Agilisaurus

*Agilisaurus*
Yaşadığı dönem aralığı: 168-161 myö
Batoniyen-Kimmericiyen
PreЄ
Є
O
S
D
C
P
T
J
K
Pg
N
Agilisaurus; Yaşadığı dönem aralığı: 168-161 myö; Batoniyen-Kimmericiyen PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
	Agilisaurus'un çatılı iskeleti
Biyolojik sınıflandırma
lem:	Animalia
Şube:	Chordata
Klad:	Dinosauria
Takım:	†Ornithischia
Klad:	†Neornithischia
Cins:	†Agilisaurus; Peng, 1990
İkili adlandırma
	A. louderbacki Peng, 1990

Agilisaurus (/ˌædʒɪlɪˈsɔːrəs/; 'çevik kertenkele'), günümüz Doğu Asya'sının Orta Jura Dönemi'nden bir ornithischian dinozor cinsidir. Yaklaşık 1,2-1,7 m uzunluğunda, 0.6 m yüksekliğinde ve 40 kg ağırlığındadır.^[1]

Aşındırıcı, bitki bazlı diyetlerine iyi adapte olmuş yaprak şeklinde dişlere sahiptir. En şaşırtıcı şekilde, A.louerbacki ve diğer tüm ornithopodların dişlerinin dalgalı minesinin, olasılıkla aşınmaya karşı dişi daha dayanıklı hale getiren, daha önce hadrosaurlara özel olduğu düşünülüyordu.^[2] Bu aynı zamanda Changchunsaurus parvus için de geçerlidir.^[2]

Tanım[değiştir | kaynağı değiştir]

207.0 mm'lik kaval kemiği (alt bacak kemiği),199.0 mm'lik femurundan (üst bacak kemiği) daha uzundu bu, yiyecek ararken dört ayak üzerinde yürümüş olmasına rağmen, uzun kuyruğunu denge için kullanan, son derece hızlı iki ayaklı bir koşucu olduğunu gösterir.^[3] Küçük bir otoburdu, yaklaşık 2 m uzunluğundaydı ve tüm ornithischianlar gibi, bitki materyalini kesmesine yardımcı olmak için hem üst hem de alt çenelerinin uçlarında gaga benzeri bir yapıya sahipti.^[3]

Kuyruk sertleştirici, iç içe geçmiş kemikli payandalardan yoksun olduğu için, kimi paleontologlar bunun bir yuva sakini olabileceğini düşünüyor.^[3]

Keşif ve tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Adını 1915'te Çin'in Sichuan Eyaletinden dinozor fosillerini ilk tanıyan Amerikalı bir jeolog olan Dr. George Louderback'ten alan adlandırılmış tek tür (A.louerbacki) vardır. Bilinen tek örnek olan holotip, 1984 yılında Zigong Dinozor Müzesi'nin inşası sırasında keşfedildi. Hem cins hem de tip tür, 1990 yılında Çinli paleontolog Peng Guangzhou tarafından çok kısa bir şekilde tanımlandı,^[4] ardından 1992'de Peng tarafından daha ayrıntılı olarak tanımlandı^[5]

Bilim, şimdiye kadar bulunan en eksiksiz küçük ornithischian iskeletlerinden biri olan A. Louderbacki'nin tek bir tam iskeletini biliyor. Sol ön ve arka uzuvlarından sadece birkaç parça eksiktir ve bunlar sağ taraftaki benzerlerinden yeniden oluşturulabilir.^[3]^[4]

Bu iskelet aslında şu anda içinde yer aldığı Zigong Dinozor Müzesi'nin inşaatı sırasında keşfedildi.^[6] Bu müze, Çin'in Sichuan eyaletindeki Zigong şehrinin dışındaki ünlü Dashanpu Taş Ocağından^[7] çıkarılan Agilisaurus'un yanı sıra Xuanhanosaurus,^[8] Shunosaurus,^[9] ve Huayangosaurus da dahil olmak üzere birçok dinozor barındırır.^[10] Bu taş ocağı, Orta Jura Dönemi'nin Bathoniyen'den Kalloviyen aşamalarına kadar değişen veya yaklaşık 168 ila 161 milyon yıl önce arasında Aşağı Shaximiao Formasyonu'ndan (bazen "Xiashaximiao" olarak anılır) olan çökeli korur.^[11]

Taksonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Eksiksiz olmasına rağmen Agilisaurus, ornithischian soy ağacında birçok farklı konuma yerleştirildi. Başlangıçta, çoğu paleontolog tarafından artık geçerli sayılmayan Fabrosauridae familyasına yerleştirildi.^[4]

Kladistik analizler de dahil olmak üzere son zamanlarda yapılan birkaç çalışma, Agilisaurus'un Heterodontosauridae ailesinden daha fazla türetilen tüm ornithopodları içeren Euornithopoda grubunun en ilkin üyesi olduğunu saptadı.^[12]^[13]

Bununla birlikte, heterodontosaurlar evrensel olarak ornithopodlar olarak kabul edilmez ve ceratopsianları ve pachycephalosaurları içeren Marginocephalia alt takımıyla daha yakından ilişkili sayılırlar. Yakın tarihli bir kladistik analizde, Agilisaurus, Marginocephalia'ya giden dalda heterodontosaurlara göre bazal bir konumda bulundu.^[14]

Hatta Agilisaurus, hem ornithopodlara hem de marginocephalianlar için bazal bir ornithischian olarak başka pozisyonlarda da değerlendirildi.^[13]^[14]

Peng, 1992'deki daha ayrıntılı açıklamasında Agilisaurus cinsine yeni bir tür ekledi.^[3] Bu tür daha önce Yandusaurus multidens olarak biliniyordu. Bu türe Yandusaurus cinsine ait olmadığı ve A.louerbacki ile benzerliklerinden dolayı Agilisaurus multidens adı verilmiştir.^[3]

Diğer bilim insanları, bu türün ne Yandusaurus'a ne de Agilisaurus'a ait olduğuna ikna olmadılar ve 2005 yılında, bu kez kendi yeni oluşturulan cinsine tekrar atandı. Artık Hexinlusaurus multidens olarak biliniyor.^[15] Birkaç çalışma, bu türün Agilisaurus'tan biraz daha türemiş olduğu konusunda hemfikirdir.^[15]^[16]

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Adı Latince 'çevik' anlamına gelen "agilis" ve Yunanca 'kertenkele' anlamına gelen "sauros" sözcüklerinden türetilmiştir ve hafif iskeleti ve uzun bacaklarının öne sürdüğü çevikliği ifade eder. Tür adı olan Louderbacki, 1915'te Sichuan Havzası'nda fosilleri ilk keşfeden merhum ABD'li jeolog Dr. George D. Louderback'i onurlandırıyor.^[17]

Paleobiyoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Agilisaurus'un sklera halkaları ile modern kuşlar ve sürüngenler arasındaki karşılaştırmalar; onun, gün boyunca kısa aralıklarla aktif^[18] kathemeral olduğu anlaşılan daha büyük otçul dinozorların tersine, gündüzcül olabileceğini öne sürmektedir.^[19]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Paul, G.S. (2010). The Princeton Field Guide to Dinosaurs. Princeton University Press
^ ^a ^b Jun Chen, Aaron R. H. LeBlanc, Liyong Jin, Timothy Huang, Robert R. Reisz. Tooth development, histology, and enamel microstructure in Changchunsaurus parvus: Implications for dental evolution in ornithopod dinosaurs. PLOS ONE, 2018; 13 (11): e0205206 DOI: 10.1371/journal.pone.0205206
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Barrett (2005). "Small-bodied ornithischian dinosaurs from the Middle Jurassic of Sichuan, China". Journal of Vertebrate Paleontology. 25 (4): 823–834. doi:10.1671/0272-4634(2005)025[0823:sodftm]2.0.co;2.
^ ^a ^b ^c Peng (1990). "A new small ornithopod (Agilisaurus louderbacki gen. et sp. nov.) from Zigong, China". Newsletter of the Zigong Dinosaur Museum (Çince). 2: 19–27.
^ Peng (1992). "Jurassic ornithopod Agilisaurus louderbacki (Ornithopoda: Fabrosauridae) from Zigong, Sichuan, China". Vertebrata PalAsiatica (Çince). 30: 39–51.
^ Meissner, Dirk (26 Nisan 2015). "Prehistoric dinosaur highway discovered in northeastern B.C." CBC. 3 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2022.
^ Li, K; Liu, J.; Yang, C.; Hu, F. (2011). "Dinosaur assemblages from the Middle Jurassic Shaximiao Formation and Chuanjie Formation in the Sichuan-Yunnan Basin, China". Volumina Jurassica. 9 (9): 21–42.
^ Dong, Z. (1984). "A new theropod dinosaur from the Middle Jurassic of Sichuan Basin". Vertebrata PalAsiatica 22(3):213-218
^ Dong, Z., Zhou, S. & Zhang, Y. 1983. [Dinosaurs from the Jurassic of Sichuan]. Palaeontologica Sinica, New Series C 162(23): 1-136
^ Dong, Z.; Tang, Z.; Zhou, S. W. (1982). "Note on the new Mid-Jurassic stegosaur from Sichuan Basin, China". Vertebrata PalAsiatica (İngilizce). 20 (1): 83-87.
^ See for a detailed geologic timescale Gradstein et al. (2004)
^ Butler, R. J. (2005). "The 'fabrosaurid' ornithischian dinosaurs of the Upper Elliot Formation (Lower Jurassic) of South Africa and Lesotho". Zoological Journal of the Linnean Society. 145 (2): 175–218. doi:10.1111/j.1096-3642.2005.00182.x.
^ ^a ^b Butler, R. J.; Upchurch, Paul; Norman, David B. (2008). "The phylogeny of the ornithischian dinosaurs". Journal of Systematic Palaeontology. 6 (1): 1-40. doi:10.1017/S1477201907002271.
^ ^a ^b Xu (2006). "A basal ceratopsian with transitional features from the Late Jurassic of northwestern China". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 273 (1598): 2135–40. doi:10.1098/rspb.2006.3566. PMC 1635516 $2. PMID 16901832.
^ ^a ^b Barrett, Paul M.; Butler, Richard J.; Knoll, Fabien (2005). "Small-bodied ornithischian dinosaurs from the Middle Jurassic of Sichuan, China". Journal of Vertebrate Paleontology. 25 (4): 823–834. doi:10.1671/0272-4634(2005)025[0823:sodftm]2.0.co;2.
^ Norman, D.B., Sues, H-D., Witmer, L.M., & Coria, R.A. (2004). "Basal Ornithopoda". In: Weishampel, D.B., Dodson, P., & Osmolska, H. (eds.) The Dinosauria (2nd Edition). Berkeley: University of California Press. pp. 393–412.
^ Taliaferro, N.; Buck, T.; Lenzen, V. F. "George Davis Louderback, 1874–1957". University of California Museum of Paleontology. 23 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2022.
^ Weishampel, David B.; Jianu, Coralia‐Maria; Csiki, Zoltan; Norman, David B. (2003). "Osteology and phylogeny of Zalmoxes (n.g.), an unusual euornithopod dinosaur from the latest Cretaceous of Romania". Journal of Systematic Palaeontology. 1 (2): 65–123. doi:10.1017/s1477201903001032.
^ Schmitz, L.; Motani, R. (2011). "Nocturnality in Dinosaurs Inferred from Scleral Ring and Orbit Morphology". Science. 332 (6030): 705–8. doi:10.1126/science.1200043. PMID 21493820.

[1] Paul, G.S. (2010). The Princeton Field Guide to Dinosaurs. Princeton University Press

[Jun-2] Jun Chen, Aaron R. H. LeBlanc, Liyong Jin, Timothy Huang, Robert R. Reisz. Tooth development, histology, and enamel microstructure in Changchunsaurus parvus: Implications for dental evolution in ornithopod dinosaurs. PLOS ONE, 2018; 13 (11): e0205206 DOI: 10.1371/journal.pone.0205206

[Peng1992-3] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Barrett (2005). "Small-bodied ornithischian dinosaurs from the Middle Jurassic of Sichuan, China". Journal of Vertebrate Paleontology. 25 (4): 823–834. doi:10.1671/0272-4634(2005)025[0823:sodftm]2.0.co;2.

[Peng1990-4] Peng (1990). "A new small ornithopod (Agilisaurus louderbacki gen. et sp. nov.) from Zigong, China". Newsletter of the Zigong Dinosaur Museum (Çince). 2: 19–27.

[5] Peng (1992). "Jurassic ornithopod Agilisaurus louderbacki (Ornithopoda: Fabrosauridae) from Zigong, Sichuan, China". Vertebrata PalAsiatica (Çince). 30: 39–51.

[6] Meissner, Dirk (26 Nisan 2015). "Prehistoric dinosaur highway discovered in northeastern B.C." CBC. 3 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2022.

[7] Li, K; Liu, J.; Yang, C.; Hu, F. (2011). "Dinosaur assemblages from the Middle Jurassic Shaximiao Formation and Chuanjie Formation in the Sichuan-Yunnan Basin, China". Volumina Jurassica. 9 (9): 21–42.

[8] Dong, Z. (1984). "A new theropod dinosaur from the Middle Jurassic of Sichuan Basin". Vertebrata PalAsiatica 22(3):213-218

[9] Dong, Z., Zhou, S. & Zhang, Y. 1983. [Dinosaurs from the Jurassic of Sichuan]. Palaeontologica Sinica, New Series C 162(23): 1-136

[10] Dong, Z.; Tang, Z.; Zhou, S. W. (1982). "Note on the new Mid-Jurassic stegosaur from Sichuan Basin, China". Vertebrata PalAsiatica (İngilizce). 20 (1): 83-87.

[11] See for a detailed geologic timescale Gradstein et al. (2004)

[12] Butler, R. J. (2005). "The 'fabrosaurid' ornithischian dinosaurs of the Upper Elliot Formation (Lower Jurassic) of South Africa and Lesotho". Zoological Journal of the Linnean Society. 145 (2): 175–218. doi:10.1111/j.1096-3642.2005.00182.x.

[Butler-13] Butler, R. J.; Upchurch, Paul; Norman, David B. (2008). "The phylogeny of the ornithischian dinosaurs". Journal of Systematic Palaeontology. 6 (1): 1-40. doi:10.1017/S1477201907002271.

[Xu2006-14] Xu (2006). "A basal ceratopsian with transitional features from the Late Jurassic of northwestern China". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 273 (1598): 2135–40. doi:10.1098/rspb.2006.3566. PMC 1635516 $2. PMID 16901832.

[Barrett2005-15] Barrett, Paul M.; Butler, Richard J.; Knoll, Fabien (2005). "Small-bodied ornithischian dinosaurs from the Middle Jurassic of Sichuan, China". Journal of Vertebrate Paleontology. 25 (4): 823–834. doi:10.1671/0272-4634(2005)025[0823:sodftm]2.0.co;2.

[16] Norman, D.B., Sues, H-D., Witmer, L.M., & Coria, R.A. (2004). "Basal Ornithopoda". In: Weishampel, D.B., Dodson, P., & Osmolska, H. (eds.) The Dinosauria (2nd Edition). Berkeley: University of California Press. pp. 393–412.

[17] Taliaferro, N.; Buck, T.; Lenzen, V. F. "George Davis Louderback, 1874–1957". University of California Museum of Paleontology. 23 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2022.

[18] Weishampel, David B.; Jianu, Coralia‐Maria; Csiki, Zoltan; Norman, David B. (2003). "Osteology and phylogeny of Zalmoxes (n.g.), an unusual euornithopod dinosaur from the latest Cretaceous of Romania". Journal of Systematic Palaeontology. 1 (2): 65–123. doi:10.1017/s1477201903001032.

[19] Schmitz, L.; Motani, R. (2011). "Nocturnality in Dinosaurs Inferred from Scleral Ring and Orbit Morphology". Science. 332 (6030): 705–8. doi:10.1126/science.1200043. PMID 21493820.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

Agilisaurus nedir?, Agilisaurus anlamı nedir?, Agilisaurus ne demektir?