Ceratosaurus Yaşadığı dönem aralığı: 161-145 myö Üst jura-Kretase[1]  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
Ceratosaurus'un montelenmiş iskeleti, Wisconsin
Biyolojik sınıflandırma
lem: Animalia Şube: Chordata Klad: Dinosauria Klad: Saurischia Klad: Theropoda Klad: †Neoceratosauria Cins: †Ceratosaurus Marsh, 1884[2]
Tip tür
†Ceratosaurus nasicornis Marsh, 1884
Diğer türler
C. stechowi? Paul, 1988 C. magnicornis? Madsen & Welles, 2000 C. dentisulcatus? Madsen & Welles, 2000
Sinonimler
Megalosaurus nasicornis (Marsh, 1884)

Ceratosaurus (anlamı: "boynuz kertenkelesi"), Üst Jura döneminde yaklaşık 160-145 milyon önce Kuzey Amerika, Avrupa ve Afrika’da yaşamış ceratosaurian teropod dinozor cinsi.^[1]

Kökenbilim[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu dinozorun cins adı bir ad tamlamasıdır. Bu ad tamlaması Ceras (boynuz) ve Sauros (kertenkele) anlamlarına gelen Antik Yunanca sözcüklerin Latinceleştirilmesiyle (Ceratosaurus) oluşturulmuştur.^[3][4]

Keşif[değiştir | kaynağı değiştir]

1870’lerin sonlarında Birleşik Devletler’in Colorado eyaletindeki Morrison Formasyonu içinde yer alan Marsh-Felch madeninde yapılan saha çalışmasında bulunan neredeyse tam olan ve eklemli fosil parçalarının değerlendirilmesiyle 1884 yılında O. Marsh tarafından C. nasicornis olarak tanımlanmıştır. 2000 yılında başka bir Ceratosaurus fosili bulunmuştur ve yeni bir tür tanımlanmıştır. Jim Madsen ve Sam Welles tarafından tanımlanan bu fosil numune Colorado’daki bir kanallı kumtaşı yapısı içinden 1970’lerde Lance Eriksen tarafından toplanmıştır. C. magnicornis, bulunan ilk tür olan C. nasicornis'ten az daha büyük ve nazal boynuzları biraz daha uzundur. Yine 2000 yılında Madsen ve Welles tarafından üçüncü bir tür adlandırılmıştır, Ceratosaurus’un en büyük türü olarak tanımlanan son türe C. dentisulcatus adı verilmiştir.^[5]

Fiziksel Özellikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ceratosaurus'un kafatası uzunluğu temel alınarak yapılan çalışmalarda 5,9 metre uzunluğunda olabileceği ve beden ağırlığının ise 500–600 kg civarına denk gelebileceği tahmin edilmektedir.^[6] Ceratosaurus'un adına yaşam veren özelliği olan boynuzları ünlüdür ve ikisi gözlerinin üstündeyken, biri burnunun üstündedir. Ayrıca Ceratosaurus, sonraki akrabaları (Carnotaurus) kadar olmasa da küçük kollara sahipti ve kollarıyla bir avı yakalaması çok olası görünmemektedir.^[7] Bazı iddialara göre küçük kollarını yerden kalkmak için kullanmaktaydılar. Boynuzların işlevi için de bazı görüşler üretilmiştir, kimi uzmanlara göre nazal boynuzları eşleşme dönemlerinde cinsel çekim için kullanılmaktaydı, zira daha yavru bireylerde bu boynuz da küçük olmakta ve üreme olgunluğuna eriştiklerinde kullanabilecekleri bir yapı olmaktadır.^[4] 2005 yılında Sanders ve Smith’in yaptığı ve bir Ceratosaurus'un endokranyum kısmının bilgisayarlı tomografi yöntemiyle incelenmesine dayanan çalışmada bu canlının sinir sisteminin bir yorumu yapılmaya çalışılmıştır. Öncelikle kafatasının bükülmemiş ve düşük açılı bir pontine sahip olmasıyla daha ilkel bir yapıya sahip olduğu öne sürülmüştür. Kuşlarda da görüldüğü gibi daha dar kafatası yapısı görece daha ufak kafatası siniri boşluğuna sahip olmalarına bağlanmaktadır. Ceratosaurus'un kafatasındaki hava boşluğu oluşumları, koku duyusunun yapısı ve dış kulak gelişimi de kuşlara yakın bir karakter göstermektedir, öte yandan tomografik inceleme yardımıyla incelenen beyin boşluğu ve iç kulak yapısı da Allosaurus'a benzemektedir. Ceratosaurus'un üst çenesindeki sinirsel yapılanma ise tıpkı alligatorlerdeki üçlü sinirin ve küçük gözsel branşın büyük ve burunsal olarak yönlenmiş üst çene uzantısına benzemektir.^[8]

Ceratosaurus'un dişleri, boyutuna oranlanırsa çağdaşı olan diğer Jura etçillerinden daha büyük yapıdadır, ek olarak Ceratosaurus'un bedeninin boyundan kuyruğa dek kemiksi çıkıntılar taşıdığı bilinmektedir.^[4]

Paleoekoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Beslenme ve Habitat[değiştir | kaynağı değiştir]

Geç Jura dönemi Kuzey Amerika’sında Morrison Formasyonu etçil ve otçul dinozorların çok varsıl bir ekosistemini ortaya koymaktadır. Brachiosaurus, Apatosaurus, Stegosaurus, Camarasaurus, Allosaurus, Torvosaurus ve Ceratosaurus gibi ikonik dinozorlar bu geniş manzaranın en önemli bileşenlerini oluştururlar. Kayaçlarda bulunan bazı ayak izlerine göre Ceratosaurus gibi etçillerin gruplar halinde sauropodlara saldırdığı tahmin edilmektedir.^[9]

Ceratosaurus’un yaşam alanı jeolojik incelemelerle tekrar kurulmuştur, özellikle taşkın ovaları, nemli ırmak kıyıları ve ormanlık alanlardan oluştuğu ileri sürülmektedir.^[10] Bunun yanında Ceratosaurus’un yarı sucul yaşam stili benimsediği görüşü literatüre geçmiştir. Sucul yaşam tarzını yansıtan anatomik özellikler aşağıda genel olarak birkaç madde halinde özetlenmiştir:^[11]

• Günümüz timsahlarına benzer şekilde, vücuduna oranla diğer teropodlarınkinden oldukça uzun olan kuyrukları vardır. Ayrıca ön kuyruk omurlarındaki düşey omur dikenleri de bulunmaktadır.
• Kuyruk omurlarında çok derin hemal yaylar yer almaktadır.
• Allosaurus gibi etçillere kıyasla daha esnek kuyruk yapısına sahiptir.

Yine Ceratosaurus’un ön çenesindeki dişlerin Baryonyx ve akrabalarındaki gibi konik şekilli olduğu ve üzerlerinde flüt yapıları taşımalarından hareketle balıkobur beslenme biçimine sahip olabilecekleri ileri sürülmüştür. Ancak gerek alt bacak oranının düşük olması gerekse de burun deliklerinin gözlerine göre oldukça altta konumlanması nedeniyle modern timsahlar gibi suda konum alamayacağı düşünüldüğünden sucul yaşam tarzı çok makul görünmemektedir. Ayrıca Morrison Formasyonu fosil topluluğu içinde Allosaurus’un yaklaşık 7’de 1’i oranında bulunuyordu yani oldukça nadir bir yayılım sergiliyordu. Bu noktada yine sucul habitatta yaşamış olması olasılığı fosilleşmesine engel bir durum olarak ileri sürülmüştür.^[11] Yakın zamanda yapılan ve kemikler üzerindeki izler üzerine odaklanan bir çalışmada Kuzey Amerika’daki Geç Jura dönemi habitatlarında yamyamlığın yaygın olduğu ileri sürülmüştür, özellikle Allosaurus ve Ceratosaurus gibi canlıların kemik kalıntıları üzerinde de tıpkı sauropod veya kuş kalçalı dinozorların kemiklerinin üzerinde olduğu gibi ısırık izleri bulunmuştur. Kuzey Amerika'nın ikonik fosillerinden biri olan Ceratosaurus'un Avrupa'da da yaşadığı fosil kayıtlarıyla belgelenmiştir Portekiz numunesi olarak adlandırılmış bu fosil parçaları Ceratosaurus'un paleobiyocoğrafyalarının betimlenmesini sağlayan oldukça nadir buluntulardır.^[12][13]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]