Hersekzade Ahmed Paşa (1459, Hersek-Novi - 1517, Kızılçöl, Maraş) II. Bayezid saltanatında 1497-1498, 1503-1506, 1511 tarihlerinde dört defa ve I. Selim saltanatında 1515-1516 yılları arasında sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamıdır. 1506-1511 döneminde Kaptan-ı Derya görevi de yapmıştır.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Herzeg (dük) unvanıyla anılan, Güneydoğu Herzegovina (günümüzde Bosna-Hersek) hakimi olan Stefan Vukçiç-Koşaca'nın küçük oğludur.^[1] Küçük yaşta iken Osmanlı sarayına rehine olarak gönderildi. Hersek'in tümüyle Osmanlı devleti ülkesine katılması ile saray eğitimi alması kabul olunup Enderun'da yetişti.

Miralem rütbesi verildi ve 1479'da Fatih Sultan Mehmet'in İşkodra'yı ele geçirdiği Arnavutluk Seferi'ne iştirak etti. Fatih Mehmet'in ölümünden sonra Bursa'da Hüdevendigar Sancağı Beyi olarak görev verildi. Cem Sultan ayaklanmasında II. Bayezid'in tarafını tuttu. 1484'te Anadolu beylerbeyliği görevi verildi. Aynı yıl Sultan II. Bayezid'in kızı olan Hundi Hatun ile evlenip damad-ı şehriyari oldu.

Çukurova'da 1485 ile 1491 arasında uzun süren Osmanlı-Memlük Savaşı başlamıştı. İlk saldırıyı eyalet tımarlı sipahileri ve azaplardan oluşan Osmanlı ordusu ile Osmanlı serdarı Karamanoğulları'nın beyi Karagöz Mehmet Paşa yaptı. Önce Çukurova'nın önemli yöreleri Osmanlılar eline geçirdi ise de 9 Şubat 1486 tarihinde, Adana'nın hemen dışında Osmanlı ordusu Memlükler tarafından mağlup edildi. Bunun üzerine II. Bayezid kendi damadı olan Hersekzade Ahmed pasa komutasında yeniçeriler ağırlıklı bir orduyu ertesi yıl Çukurova'ya gönderdi. Bu orduda tımarlı askerleri ile bulunan Karagöz Mehmet Paşa ile Hızır Beyzade Mehmed arasındaki birbirini çekemezlik ve kıskançlık bulunmaktaydı ve bu, ordunun moralini zayıflatmıştı. Memlüklü ordusu bu orduyla 15 Mart 1486'da yaptığı muharebede de büyük bir galibiyet kazandı. Osmanlı ordusu serdarı Hersekzade Ahmed Paşa Memlûklere esir düştü. O yıl bir ateşkes uygulanmaya başladı.

Bir yıl esarette kaldıktan sonra kurtulan Hersekzade Ahmed Paşa İstanbul'a döndü. Yeniden 1487'de Anadolu beylerbeyi görevine geçirildi. Kendine vezirlik rütbesi de verildi. Memlüklülerle ateşkesten sonra barış sağlanamamış ve savsa tekrar başlamıştı. 1488'de Osmanlı devleti karadan ve denizden Memlüklere karşı bir sefere daha başladı. Kara ordusu Rumeli beylerbeyi Hadim Ali Paşa komutası altında idi ve deniz gücüne Anadolu beylerbeyi olan Hersekzade Ahmed Paşa komuta etmekteydi. Hem Osmanlılar hem de Memlüklüler İtalya deniz ticaret devletlerinden ve özellikle de Kıbrıs'ı elinde bulunduran Venediklilerden yardım istediler; ama Venedikliler taraf tutmamaya karar verdiler. Hersekzade Ahmed Paşa komutasında Osmanlı donanması Memlükler'in Çukurova'daki ordularını denizden takviye edecek güç göndermesini önlemek üzere İskenderiye'ye hücum etti. Çıkan bir fırtına Osmanlı donanmasına büyük bir zarar verdi. 60.000 kişilik Osmanlı kara ordusu ile Osmanlılar Adana ve Çukurova'yı ele geçirmişken, Memlükler Suriye ve Mısır'dan takviyeler getirerek Adana yakınında yapılan Ağaçayırı Muharebesi'nde Osmanlı ordusunu mağlup ettiler. Osmanlı kara ordusu Karaman'a çekildi ve Memlüklüler Adana'yı kuşatıp üç ay sonra sonra ele geçirdiler. Hersekzade Ahmed Paşa küçük bir Mısır filosunu denizde yenmişti ama o yılki seferde Memlüklüler galip gelmişlerdi.

1497'de Hersekzade Ahmed Paşa Koca Davut Paşa yerine ilk kez sadrazamlığa getirildi. Bu görevde ancak bir yıl kaldı. 1499'da İnebahtı Seferi'ne katıldı ve bu seferde yararlıkları görüldü. 1503'te ikinci kez sadrazamlığa getirildi. 1506'da kendi isteğiyle bu görevden ayrıldı. 1506'da Gelibolu sancakbeyi ve kaptan-ı derya olarak görevlendirildi. Bu görevde 1511'e kadar kaldı. 1511'de üçüncü kez sadrazamlığa getirildi ama üç ay kadar kalabildi.

1512'de Yavuz Sultan Selim tahta geçtikten sonra idam ettirdiği sadrazam Koca Mustafa Paşa yerine kayınbiraderi olan Hersekzade Ahmed Paşa'yı dördüncü kez sadrazam tayin etti. Bu sadaret dönem sırasında Yavuz Sultan Selim'in Şah İsmail'e karsı çıktığı İran Seferi'ne katıldı. Çaldıran Muharebesi'nin kazanılması ve ordunun Tebriz'i alıp kışın yaklaşması nedeniyle geri çekilmesi sırasında yeniçeriler arasında karışıklık çıktı. Yeniçeriler Yavuz Sultan Selim'in arzu ettiği gibi Anadolu'da bir kışlak mevkide kışı geçirip ertesi yıl yine İran'a taarruza geçmek istemediklerini ayaklanmaya çok yakın bir tarzda bildirdiler. Yavuz Sultan Selim bunun sadrazam Hersekzade Ahmed Paşa'nın kışkırtması dolayısıyla olduğunu iddia edip bundan onu sorumlu tuttu. 28 Ekim 1514'te sadrazamı tutuklattırdı ve vazifesinden azletti.

Hersekzade Ahmed Paşa 23 Eylül 1515'te beşinci kez sadrazam yapıldı. Bu sefer 7 ay 3 günlük sadrazamlıktan sonra 26 Nisan 1516'da bu görevden azledildi. Bir süre Yedikule Zindanı'na hapsedildi ama sonra bağışlanıp salıverildi. Yavuz Sultan Selim'in Mısır Seferi sırasında Bursa muhafızı görevi yaptı. Mısır fethedildikten sonra Sultan I. Selim'in davet etmesi üzere Mısır'a Kahire'ye gitti.

Bu ziyaretten İstanbul'a dönmekte iken yolda Kızılçöl, Maraş mevkiinde 21 Temmuz 1517'de hayatını kaybetti. Cenazesi İzmit Körfezi kıyısında bulunan Hersek köyünde (günümüzde Altınova ilçesinin mahallesi) yaptırmış olduğu Hersekzade Ahmed Paşa Camii olarak anılan caminin yanındaki türbesine gömüldü.

Değerlendirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Sicill-i Osmani'de şöyle değerlendirilmektedir:^[2]

Tedbirli, âlim, akıllı ve cesurdu.

Günümüzde hazırlanmış yeni bir "Osmanlılar Ansiklopedisi" biyografi eserinde şu değerlendirme ifade edilmektedir:^[1]

Kaynaklar Hersekzade'yi işbilir, dürüst, güvenilir ve kahraman bir devlet adamı olarak nitelemektedir.

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahmed Paşa, Keşan’da ve Hersek Köyü'nde camiyle birlikte birer külliye yaptırtmıştır. Keşan’daki külliye ile ilgili vakfiyesi tarihçilerin elindedir ve bilinmektedir. Hersek köyündeki cami Hersekzade Ahmed Paşa Camii olarak anılır.

Hersekzade Ahmed Paşa, Hersek Köyü’ndeki külliyesini 1508’de yaptırmış, 1511’de vakıf senedini düzenlemiştir. Ancak, Hersek Köyü ile ilgili vakıf senedi henüz bulunamamıştır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Danışmend, İsmail Hâmi (1961), Osmanlı Devlet Erkâni, İstanbul:Türkiye Yayınevi.
• Tektaş, Nazım (2002), Sadrazamlar-Osmanlı'da İkinci Adam Saltanatı, İstanbul:Çatı Kitapları.
• Yılmaz, Mehmet "Ahmet Paşa (Hersekzade)", (1999) Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.1 s.146-147 ISBN 975-08-0072-9
• Turan, Seraffedin, "Hersekzade Ahmed Paşa", (1988) Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, Cilt 17 s.235-237