Hamlet
The Tragical History of Hamlet, Prince of Denmark
Hamlet ve Horatio: Mezar Kazıcı Sahnesi Ressam:Delacroix
Yazar	William Shakespeare
İlk gösterim	1600 veya 1602
Ülke	İngiltere
Orijinal dil	İngilizce
Tür	Trajedi
Zaman ve mekân	Danimarka

Hamlet (İngilizce telaffuz: [ˈhæmlɪt]^[1] veya /ˈhæmlət/,^[2] özgün adı:The Tragical History of Hamlet, Prince of Denmark), William Shakespeare tarafından 1599 ile 1601 yılları arasında yazılan temasında trajediyi işleyen oyundur. Danimarka'da geçen oyunda Prens Hamlet'in, kral olan babasını öldürdükten sonra tahta geçen ve annesi Gertrude ile evlenen amcası Claudius'tan nasıl intikam aldığını anlatır. Oyun renkli bir biçimde kahır dolu kederden, hiddet dolu gazaba geçen gerçek ve yapmacık cinnetin izlediği yolu çizer ve ihanet, intikam, ensest, ahlaksızlık konularını işler.

Edebi anlamda dedektifvari birçok araştırmaya rağmen oyunun hangi yılda yazıldığı hâlâ tartışma konusudur. Günümüze oyunun ilk yazıldığı dönemlerden üç farklı versiyonu kalmıştır: First Quarto - Q1 (ilk orta boy baskı), Second Quarto - Q2 (ikinci orta boy baskı) ve First Folio - F1 (birinci büyük boy baskı). Her birinde diğerlerinde olmayan konuşmalar ve hatta sahneler bulunur. Shakespeare büyük bir olasılıkla Hamlet oyununu, 13. yüzyıl vakanüvisi Saxo Grammaticus tarafından Gesta Danorum adlı eserinde korunan ve 16. yüzyıl bilgini François de Belleforest tarafından tekrar anlatılan Amleth efsanesi ile kaybolduğu varsayılan ve günümüzde Ur-Hamlet adıyla bilinen I. Elizabeth dönemine ait bir oyundan esinlenerek yazmıştır.

Oyunun dramatik yapısı ve karakterlerinin derinliği Hamlet'in birçok açıdan tahlil edilmesine, yorumlanmasına ve üzerinde tartışılmasına neden olmuştur. Örneğin, yorumcular Hamlet'in amcasını öldürme konusundaki kararsızlığı karşısında yüzyıllarca şaşkın kalmışlardır. Bazıları bunu yalnızca olay dizisini sürdürebilmek için olduğunu düşünürken, diğerleri bunun soğukkanlılıkla işlenecek cinayetin, intikam hesaplarının ve set çekilen arzunun getirdiği karmaşık felsefi ve etik sorunların yarattığı baskı nedeniyle olduğunu söylemektedir. Yakın zamanlarda psikanalitik eleştirmenler Hamlet'in bilinçaltı arzularını tahlil ettiler ve feminist eleştirmenler sıklıkla kötü niyetli olarak değerlendirilen Ophelia ve Gertrude karakterlerini tekrar değerlendirmiş ve itibarlarını iade etmiştir.

Hamlet Shakespeare'in en uzun oyunudur ve İngiliz Edebiyatının en güçlü ve etkileyici trajedilerinden biridir. "Hemen hemen sonsuz bir yeniden anlatma ve başkaları tarafından uyarlama"^[3] yapılabilecek bir olay örgüsü sağlar. Shakespeare'in yaşadığı dönemde en popüler oyunlarından birisi olmuş,^[4] ve hâlâ en çok oynanan oyunlar arasında en üst sıralardadır, örneğin Birleşik Krallık'ta Royal Shakespeare Company'nin (Kraliyet Shakespeare Topluluğu) listesinde 1879'dan beri yer almaktadır.^[5] Goethe'den Dickens'a, Joyce'tan Murdoch'a birçok yazara esin kaynağı olmuş ve "Külkedisi'nden sonra en çok filme çekilen öykü" olarak tanımlanmıştır.^[6] Başrol şüphesiz, Shakespeare'in zamanında önde gelen trajedi oyuncusu Richard Burbage için yaratılmıştır;^[7] o zamandan beri geçen dört yüzyıl içinde, kendi dönemlerindeki büyük oyuncular ve hatta kadın oyuncular ile beraber ayrım yapılmadan canlandırılmıştır.

Karakterler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakları[değiştir | kaynağı değiştir]

Hamletvari efsanelere çeşitli kültürlerde rastlanır (örneğin İtalya, İspanya, İskandinavya, Bizans ve Arabistan'da) ve "soytarı kahramanlar" ana teması büyük bir olasılıkla Hint Avrupa kaynaklıdır.^[8] Çeşitli antik yazılı eserler Hamlet'e kaynak olarak tanımlanabilir. Bunlardan ilki anonim İskandinav Hrolf Kraki'nin Destanı'dır. Bu efsanede öldürülen kralın iki oğlu vardır: Hroðgar ve Halga. Cinnet taklidi yapmaktansa bu iki oğul öykünün büyük kısmında takma adlar altında kılık değiştirerek, Shakespeare'in olay örgüsünden farklı bir dizi olaya karışırlar.^[9] İkincisi iki ayrı Latince eserde kaydedilmiş olan Romalı Brutus'ün efsanesidir. Efsanenin kahramanı Lucius ("parlak, ışık"), adını ve kişiliğini değiştirerek Brutus ("fersiz, salak") olur ve babası ve kardeşlerinin kaderinden kaçmak için bir aptal rolünü oynar ve sonunda ailesinin katili Kral Tarquinius'u öldürür. 17. yüzyıl İskandinav âlimi Torfaeus, İzlanda efsane kahramanı Amlodi ve İspanyol efsane kahramanı Prens Ambales'i (Ambales Destanı'ndan) Shakespeare'in Hamlet'i karşılaştırmıştır. Benzerlikler arasında prensin sahte cinneti, annesinin yatak odasında kazara kralın danışmanını öldürmesi ve sonunda amcasını öldürmesi bulunur.^[10]

Efsanevi ögelere ilk olarak Saxo Grammaticus'un 13.yüzyıla ait eseri Gesta Danorum'un bir parçası olan Vita Amlethi'de ("Amleth'in Yaşamı") rastlanır.^[11] Latince yazılan bu eserde Klasik Roma erdem ve kahramanlık kavramları görülür. Bu esere Shakespeare'in zamanında kolaylıkla erişilebilmekteydi.^[12] Önemli benzerlikler arasında prensin sahte cinneti, annesinin tahtı eline geçirenle acele evliliği, prensin gizlenmiş bir casusu öldürmesi ve prensin kendi yerine maiyetinde bulunan iki kişinin ölümü sayılabilir. Saxo'nun öyküsünün aslına oldukça sadık bir tercümesi Fransızcaya 1570'te François de Belleforest'in Histoires tragiques (Trajik Öyküler) eseriyle kazandırılmıştır.^[13] Belleforest, Saxo'nun metnini oldukça süslemiş, uzunluğu hemen hemen iki katına çıkmış ve kahramanın melankolisi eklenmiştir.^[14]

Shakespeare'in ana kaynağının günümüzde kaybolmuş olan ve Ur-Hamlet adı verilen bir oyun olduğu düşünülmektedir. Muhtemelen Thomas Kyd tarafından yazılmış olan Ur-Hamlet 1589 yılında sahneleniyordu ve öykünün içinde bir hayalet olan ilk versiyon olduğu bilinmektedir.^[15] Shakespeare'in kumpanyası Lord Chamberlain's Men (Lord Chamberlain'in Adamları) bu oyunu satın almış ve bir süre Shakespeare'in yeniden düzenlediği bir versiyonunu sahneye koymuş olabilir.^[16] Ur-Hamlet'in hiçbir kopyasının günümüze kadar kalmaması nedeniyle, varsayılan yazarlarının bilinen eserleri ile dili ve yazım tarzı karşılaştırılmasının yapılması mümkün değildir. Bu nedenle Kyd'in bu oyunu yazdığına dair doğrudan bir kanıt bulunmadığı gibi, bu eserin Shakespeare tarafından Hamlet'in ilk versiyonlarından biri olmadığına dair de bir kanıt yoktur. Bu ikinci fikir, yani Hamlet'in genel olarak kabul edilmiş olan tarihten daha önce yazılmış olabileceği fikri bir kısım destek gördüyse de diğerleri bunu spekülasyon olarak değerlendirmektedir.^[17]

Sonuç olarak akademisyenler tarafından, Shakespeare'in Ur-Hamlet'ten, Belleforest ya da Saxo'dan ya da o dönemde bulunan diğer kaynaklardan (örneğin Kyd'in The Spanish Tragedy'si gibi) ne kadar yararlandığı ortaya konulamamaktadır. Shakespeare'in Saxo'nun versiyonuna doğrudan başvurduğuna dair belirgin bir kanıt yoktur. Ancak Saxo'nun öyküsünde olmayan ama Belleforest'in versiyonunda görülen ögelere Shakespeare'in oyununda rastlanır. Shakespeare'in bunları doğrudan Belleforest'ten mi yoksa Ur-Hamlet'ten mi aldığı belirsiz kalmıştır.^[18]

Akademisyenlerin çoğu, Hamlet'in, Shakespeare'in 1596'da on bir yaşında ölen tek oğlu Hamnet Shakespeare ile bağlantılı olduğu iddiasını reddetmektedir. Hamlet'in bir efsaneye bağlantısının çok açık olduğu ve o dönemde Hamnet adının oldukça popüler olduğu genel olarak bilinmektedir.^[19] Ancak Stephen Greenblatt adların benzerliği ve oğlunu kaybeden Shakepeare'in duyduğu kederin trajedinin özünde yattığını iddia eder. Oğlu Hamnet'e adını veren Stratfordlu komşusu Hamnet Sadler'ın adının sıklıkla Hamlet Sadler olarak yazıldığını ve o dönemin gevşek yazımı ile isimlerin birbirlerinin yerine geçebildiğini yazar.^[20] Shakespeare, vasiyetinde Sadler'ın ilk adını "Hamlett" olarak yazmıştır.^[21]

Yazılış tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

New Cambridge editörü Phillip Edwards "Hamlet'in yazılış tarihini tespit sonucu belirsiz olmalıdır" der.^[22] Hamlet'in yazıldığı en erken tarih olarak, içinde bulunan Shakespeare'in Jül Sezar oyununa imalar bulunmasına dayandırılarak aynı oyunun yazıldığı 1599 yılının ortasından sonradır.^[23] Yazıldığı en geç tarih Stationers' Company arşivlerinde 26 Temmuz 1602 tarihli Hamlet'in kısa süre önce Lord Chamberlain'in Adamları tarafından sahneye konulduğu kaydına dayandırılmaktadır.

Francis Meres 1598 yılında, Chaucer'dan kendi zamanına bir İngiliz Edebiyatı araştırması olan ve içinde Shakespeare'in on iki oyununun da yer aldığı Palladis Tamia adlı eserini yayımlamıştır. Bu on iki eserin arasında Hamlet'in yer almaması henüz yazılmadığı olarak değerlendirilmektedir. Hamlet çok popüler olduğundan New Swan dizisi editörü Bernard Lott, Meres'in böylesine önemli bir eseri göz ardı etmiş olmasının pek mümkün olmadığına inanmaktadır.^[24]

First Folio'da (F1) geçen "little eyases" tabiri^[25]Children of the Chapel kumpanyasını ima ediyor olabilir. Bu kumpanyanın popülerliği yüzünden, Globe kumpanyası taşrada turneye çıkmak zorunda kalmıştır. Bu Tiyatrolar Savaşı diye bilinmektedir ve 1601 öncesi bir tarihi desteklemektedir.^[24]

Shakespeare döneminden yazar Gabriel Harvey, kendisine ait olan Chaucer'ın eserlerinin 1598 tarihli basımının sayfa kenarına aldığı not bazı biliminsanları tarafında yazılış tarihi için kanıt olarak kullanılmaktadır. Harvey aldığı notta "daha zeki olanların" Hamlet'ten zevk aldığını ve isyan nedeniyle Şubat 1601'de idam edilen Essex Kontu Robert Devereux'nün hâlâ hayatta olduğu yazar. Diğer biliminsanları ise bunun yetersiz olduğunu söyler. Örneğin Edwards, Harvey'nin notundaki zaman kavramının çok karmaşık olduğunu dolayısıyla da Hamlet'in yazılış tarihini belirlemek için kullanılamayacağını belirtir. Çünkü aynı notta sanki Spenser ve Watson hâlâ hayattaymış gibi bahsedilirken 1607'de basılan Owen'ın vecizelerinden yeni vecizeler olarak söz eder.^[26]

Metinler[değiştir | kaynağı değiştir]

Metnin ilk basımlarından üç tanesi günümüze kadar kalmıştır ve otantik tek bir metni oluşturma çabalarını zorlaştırmıştır.^[27] Her biri diğerlerinden farklıdır:^[28]

• First Quarto Q1, ilk orta boy baskı 1603 yılında kitapçı Nicholas Ling ve John Trundell tarafından yayımlanmış ve Valentine Simmes tarafından basılmıştır. "Bad Quarto" yani ilk kötü orta boy baskı adı da verilen Q1 daha sonra basılan ikinci orta boy baskı metninin yarısından biraz fazla metin içerir.
• Second Quarto Q2, ikinci orta boy baskı 1604'te Nicholas Ling tarafından yayımlanmış ve James Roberts tarafından basılmıştır. Bazı kopyaların 1605 tarihini taşıması ikinci bir baskıya işaret eder ve bu nedenle Q2'nin sıklıkla "1604/5" olarak verilir. Q2 ilk en uzun basımdır ancak F1'de bulunan 85 satırı içermez. Bunun nedeni büyük bir ihtimalle İngiltere Kralı I. James'in kraliçesi Danimarkalı Anne'i rencide etmemek içindir.^[29]
• First Folio F1, ilk büyük boy baskı 1623 yılında Edward Blount ile William ve Isaac Jaggard tarafından basılmıştır ve Shakespeare'in Tüm Eserlerinin ilk basımıdır.^[30]

Diğer büyük ve orta boy baskılar sırayla basılmıştır, John Smethwick'in Q3, Q4 ve Q5 baskıları gibi (1611–37); ancak bunların ilk üç basımdan türediği düşünülmektedir.^[30]

Nicholas Rowe (1709) ve Lewis Theobald'dan (1733) başlayarak Shakespeare'in eserlerinin ilk editörleri o zamanlar erişilebilen Hamlet'in ilk kaynakları olan Q2 ve F1'den metinleri birleştirmiştir. Her metin diğerinde olmayan bazı kısımlara sahiptir, kelime sıralamasında küçük farklılıklar bulunur ve yalnızca 200 satır birbiriyle aynıdır. Editörler, Shakespeare'in özgün eseinin hayali "idealini" yansıtan ve tüm satırları "kapsayan" bir metin yaratmaya çalıştılar. Theobald'ın versiyonu uzun bir süre standart metin olarak kabul gördü^[31] ve onun "tam metin" yaklaşımı günümüzde editörleri hâlâ etkilemektedir. Ancak çağımızın bazı biliminsanları bu yaklaşımı doğru bulmayarak "gerçek Hamlet'in gerçekleştirilemeyecek bir ideal olduğunu, bu oyunun tek metni değil metinleri olduğunu" ileri sürerler.^[32] Arden Shakespeare'in 2006 yılında değişik Hamlet metinlerini ayrı ciltlerde yayımlaması bu değişimin en iyi kanıtıdır.^[33]

Geleneksel olarak Shakespeare'in oyunlarınınn editörleri oyunu beş perdeye böler. Halbuki Hamlet'in ilk baskılarının hiçbiri bu şekilde düzenlenmemiştir ve oyunun perde ve sahnelere bölümü 1676 tarihli orta boy baskıdan kaynaklanır. Günümüz editörleri bu geleneksel bölümlenmeyi izlese de yeterli bulmamaktadırlar. Örneğin Hamlet Polonius'un cesedini Gertrude'un yatak odasından çıkardıktan sonra bir perde arası vardır^[34] ama bundan sonra olaylar sanki kesilmemiş gibi devam ediyor gözükmektedir.^[35]

Var olduğundan şüphelenilmeyen Q1'in 1823'te ortaya çıkması önemli derecede ilgi gördü ve editörlerin uygulamaları ve yorumlama üzerine birçok soruya yol açtı. Biliminsanları hemen Q1'deki eksiklikleri belirledi ve bu Shakespeare "bad quarto" kavramının geliştirilmesine önayak oldu.^[36] Yine de Q1 oldukça değerliydi çünkü içinde Q2 ve F1'de olmayan sahne direktifleri bulunuyordu ve gerçek sahne uygulamalarını gösteriyordu. İçinde genellikle 4.6 ^[37] olarak tanımlanan bir sahne bulunur ve sonraki basımlarla karşılaştırma için yararlıdır.

Q1, Q2 ve F1'den oldukça kısadır ve büyük olasılıkla küçük bir rol oynayan (muhtemelen Marcellus) bir aktör tarafından ezbere yazılmış bir metin olabilir.^[38] Biliminsanları bu ezbere yazımın izinli mi izinsiz mi olduğu konusunda anlaşamamıştır. New Cambridge editörü Kathleen Trace tarafından savunulan bir başka teoriye göre Q1 aslında turnede sahnelenmek üzere kısaltılmış bir versiyondur.^[39] Q1'in hata içermediği ve sahneye konulabileceği fikri sonucunda 1881'den beri en az 28 kere farklı yapımlarda sahnede sergilenmiştir.^[40]

Konu özeti[değiştir | kaynağı değiştir]

Hamlet'in kahramanı, kısa süre önce ölmüş olan Kral Hamlet'in oğlu, babasının kardeşi ve halefi olan Kral Claudius'un yeğeni olan Danimarka Prensi Hamlet'tir. Kral Hamlet'in ölümünden sonra Claudius alelacele Kral Hamlet'in dul eşi ve Hamlet'in annesi Gertrude ile evlenir. Geri planda Danimarka'nın komşusu Norveç ile uzun zamandan beri süregelen düşmanlığı devam etmekte ve Norveç prensi Fortinbras önderliğinde bir işgal beklenmektedir.

Oyun Danimarka Kraliyet Sarayı Elsinore'da soğuk bir gecede açılır. Askerler Hamlet'in arkadaşı Horatio'yu Kral Hamlet'in hayaletini gördüklerine inandırmaya çalışırken, Hayalet tekrar ortaya çıkar. Horatio'dan Hayalet'in ortaya çıkışını duyduktan sonra Hamlet Hayalet'i görmeye karar verir. O gece, Hayalet Hamlet'e görünür. Hamlet'e babasının ruhu olduğunu söyler ve Claudius'un Kral Hamlet'i kulaklarına zehir akıtarak öldürdüğünü ifşa eder. Hayalet, Hamlet'ten intikamını almasını ister; kabul eden Hamlet yapmacık cinnet geçirerek şüpheleri üzerinden atmaya karar verir. Ancak Hayalet'in güvenilirliğinden emin değildir.

Devlet işleriyle meşgul olan Claudius ve Gertrude, Norveç Prensi Fortinbras tarafından yapılacak bir işgali önlemeye çalışmaktadır. Hamlet'in babası için tuttuğu yasın devam etmesi ve giderek artan garip davranışları nedeniyle Hamlet'in iki arkadaşını (Rosencrantz ve Guildenstern) Hamlet'in değişen davranışlarının nedenini bulması için gönderirler. Hamlet arkadaşlarını sıcak bir şekilde karşılar ama hemen kendisine karşı olduklarının farkına varır.

Polonius, Claudius'un güvendiği danışmanlarından biridir; oğlu Laertes Fransa'ya dönmekte, kızı Ophelia'ya ise Hamlet tarafından kur yapılmaktadır. Ne Polonius ne de Laertes Hamlet'in Ophelia hakkında ciddi olmadığını düşünmekte ve Ophelia'yı uzak durması konusunda uyarmaktadır. Kısa bir süre sonra Hamlet'in garip davranışından telaşlanan Ophelia babasına, Hamlet'in odasına daldığını ve kendisine bakakaldığını ama hiçbir şey söylemediğini bildirir. Polonius Hamlet'in geçirdiği cinnetin sebebini yaşadığı "aşk sarhoşluğu"na ^[42] bağlar ve Claudius ile Gertrude'a haber verir. Daha sonra, Manastır Sahnesi diye bilinen sahnede, Hamlet Ophelia'ya bağırarak bir manastıra gitmesinde ısrar eder.

Hamlet, Hayaletin kendisine doğruyu söylediğine kani olmamıştır ancak Elsinore'a bir oyuncu kumpanyasının gelişi ile bir çözüm bulur. Bir oyun sahneye koyacaktır, babasının öldürülmesini canlandıracak ve Claudius'un suçlu ya da masum olduğuna oyuna verdiği tepkiyi görerek karar verecektir. Saray halkı oyunu seyretmek için toplanır; Hamlet oyun boyunca yorumlarda bulunur. Cinayet sahnesi sunulduğunda Claudius birden ayağa kalkarak odayı terkeder ve Hamlet bunu amcasının suçlu olduğunun kanıtı olarak görür. Yaşamı için endişe duyan Claudius bir bahaneyle, Rozencrantz ve Guildenstern'in gözetiminde, yanına mesajı getirenin öldürülmesini söyleyen bir mektup vererek Hamlet'i İngiltere'ye sürmeye karar verir.

Gertrude, açıklama istemek için Hamlet'i yanına çağırır. Annesinin yanına giderken Hamlet dua eden Claudius'un yanından geçerken onu öldürmekten çekinir ve kendini dua ederken öldürmenin Claudius'u doğrudan cennete götüreceğini söyleyerek ikna eder. Annesinin yatak odasında Hamlet ile Gertrude arasında bir tartışma çıkar. Bir duvar halısının ardından gizlice konuşmayı dinleyen Polonius gürültü yapar; Hamlet gizlenenin Claudius olduğunu sanarak çılgınca bıçağını saplayarak Polonius'u öldürür. Hayalet tekrar ortaya çıkarak Hamlet'e Gertrude'a nazik davranmasında ısrar eder ama Claudius'u öldürmesi gerektiğini hatırlatır. Hayaleti duyamayan ve göremeyen Gertrude, Hamlet'in Hayalet ile konuşmasını geçirdiği cinnete bir kanıt olarak görür. Hamlet Polonius'un cesedini saklar.

Polonius'un ölümünden duyduğu kederle deliren Ophelia, terbiyesiz şarkılar söylerek Elsinore'da başıboş dolaşır. Erkek kardeşi Laertes Fransa'dan döner ve babasının ölümüyle kardeşinin delirmesi nedeniyle çılgına döner. Claudius, tek sorumlunun Hamlet olduğu konusunda Laertes'i ikna eder; sonradan Hamlet'in hâlâ serbest olduğu haberi gelir. Claudius hemen bir kumpas kurar. Laertes'in ucu zehirli bir kılıç kullanacağı, Laertes ile Hamlet arasında bir kılıç düellosu önerir, ama bu başarılı olmazsa Hamlet'e zehir katılmış şarap sunmaya karar verir. Gertrude, Ophelia'nın boğulduğu haberini vererek bu hileyi yarıda keser.

İki mezarkazıcı, mezarını kazarken Ophelia'nın bariz intiharını tartışır. Hamlet Horatio ile birlikte gelir ve Hamlet'in çocukluğundan bir soytarı olan Yorick'in kafatasını ortaya çıkaran mezarkazıcılardan birine takılır. Laertes'in getirdiği Ophelia'nın cenaze alayı yaklaşır. Laertes ile Hamlet göğüs göğüse gelir ama kavga durdurulur.

Elsinore'a gelince Hamlet'e Horatio'ya nasıl kaçtığını ve Rosencrantz ile Guildenstern'in nasıl ölümlerine gönderildiğini anlatır. Saraylılardan Osric araya girerek Hamlet'in Laertes ile düelloya davet eder. Fortinbras'ın ordusu Elsinore'a yaklaşırken karşılaşma başlar. Laertes Hamlet'i zehir sürülmüş kılıçla yaralar ama aynı zamanda kendisi de ölümcül bir yara almıştır. Gertrude zehir katılmış şarabı içer ve ölür. Ölüm anında Laertes Hamlet ile uzlaşır ve Claudius'un cani kumpasını açıklar. Yaşamının son anlarında Hamlet Claudius'u öldürmeyi başarır ve Fortinbras'ı vârisi ilan eder. Fortinbras geldiğinde Horatio öyküyü anlatır ve Fortinbras, Hamlet'in naaşına gereken saygının gösterilmesini emreder.

Çözümleme ve eleştiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Eleştirel tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

17. yüzyılın başlarından beri oyun hayalet karakteri, melankoli ve cinnetin inandırıcı canlandırması ile tanınmıştır ve İngiltere kralı I. James ile I. Charles dönemi dramasında yer alan bir dizi deli nedim ve nedime karakterine yol açmıştır.^[43] Kitleler tarafından ilgi görmeye devam etse de 17. yüzyılın sonlarında Restorasyon dönemi eleştirmenleri Hamlet'i ilkel olarak değerlendirmiş ve klasik tiyatro kuralları ve decorumuna uymamasını eleştirmiştir.^[44] Bu görüş 18. yüzyılda tamamen değişmiş ve eleştirmenler Hamlet'e talihsiz durumların içine düşmüş saf ve zekî bir genç kahraman gözüyle bakmıştır.^[45] ancak 18. yüzyılın ortalarına gelindiğinde Gotik edebiyatın psikolojik ve mistik yorumları tekrar Hayalet karakterini ve cinneti ön plana çıkarmıştır.^[46] Yalnızca 18. yüzyılın sonlarından sonra eleştirmenler ve oyuncular Hamlet'i kafa karıştırıcı ve tutarsız olarak görmeye başlamıştır, bu dönemden önce Hamlet ya deliydi ya da değildi, ya kahramandı ya da değildi, arada bir yerde değerlendirilmiyordu.^[47] Bu gelişmeler, oyun örgüsünden çok karakterler üzerine odaklanma ile görülen edebi eleştirilerde önemli bir temel değişikliği gösterir.^[48] 19. yüzyıla gelindiğinde Romantik eleştirmenler karakterin iç dünyası ve iç çekişmeleri üzerine güçlü vurgusunu yansıtan içsel çatışmaları nedeniyle Hamlet'e değer vermiştir.^[49] Bundan sonra eleştirmenler Hamlet'in kararındaki gecikmenin olay örgüsünü devam ettirmek için değil bir karakter özelliği olduğunu düşünmeye başlamıştır.^[48] Karakter ve iç çekişme üzerine olan bu odaklanma 20. yüzyılda da devam etmiştir. Çeşitli dallara ayrılan eleştiriler aşağıda bağlam ve yorumlar bölümünde anlatılmıştır.

Dramatik yapı[değiştir | kaynağı değiştir]

Hamlet birkaç farklı yönden, zamanının drama yazım adetlerinden ayrılır. İlk olarak, Shakespeare'in zamanında, oyunların genellikle Aristo'nun Poetika eserinde yer alan önerilere uyması yani bir dramanın karakterlere değil eyleme odaklanması beklenirdi. Hamlet'te ise Shakespeare bu adeti tersine çevirir ve seyirci Hamlet'in güdülerini ve düşüncelerini eylem ile değil monologlar yoluyla öğrenir. İkinci olarak ve Shakespeare'in Othello dışında diğer oyunlarından da farklı şekilde güçlü bir alt olay örgüsü yoktur; olay örgüsündeki tüm çatallanmalar Hamlet'in intikam çabasını oluşturan ana olay örgüsüne bağlanır. Oyunda eylemlerin süreksizliğine ve düzensizliğine oldukça sık rastlanır. Oyunun bir noktasında, Mezarkazıcı sahnesinde,^[50] Hamlet Claudius'u öldürme kararını vermiş gibidir; ancak Claudius sahneye çıktığında birdenbire Hamlet sakinleşmiştir. Biliminsanları hâlâ bu dönüşlerin hata mı olduğu yoksa oyunun karışıklık ve dualite temasına bilinçli olarak mı eklendiğini tartışmaktadır.^[51] Son olarak, hemen hemen tüm oyunların iki saat civarında sürdüğü bir dönemde, 4.042 satır ve 29.551 sözcükten oluşan, Shakespeare'in en uzun oyunu olan Hamlet'in tam metni dört saati aşkın bir sürede sahnelenmekteydi.^[52] Hamlet içinde ayrıca Shakespeare'in favori bir oyun düzeni olan "oyun içinde oyun" da içerir.^[53] İlk başta The Murder of Gonzago (Gonzago'nun Öldürülmesi) olarak adlandırılan oyunun adı, Hamlet olay örgüsünü değiştirdikten sonra The Mousetrap (Fare kapanı) olarak değiştirilir.

Sahne ve ekran uyarlamaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Hamlet Batı Alman yönetmen Helmut Käutner tarafından Der Rest ist Schweigen'de (The Rest is Silence) ve Japon yönetmen Akira Kurosawa tarafından Warui Yatsu Hodo Yoku Nemuru'da (The Bad Sleep Well) sivil yozlaşma ile ilgili hikâyelere uyarlandı.^[54] Claude Chabrol'un Ophélia (Fransa, 1962) adlı filmindeki baş karakter Yvan, Olivier'in Hamlet'ini izler ve kendisini Hamlet'in durumunda olduğuna ikna eder.^[55]

Tom Stoppard'ın Rosencrantz ve Guildenstern Öldüler (Rosencrantz & Guildenstern are Dead) adlı oyununda (oyunun 1990 yapımı bir film versiyonu da bulunur) Hamlet'teki olaylar, Hamlet'in iki okul arkadaşının bakış açısı ile canlandırılır. Oyun, anlamadıkları bir dramada rollerini yerine getirebilmek için ölmeleri gereken iki küçük karakterin trajedisi olarak yeniden şekillendirilir. Bir Hamlet parodisi olan Rosencrantz and Guildenstern W. S. Gilbert tarafından 1874'te yazıldı. 1977'de Doğu Alman oyun yazarı Heiner Müller,

Hamlet'in postmodernist, özet bir versiyonu olan Die Hamletmaschine (Hamletmachine) oyunu yazdı.

Hamlet'in Türkçeye çevirileri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Hamlet. Çev. Abdullah Cevdet. Mısır: Matbaa-i ictihad, 1908.
• Hamlet: Danimarka Prensi. Çev. Kâmuran Şerif. İstanbul: Devlet Matbaası, 1927.
• Hamlet: Danimarka Prensi. Çev. Halide Edip Adıvar ve Vahit Turhan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1941.
• Hamlet. Çev. Orhan Burian. 1944. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1966.
• Hamlet ve Venedikli Tüccar. Çev. Şehbal Erdeniz ve Orhan Veli Kanık. İstanbul:Doğan Kardeş Yayınları, 1949.
• Hamlet. Çev. Sabahattin Eyüboğlu. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1965.
• Hamlet. Çev. Bülent Bozkurt. 1982. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1999.
• Hamlet. Çev. Can Yücel. 1992. İstanbul: Papirüs Yayınları, 1996.
• Hamlet. Çev. Orhan Burian. Yay. Haz. ve Sadeleştiren Müjdat Gezen. İstanbul: MSM Yayınları, 2000.

Türkiye'de sahnelenen Hamlet prodüksiyonları[değiştir | kaynağı değiştir]

• Ankara Devlet Tiyatrosu-Yön-Rober Stura-Oynayan-Arda Kanpolat-2004
• İstanbul Şehir Tiyatrosu-Yön-Adrin Brayt-Oynayan- Ayhan Kavas-2003
• İzmit Şehir Tiyatrosu-Yön-Işıl Kasapoğlu-Oynayan-Tardu Flordun-1997
• İstanbul Devlet Tiyatrosu-Yön-Müge Gürman-Oynayan-Uğur Polat/Zafer Algöz

Dipnotları[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Vikipedi'nin kardeş projelerinden hakkında daha fazla bilgi edinin
	Commons'ta dosyalar
	Vikisöz'de alıntılar
	Vikikaynak'ta belgeler

• Wikisource'da Hamlet oyununun tam metni23 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)