Apatosaurus Yaşadığı dönem aralığı: 152-150 myö Titoniyen-Kretase  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N ↓
Apatosaurus excelsus'un montelenmiş iskeleti, Amerikan Doğa Tarihi Müzesi
Biyolojik sınıflandırma
lem: Animalia Şube: Chordata Klad: Dinosauria Klad: Saurischia Alt takım: †Sauropodomorpha Klad: †Sauropoda Klad: †Neosauropoda Üst familya: †Diplodocoidea Familya: †Diplodocidae Alt familya: †Apatosaurinae Cins: †Apatosaurus Marsh, 1877
Türler
A. ajax Marsh, 1877 (tip tür) A. excelsus (Marsh, 1879c) Riggs, 1903 A. louisae Holland, 1915 A. parvus (Peterson & Gilmore, 1902)
Sinonimler
Brontosaurus Marsh, 1879c Elosaurus Peterson & Gilmore, 1902

Apatosaurus, (anlamı: aldatıcı kertenkele)^[1] Geç Jura döneminde Kuzey Amerika'da yaşamış sauropod dinozor cinsi.^[2] En tanınmış sauropodlardan biridir. Apatosaurus, ortalama 21–23 metre uzunluğunda ve 16.4–22.4 ton ağırlığındaydı.

Keşif[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerikalı ünlü paleontolog O. Charles Marsh 1877 yılında genç bir otçul dinozor bireye ait olduğu düşünülen fosil kalıntılar bulmuştur. Biraz eksik olan bu iskelet üzerinden Apatosaurus cinsi tanımlanmış^[1] olup A. ajax türü belirlenmiştir. Yaklaşık 2 yıl sonra Marsh yeni kalıntılar buldu ve onları da Brontosaurus adıyla yeni cins olarak tanımlamıştır.^[3]

Fiziksel özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Apatosaurus cinsi dev, uzun boyunlu, ağır ve kamçı gibi ince bir kuyruğa sahip tipik Diplodocinae üyesi bir sauropoddur. Dört ayağı üzerinde yürüyen bu devin ön bacakları, arka bacaklarından kısadır. Bazı uzunluk ve ağırlık tahminleri yapan çalışmalara göre Apatosaurus louisae türü 21 metre uzunluğa ve 22 ton ağırlığa sahipti.^[4] Diğer sauropodlarda olduğu gibi uzun boyunlara sahiptirler, ancak boyunları çok daha kalın ve ağır bir yapıya sahiptir, zira boyun omurlarının her biri çifte omur parçalarından oluşur. Diş yapısı ise ağzın ön kısmında toplanmış çivi şeklinde dişlerden oluşur. Kafatasının ön kısmının ileri doğru uzamasıysa besin çiğnerken yapılan ileri geri çene hareketinin bırakıldığını ileri sürmektedir. Apatosaurusların kalın ve güçlü bacakları arkada ve önde farklı sayıda pençe barındıran ayakları bulundurur. Ön ayaklarındaki parmaklarının tekinde tek pençe varken, arka ayaklarındaki parmakların üçünde pençe bulunur.^[3]

Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Başlangıçta Apatosaurus ve Brontosaurus ayrı iki cins olarak ele alınmışsa da 1903 yılında paleontolog Elmer Riggs, Marsh'ın buluntularını yeniden ele almış ve iki canlının da aynı cinse ait olabilecek denli birbirine benzer özellikler gösterdiğini ileri sürmüştür. Bilimsel olarak yapılan bu öneri pek karşılık bulmamış uzun süre Brontosaurus adı kamuoyunda yaygın karşılık bulmuştur. Bunun yanı sıra 2015 yılında yapılan bir çalışma Brontosaurus cinsinin bilimsel literatürde tekrar kurulabileceğini, Apatosaurus ile Brontosaurus'un birbirine yeteri kadar uzak olduğunu vurgulamıştır. İki dinozor arasındaki en ayırt edici nokta boyun bölgeleridir, zira Brontosaurus'un boynu daha ağır ve daha dar bir boyun yapısına sahiptir.^[3]

Paleobiyoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyüme ve Davranış[değiştir | kaynağı değiştir]

Dinozorlarla ilgilenen herkesin iyi bildiği bir cins olan Apatosaurus'un büyüme şekli ve oranı bilimsel anlamda ciddi tartışma konusu olmuştur. Bu hesaplamalarda korunmuş dokulardaki büyüme halkalarının sayılması ve kemik uzunluklarının vücut ağırlığına oranı baz alınır ve Apatosaurus'un yaklaşık 15 yılda tam vücut büyüklüğüne ulaşan ve en fazla 5000 kg/yıl büyüme oranı yakalayan bir canlı olduğu tahmin edilmektedir. Alternatif bir diğer hesap yöntemi de belli eşitlikler kullanarak bu canlının tam vücut büyüklüğüne 70 yılda ulaştığını ve en fazla 520 kg/yıl büyüme oranı yakaladığını ileri sürmüştür. Bu değerler günümüz otçul karasal memelilerinkileri (fil, gergedan) fazlasıyla geçmektedir.^[5] Apatosaurus, tıpkı diğer Diplodocinae ailesi üyeleri gibi uzun boyna sahiptir, ama onlardan farkı daha kalın ve güçlü bir beden yapısına sahiptir, özellikle boynu daha kısa, ama ağırdır. Güçlü boyun kirişleri kaslar için tork yaratacak bir manivela yapısı sağlar. Bu yapı rahatça düşeyde ve yatayda boyun hareketinin yapılmasına yardımcı olur, Apatosaurus'un bu boyun yapısı hareket serbestliği yanında sağlam bir koruma da sağlar zira boyun kirişlerinin alt oluk yapıları kan damarları ve soluk borusuna bir koruma bölgesi sağlar.^[6]

Güçlü boyun yapısı bazı başka önermeleri de gündeme getirmektedir, Apatosaurusların güçlü boyunlarını bir silah gibi kullanabildikleri ve bununla savunma veya saldırı yapabildikleri gibi önermeler bazı çalışmalarda vurgulanmıştır. Özellikle deniz fillerindeki gibi ileri geri boyun hareketi gibi veya yandan düşmana saldırma şeklinde boynun hareket ettirilebildiği düşünülmektedir.^[6] Bazı çalışmalara göre Apatosaurus, boynunun yanı sıra kuyruğunu da silah olarak kullanabiliyordu, bu kuyruk hareketi bir kırbacın hareketine benzer dinamikte gerçekleşmekteydi. Yapılan çalışmaya göre Apatosaurus'un kuyruk dinamiklerinin (kuyruğun son iki metrelik kısmı) 1,8 kg ağırlığa ve 32 mm çapa sahiptir. Bu boyutta bir uç noktanın düşmana (bir etçil veya tür içi rakip) zarar verebilmesi için belli bir hıza ulaşması gerekmektedir ve yapılan modellemeler bu hıza ulaşmanın olanaklı olduğunu göstermektedir; ancak bu noktada yine büyük bir sorun bulunmaktadır, zira Apatosaurus gibi diplodocine ailesi üyelerinin böylesi bir kuvvet oluşturacak kadar güçlü kuyruk omurları yoktur, ince yapılı bu omurların böylesi bir kuyruk vuruşunda zedelenme ihtimali vardır.^[7]

Beslenme[değiştir | kaynağı değiştir]

Apatosaurus temel olarak alçakta yetişen bitkilerle beslenmektedir, Geç Jura dönemi Morrison Oluşumu büyük ve uzun boyunlu sauropodlarca zengin bir habitat sunar. Apatosaurus'un boynunun yanal ve düşey olarak oldukça esnek olduğu ve yüksekteki taze yaprakları da yiyebildiği düşünülmektedir. Boyun omurlarındaki eklemlenme düşeyde 6 metre ve yatayda 4 metrelik bir yer değiştirme olanağı sunar, bu değerler de akrabası Diplodocus'tan daha fazla boynunu hareket ettirebildiğini göstermektedir.^[3][8]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]