Ömer bin Hattab عمر ابن الخطاب El-Farûk Emîrü'l-Mü'minîn
Arapça hüsn-ü hat ile "Ömer" yazısı.
Râşidîn Halifeliği'nin 2. Halifesi (Emîrü'l-Mü'minîn)
Görev süresi 23 Ağustos 634 - Kasım 644
Yerine geldiği	Ebû Bekir
Yerine gelen	Osman bin Affan
Kişisel bilgiler
Doğum	Ömer bin Hattab y. 583 veya 584[1] Mekke, Hicaz, Arabistan
Ölüm	Kasım 644 (60-61 yaşında) Medine, Hicaz, Râşidîn Halifeliği
Ölüm nedeni	Suikast
Defin yeri	Mescid-i Nebevî, Medine, Suudi Arabistan
Milliyeti	Arap
Evlilik(ler)	Ümmü Gülsüm bint Ali Atika bint Zeyd Ümmü Gülsüm bint Asim
Çocuk(lar)	Abdullah bin Ömer Asim bin Ömer Hafsa bint Ömer Ubeydullah bin Ömer
Ebeveyn(ler)	Hattab bin Nüfeyl (baba) Hanteme bint Hişam (anne)
Dini	İslam
İmzası
Askerî hizmeti
Takma adı	Ömer'ul Farûk
Bağlılığı	Muhammed Râşidîn Halifeliği
Hizmet yılları	y. 615 / 616 – 644
Rütbesi	Ordu komutanı İslam hâlifesi

Ömer bin Hattab (Arapça: عمر ابن الخطاب; y. 583 / 584 – Kasım 644), İslam peygamberi Muhammed'in sahabesi ve İslam Devleti'nin Ebû Bekir'den sonraki ikinci hâlifesidir. Sünniler, Ömer bin Hattab'ı zaman zaman "Ömer'ul-Farûk" (عمر الفاروق) diye anarlar. Şiiler ise Ömer'in hâlifeliğini tanımazlar. 23 Ağustos 634 tarihinde Râşidîn Halifeliği'nin ikinci hâlifesi oldu ve bu görevi, öldürüldüğü yıl olan 644'e kadar sürdürdü.

Ömer başlangıçta, Kureyşli uzak bir akrabası olan Muhammed'in mesajının en amansız karşıtlarından biriydi.^[2] Sonra, biraz da ani bir şekilde (616 yılında) Müslüman oldu. Müslüman olduktan sonra Kâbe'de açıkça namaz kıldı. Ömer daha sonraları, kendisine el-Fârûk (ayırıcı) unvanını veren İslam peygamberi Muhammed'in yönetimindeki neredeyse tüm savaşlara ve seferlere katıldı. Haziran 632'de, Muhammed'in ölümünden sonra Ömer, ilk hâlife olarak Ebû Bekir'e biat etti. Ebû Bekir, 23 Ağustos 634'te ölmeden önce Ömer'i halefi olarak aday göstermişti. Ömer, Ağustos 634 tarihinde ikinci İslam hâlifesi olarak seçildi.

Ömer döneminde İslam Halifeliği, Sasani İmparatorluğu ve Bizans İmparatorluğu ordularını mağlup ederek sınırlarını benzeri görülmemiş bir oranda genişletti.^[3] Sasani İmparatorluğu'na yönelik saldırıları, iki yıldan kısa bir süre içinde (642-644) İran'ın fethiyle sonuçlandı. Ayrıca döneminde Mısır, Suriye, Lübnan, Filistin, Irak ve İran gibi önemli bölgeler devletin topraklarına dahil edildi. Yahudi geleneğine göre Ömer, Yahudiler üzerindeki Hristiyan yasağını kaldırdı ve onların Kudüs'e girmelerine ve ibadet etmelerine izin verdi.^[2] Ömer, "Dört Halife Dönemi"nde İslam Devleti'nin topraklarını en çok genişleten hâlife oldu.

Ömer, 644 yılında Fars bir köle olan Ebu Lü'lüe Firuz tarafından suikastle öldürüldü. Tarihçiler tarafından Ömer, genellikle tarihteki en güçlü ve en etkili Müslüman liderlerden biri olarak görülür.^[4] Sünni geleneğinde büyük ve adil bir hükümdar ve İslami erdemlerin mükemmel bir örneği olarak saygı görür^[5] ve bazı hadisler onu, Ebû Bekir'den sonra sahabenin ikinci en büyüğü olarak tanımlar.^[6][7] Oniki Şii geleneğinde olumsuz görülmektedir.^[5]

İlk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Ömer, Mekke'de Benî Adi kabilesinde, 583 veya 584 yılında doğdu. Babası Hattab bin Nüfeyl ve annesi Hanteme bint Haşim, Benî Mahzum adlı bir kabiledendi. Ailesi orta sınıfa mensuptu. Babası tüccardı ve kabilesinde zekâsıyla meşhurdu. Babası aynı zamanda bir putperest idi.

Ömer, çocukluğundan itibaren deve çobanlığı yapmaya başladı. Ömer, "Babam çok acımasızdı. Develeri güderken, dinlenmek için işi bıraktığımda beni döverdi." demiştir.^[8] İslam öncesi Arabistan'da okuryazarlık çok nadir olmasına rağmen, Ömer gençliğinde okuma ve yazmayı öğrendi. Ayrıca Arap edebiyatı ve Arap şiiriyle de ilgilendi.^[9] Ergenlik döneminde ata binme, dövüş sporları ve güreş öğrendi. Uzun boyu ve fiziksel üstünlüğü ile iyi bir güreşçi olduğu rivayet edilir.^[10][11] Aynı zamanda iyi bir hatip olduğundan, çoğu vakitler babasının yanında kabileler arası anlaşmazlıklarda hakemlik yaptı.

Ömer, ilerleyen zamanlarda bir tüccar oldu. Tüccarlık yaptığı sırada Suriye, Irak ve Mısır gibi Roma ve Pers şehirlerine gittiği, buralarda çeşitli bilginlerle tanıştığı, Kureyş kabilesi adına elçilik yaptığı aktarılır.^[12]

Erken Askerî Dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

İslam'a Muhalefet oluşu[değiştir | kaynağı değiştir]

613 civarında Muhammed, İslam mesajını Mekkeliler'e açıkça vaaz etmeye başladı. Ancak Mekke'deki pek çok kişi gibi Ömer de İslam'a karşı çıktı ve hatta Muhammed'i öldürmekle tehdit etti. Arabistan'ın geleneksel çok tanrılı paganizm inancını savunmaya karar verdi. Muhammed'e karşı çıkmakta kararlı ve acımasızdı. Müslümanlara zulmetmek konusunda da Mekke'nin en önde gelenlerden biriydi. Ömer, Kureyş'in birliğine kesin olarak inandı ve yeni İslam dinini ayrılık ve nifak sebebi olarak gördü.

Artan baskılar nedeniyle Peygamber Muhammed, 615 yılında bazı takipçilerine Habeşistan'a göç etmelerini emretti. Küçük bir Müslüman grubu göç ettiğinde Ömer, Kureyş'in gelecekteki birliği konusunda endişelendi. Mekkeli paganlar bu durumu konuşmak için meclislerinde toplandılar. Görüşmeye katılanlar arasında Ömer de vardı. Toplantının nihayetinde Ömer, Muhammed'i öldürmeye karar verdi ve bunu üstlendi.

Müslüman oluşu[değiştir | kaynağı değiştir]

Ömer, Habeşistan'a hicretten bir yıl sonra, 616 yılında Müslüman oldu. Yaygın rivayetlere göre olay şu şekilde gerçekleşti:

Ömer, Muhammed'i öldürmek için yola çıktı. Yolda, gizlice İslam'a geçen ancak Ömer'e söylememiş olan en yakın arkadaşı Nuaym bin Abdullah ile karşılaştı. Ömer, Muhammed'i öldürmek için yola çıktığını haber verince Nuaym, Ömer'in hedefini değiştirmek için kendisine kız kardeşi ile kocasının Müslüman olduğunu söyledi.^[13]

Hiddetlenen Ömer, kız kardeşinin evine doğru yürüdü. Eve varınca Ömer, kız kardeşi ve kayınbiraderi Said bin Zeyd'i Tâhâ Suresi'nden Kur'an ayetlerini okurken buldu.^[14] Kayınbiraderi ile tartışmaya başladı. Ablası kocasını kurtarmaya gelince, o da onunla tartışmaya başladı. "Bizi istersen öldürebilirsin, ama biz İslam'dan vazgeçmeyeceğiz" demeye devam ettiler. Ömer bu sözleri işitince kız kardeşine ve kayınbiraderine şiddetli bir tokat attı ve kız kardeşi ağzından kanlar akarak yere düştü. Sonradan Ömer, ablasının hâlini görünce vicdan azabı çekti ve kız kardeşinden okuduklarını kendisine vermesini istedi. Kız kardeşi olumsuz yanıt vererek, "Sen kirlisin. Temiz olmayan hiç kimse bu kutsal yazılara dokunamaz." dedi.

Ömer bunun üzerine vücudunu yıkadı ve Tâhâ Suresi'nin 14. ayetini okumaya başladı: "Şüphe yok ki ben Allah'ım. Benden başka hiçbir ilâh yoktur. O hâlde bana ibadet et ve beni anmak için namaz kıl."^[15] Ömer, sonra ağlayarak, "Şüphesiz bu, Allah'ın sözüdür. Muhammed'in Allah'ın resulü olduğuna şehadet ederim." dedi. O anda orada bulunan ve saklanan Habbab bin Eret, bunu duyunca saklandığı yerden çıktı ve şöyle dedi: "Ey Ömer! Dün Peygamberimiz senin Müslüman olman için şöyle dua etmişti: 'Ey Allah'ım! Bu dini ya Ömer'le, ya Ebû Cehil'le, ya da kimi istersen onla kuvvetlendir.' Duası kabul olmak üzere ve inşallah olacak."^[16] Bunu duyan Ömer çok şaşırdı ve hemen oradan ayrılıp Muhammed'i bulmaya gitti.^[17]

Ömer daha sonra Muhammed'in yanına geldi ve oradakilere Peygamber'le görüşmek istediğini söyledi. Muhammed'in yanında bulunan sahabeler bunun üzerine telaşlandılar. Yeni Müslüman olan Hamza, Ömer'in geldiğini duyunca kılıcını çekti. Muhammed onları sakinleştirdi ve Ömer'i huzuruna kabul etti. Ömer, onun ve arkadaşlarının önünde İslam'ı kabul ettiğini belirtti. Müslüman olduğunda 39 yaşındaydı.^[18]

Rivayete göre, İslam'ı kabul ettikten sonra Ömer, Kâbe'de açıkça namaz kıldı ve dua etti. Kureyş liderleri Ebû Cehil ve Ebû Süfyan, bu olayı öfkeyle izlediler. Bu olay, Müslümanlar'ın İslam'ı açıkça yaşama konusunda güven kazanmalarına daha da yardımcı oldu. Daha sonra Ömer, Müslümanlar'ı namaz kılmaktan alıkoymaya cüret eden herkese meydan okudu ve kimse, Ömer açıkça namaz kılarken ona müdahale etmeye cesaret edemedi. Ömer'in İslam'ı kabul etmesi Mekke'deki Müslümanlara ve İslam'a güç verdi. Bu olaydan sonra Müslümanlar, ilk kez Mescid-i Haram'da hep birlikte açıkça namaz kıldılar.

Medine'ye Hicret[değiştir | kaynağı değiştir]

622'de, Yesrib'in (daha sonraki adıyla Medine) sunduğu güvenlik nedeniyle Muhammed, takipçilerine Medine'ye göç etmelerini emretti. Müslümanlar'ın çoğu, Kureyş direnişinden korkarak geceleri göç etti. Buna karşılık Ömer'in gündüz vakti açıkça göç ettiği ve "Karısını dul ve çocuklarını yetim bırakmak isteyen gelip benimle çarpışsın." dediği rivayet edilir.^[19] Ömer, kuzeni ve kayınbiraderi Said bin Zeyd ile birlikte Medine'ye hicret etti.^[18]

Halife oluşu[değiştir | kaynağı değiştir]

İslam peygamberi Muhammed'in ölümünden sonra Ebû Bekir'in yaklaşık iki yıllık süren halifeliği, onun hastalanıp ölmesiyle son bulmuştur. Ebû Bekir, son günlerinde ashabın görüşlerini alarak yerine halife olarak Ömer'i tavsiye etmiştir. Ahitnameyi Osman'a yazdırmıştır.

Halifelik dönemi (634 - 644)[değiştir | kaynağı değiştir]

Ömer bin Hattab döneminde Bizans İmparatorluğu ile yapılan Yermük, Halep, Ecnadeyn, Demirköprü, Dasin, Firaz ve Karyeteyn muharebeleri ile Mısır, Suriye, Lübnan ve Filistin; Sasani İmparatorluğu ile yapılan Köprü, Nihavend ve Kadisiye muharebeleri ile de Irak'ın tamamı ve İran'ın büyük bir kısmı fethedildi.

Ömer döneminde hilafet güçlendi. Ömer adaletli bir hükümdardı, devlet memurları ve valileri her zaman kontrol ederdi. Beytü'l-mal'ı, yani devletin hazinesini Müslümanlar arasında en iyi şekilde bölüştürmüştür. Kendisi çok yoksuldu, aylık geliri sadece 16-20 dirhemdi.^[20]

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

Ömer, miladi 31 Ekim 644 tarihinde, kendisinden alınan verginin azaltılmasını isteyen, ancak talebi kabul edilmeyen Mugire bin Şu'be'nin Fars bir kölesi olan Ebû Lü'lüe tarafından, Medine'de sabah namazında iken hançerle saldırıya uğradı. Saldırgan intihar ederken, Ömer saldırıdan üç gün sonra, 3 Kasım 644 tarihinde öldü.^[21]

Arkeolojik kayıtlar[değiştir | kaynağı değiştir]

2012 yılında Suudi Arabistan'ın El Murakkab bölgesinde bir kayanın üzerinde Ömer'in imzası olduğu düşünülen bir yazıt bulunmuştur.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• https://islamansiklopedisi.org.tr/omer 3 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Vikipedi'nin kardeş projelerinden Ömer hakkında daha fazla bilgi edinin
	Vikisöz'de alıntılar