarının son ortak atası olarak tanımlanabilir. Bu tanımla beraber, pterozorlar ve birkaç arkozor türü daha bu dinozor sınıflandırmasının dışında kalır. Yanlışlıkla uçan dinozorlar olarak da adlandırılan Pterozorlar, deriden yapılma kanatlarıyla Mezozoik dönemin semalarında uçan ve uçucu hayvanlar arasında da en büyük boyutlara ulaşmış olan bir sürüngendir. Schleromochlus (220-225 milyon yıl önce), Lagerpeton (230-232 milyon yıl önce) ve Marasuchus (230-232 milyon yıl önce) dinozor tanımının dışında kalan arkozor genusu içinde yer alır.

En eski dinozorlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Bilinen ilk dinozorlar, boyları bir metreden iki metreye kadar ulaşan ve iki ayak üzerinde bipedal yürüme özelliğine sahip etçil beslenen avcılardı.

Bazı ortak özelliklere sahip olmakla beraber bulunan kalıntıların tümünün kafatası dışında kalan vücut kemiği fosilleri içermesi yüzünden tam olarak bir dinozor olup olmadığı tanımlanamamış olan Spondylosoma türüne ait fosiller yaklaşık 230-232 milyon yıl öncesine aittir.^[1] İlk bulunan dinozor fosilleri arasında, Saurischia (kertenkele kalçalı dinozor), Saturnalia (225-232 milyon yıl önce), Herrerasaurus (220-230 milyon yıl önce), Staurikosaurus (muhtemelen 225-230 milyon yıl önce), Eoraptor (220-230 milyon yıl önce), Alwalkeria (220-230 milyon yıl) yer alır. Saturnalia belki kalça kemikli bir dinozor veya ön saropodlar içinde yer alan bir dinozor olabilir. Buna karşı diğerleri temel olarak sürüngen-benzeri kalça kemikli dinozorlardır.

A. Eoraptor, (erken dönem Saurischia), B Lesothosaurus, ilkel kuş kalçalı dinozor, C Staurikosaurus (Saurischia) kalça kemiği, D Lesothosaurus kalça kemiği

Yukarıdaki görselde görüleceği gibi, erken dönem ilkel kertenkele kalçalı dinozorlar, günümüz timsahlarından ziyade belirgin bir şekilde ilk dönem ilkel kuş kalçalı dinozorları andırırlar. Bu anlamda sürüngen-benzeri kalça kemerlere sahip dinozorlar, pelvis kalça kemerindeki kemiklerin atasal yapısını korumuş olmasıyla kuş-benzeri kalça kemerine sahip diğer dinozorlardan ayrılırlar. Diğer bir fark ise kafatası yapısı olup kuş kalçalı dinozorların üst kafatası daha sağlam yapılıdır ve otçul beslenmeye uyum sağlamış olmanın bir göstergesi olarak alt çenenin çene bağlantısı birbiriyle daha esnek bir şekilde birleşmiştir. Bu durum özellikle Lesothosaurus örneğinde rahatça görülebilir.

Kertenkele kalçalı pelvis yapısı
Tyrannosaurus kalça kemiği pelvisi
Kuş kalçalı pelvis yapısı
Edmontosaurus pelvisi

Dinozorların sınıflandırılması[değiştir | kaynağı değiştir]

Kertenkele kalçalı dinozorlar (Saurischia)

Herrerasauridae

Herrerasaurus Staurikosaurus

Theropoda

Coelophysoidea

Coelophysis Liliensternus Dilophosaurus

Neotheropoda

Ceratosauria

Ceratosaurus Majungasaurus Carnotaurus

Tetanurae

Megalosauroidea

Spinosaurus Suchomimus Torvosaurus

Avetheropoda

Allosaurus Tyrannosaurus Velociraptor

Sauropodomorpha

Prosauropoda

Anchisaurus Plateosaurus Massospondylus

Sauropoda

Bazal Sauropodalar

Mamenchisaurus Shunosaurus Omeiosaurus

Neosauropoda

Diplodocoidea

Diplodocus Apatosaurus Amargasaurus

Macronaria

Brachiosaurus Camarasaurus Ampelosaurus

Kuş kalçalı dinozorlar (Ornithischia)

Heterodontosauridae

Heterodontosaurus Abrictosaurus

Genasauria

Thyreophora

Bazal Thyreophoralar

Scelidosaurus Scutellosaurus

Eurypoda

Stegosauria

Stegosaurus Kentrosaurus Huayangosaurus

Ankylosauria

Euoplocephalus Edmontonia Ankylosaurus

Cerapoda

Marginocephalia

Pachycephalosauria

Prenocephale Pachycephalosaurus Stegoceras

Ceratopsia

Triceratops Protoceratops Torosaurus

Ornithopoda

Bazal Ornithopodlar

Hypsilophodon Agilisaurus Leaellynasaura

Iguanodontia

Iguanodon Edmontosaurus Parasaurolophus

Ayrıca bakınız Dinozorlar listesi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c Weishampel, Dodson & Osmolska, 2004, The Dinosauria

Kitaplar[değiştir | kaynağı değiştir]

(İngilizce) Kevin Padian, and Philip J. Currie. (1997)《Encyclopedia of Dinosaurs》Academic Press. ISBN 0-12-226810-5.
(İngilizce) Paul, Gregory S. (2000)《The Scientific American Book of Dinosaurs'》St. Martin's Press. ISBN 0-312-26226-4.
(İngilizce) Paul, Gregory S. (2002)《Dinosaurs of the Air: The Evolution and Loss of flight in Dinosaurs and Birds》Baltimore: The Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-6763-0.
(İngilizce) Weishampel, David B. (2004)《The Dinosauria》University of California Press; 2nd edition. ISBN 0-520-24209-2.

[Dinosauria-1] Weishampel, Dodson & Osmolska, 2004, The Dinosauria

[1]

g t d Evrimsel biyoloji
Giriş Ana hatlar Evrimsel tarih kronolojisi Yaşamın evrimsel tarihi Dizin
Evrim	Abiyogenez Adaptasyon Adaptif radyasyon Diğerkâmlık Hile yapmak Karşılıklı Baldwin etkisi Kladistik Birlikte evrim Mutualizm Ortak ata Yakınsak evrim Iraksak evrim Yeryüzündeki ilk yaşam Evrimin kanıtları Evrimsel silahlanma yarışı Evrimsel baskı Eksaptasyon Soy tükenmesi Yok oluş Homoloji Son evrensel ortak ata Makro evrim Mikro evrim Uyumsuzluk Adaptif olmayan radyasyon Panspermia Paralel evrim Sinyalizasyon teorisi Handikap ilkesi Türleşme Tür Tür kompleksi Türler sorunu Taksonomi Seçilim birimleri Gen merkezli evrim görüşü
Popülasyon genetiği	Yapay seçilim Biyoçeşitlilik Evrimsel olarak istikrarlı strateji Fisher prensibi Seçilim değeri Kapsayıcı Gen akışı Genetik sürüklenme Akraba seçilimi Ebeveyn yatırımı Ebeveyn-yavru çatışması Mutasyon Popülasyon Doğal seçilim Eşeysel dimorfizm Cinsel seçilim Eş seçimi Sosyal seçilim Trivers-Willard hipotezi Varyasyon
Gelişim	Kanalizasyon Evrimsel gelişim biyolojisi Genetik asimilasyon İnversiyon Modülerlik Fenotipik plastisite
Taksonlara göre evrim	Bakteriler Kuşlar köken Brachiopodalar Yumuşakçalar Kafadan bacaklılar Dinozorlar Balıklar Mantarlar Böcekler Kelebekler Memeliler kediler köpekgiller kurtlar köpekler sırtlangiller yunuslar ve balinalar atlar kangurugiller primatlar insanlar lemurlar deniz inekleri Bitkiler tozlayıcı aracılı Sürüngenler Örümcekler Dört üyeliler Virüsler
Organlara göre evrim	Hücreler DNA Kamçı Ökaryotlar simbiyogenez kromozom endomembran sistemi mitokondri çekirdek plastitler Hayvanlarda göz kıl kulak kemikleri sinir sistemleri beyin
Sürece göre evrim	Yaşlanma ölüm programlanmış hücre ölümü Kuşların uçuşu Biyolojik karmaşıklık Karşılıklı yardımlaşma Renkli görme primatlarda Duygular Empati Etik Gerçek sosyal yaşam Bağışıklık sistemi Metabolizma Tek eşlilik Ahlak Mozaik evrim Çok hücrelilik Eşeyli üreme Gamet farklılaşması/cinsiyetler Yaşam döngüleri/nükleer evreler Çiftleşme tipleri Mayoz Biyolojik cinsiyet belirleme Yılan zehri
Tempo ve biçimler	Tedricilik/Sıçramalı evrim/Sıçramacılık Mikromutasyon/Makromutasyon Üniformitaryanizm/Katastrofizm
Türleşme	Allopatrik Anagenez Katagenez Kladogenez Ortak türleşme Ekolojik Hibrit Ekolojik olmayan Parapatrik Peripatrik Takviye Simpatrik
Tarih	Rönesans ve Aydınlanma Çağı Türlerin transmutasyonu David Hume Tabiî Din Üzerine Diyaloglar Charles Darwin Türlerin Kökeni Paleontoloji tarihi Geçiş fosili Karışmalı kalıtım Mendel genetiği Darwinizmin tutulması Modern evrimsel sentez Moleküler evrimin tarihçesi Genişletilmiş evrimsel sentez
Felsefe	Darwinizm Alternatifler Katastrofizm Lamarkizm Ortogenez Mutasyonizm Sıçramacılık Yapısalcılık Spandrel Teistik Vitalizm Biyolojide teleoloji
Alakalı	Biyocoğrafya Ekolojik genetik Grup seçilimi Kültürel evrim Kültürel grup seçimi İkili kalıtım teorisi Hologenom evrimi teorisi Kayıp kalıtım problemi Moleküler evrim Astrobiyoloji Filogenetik Ağaç Polimorfizm Eobiont Sistematik Transgenerasyonel epigenetik kalıtım
Kategori Commons Vikiproje

Dinozorların evrimi nedir?, Dinozorların evrimi anlamı nedir?, Dinozorların evrimi ne demektir?