Mutezid Ahmed el-Mûtezîd Billâh
Abbâsî Halifesi
Hüküm süresi	892–902
Önce gelen	Mutemid
Sonra gelen	Muktefi
Doğum	857
Ölüm	Ekim 902
Tam adı Ebû’l-'Abbâs "el-Mû’tezîd bi’l-Lâh" ʿAhmed bin Tâha el-Muvaffak bin Câʿfer el-Mûtevekkil
Hanedan	Abbâsî Hanedanı
Babası	Muvaffak el-Abbâsî
Dini	Sünni İslam

Mû’tezîd veya Ahmed el-Mutezîd Billâh Tam Adı: Ebû’l-'Abbâs "el-Mu'tezîd bi’l-Lâh" ʿAhmed bin Tâha el-Muvaffak bin Câʿfer el-Mûtevekkil (d: 857- ö. Ekim 902. 892-902 döneminde hükümdarlık yapan onaltıncı Abbasi halifesidir. Ekim 892'de amcası Halife Mutemid'in ölmesi ile halife olmuş; 10 yıl kadar süren bir halifelikten sonra 902'de ölmüştür. Yerine bir Türk asıllı cariyeden olan oğlu Muktefi Abbasi halifesi olarak tahta geçmiştir.

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Halifelikten önceki yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Mutezîd, halife Mütevekkil'in torunu ve Mütevekkil oğlu olan Muvaffak el-Abbâsî'nin oğludur. Babası ile birlikte 883'da Irak'ta çıkan yeni bir Zenc İsyanı'nı bastırdıktan sonra babası Muvaffak vezir olarak kardeşi Halife Mutemid döneminde gerçek iktidar dizginlerini ele almıştır. Muvaffak'ın vezirliği sırasında Abbasi devlet idaresi iyileşmiş ve devlet merkezden uzak eyaletlerinin kontrolünü tekrar eline almıştır. Örneğin vezir Muvaffak Suriye eyaletinin idarecisi olan Tolunoğulları ile çok ciddi çekişmelere girmiş ve bunlar sonunda Suriye'nin kontrolü yine merkeze geçmiştir.

Ama Muvaffak fil hastalığı'ndan muzdarip olup vezirlik yetkilerini yavaş yavaş oğlu Mutezîd'e devretmiş ve Haziran 891'de ölmüştür. Muvaffak'ın oğlu Mutezîd amcası olan Halife Mutemid'in namına devleti idare eden tek vezir haline geçmiştir. Amcası Halife Mutemid ölmeden önce kendi oğlunun halifeliğine varis olmasını önleyen kararlar almak zorunda kalmıştır.

Halifelik dönemi yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Halife Mütemid Ekim 892'de bir gün büyük bir içkili ziyafet sonunda ölünce onun yerine Mutezid tahta çıkarak Abbâsî halifesi olmuştur. Mutezîd zaten vezir olarak Abbâsî devletinin gerçek iktidarını elinde tutmaktaydı. Halife olduktan sonra da Mutezid etkin olarak devleti idareye devam etmiştir. Geniş ülkesinin çeşitli eyaletlerinde zaman zaman sorunlar çıkmış ve Halife Mû'tezîd bu sorunlara eğilmek zorunda kalmıştır.

Mısır[değiştir | kaynağı değiştir]

Mısır'ın idaresi 849-896 döneminde Abbasilere bağlı hükümdar olan Tolunoğulları'ndan "Humarayai ibni Ahmed ibni Tolun" elindeydi. Bu hükümdar yeni halife olan Mutezid'e yakınlığını göstermek için kızı olan "Katr el-Nada" 'yı Mû'tezîd ile büyük çeyiz de vererek evlendirmiştir. Halife Mû'tezîd de yeni kayınbabasını Mısır ve Suriye eyaleti vali-emiri olarak atamış ve ondan uygun yıllık tazminat verme sözü almıştır. Fakat 896'da Humarayai bir suikasta hedef olarak öldürülmüş ve Mısır ve Suriye karışıklığa boğulmustur. Humarayai'nin en büyük oğlu olan "Ebu Asakir" babasının yerine geçmişse de o da hükümdarlığı eline aldıktan sonra çok geçmeden suikast kurbanı olmuştur. Bunun üzerine 896'da Humarayai'nin ikinci oğlu olan "Tolunoğlu Harun" bu görevleri yüklenmiş ama idare ettiği eyaletlerde asayişi kuramamıştır. Mısır ve Suriye'de idare keşmekeşi 904'e kadar devam etmiştir.

Horasan[değiştir | kaynağı değiştir]

Horasan Sistan bölgesinin idaresi Seferîler elinde bulunmaktaydı. 901'de yapılan bir çatışmada Seferiler'in ikinci hükümdarı olan Amr bin Lait (879-901) Horasan'da idareyi eline geçirmek isteyen Samanîler'in ikinci hükümdarı olan I. İsmail (892 - 907) ile çarpışmalara girişmiştir. Bunlar sonunda Samanîler'den I. İsmail üstün gelmiş ve Amr bir Lait'i esir alarak Bağdat'a göndermiştir. Amr burada ölüm döşeğinde yatmakta iken Halife Mutezid tarafından idam ettirilmiştir.

Halife sonradan Seferîlere Horasan'da hükûmet etme izini vermiştir. Ama bu sülalenin hükümdarları ancak Sistan ve Belucistan'da hüküm sürebilmişler ve bunu da ancak Samanîler'in vasalı olup onlara yıllık tazminat ödeyerek başarmışlardır.

Samaniler teorik olarak ve hukuken Bağdat'taki Abbâsî halifelere bağlı bir eyalet idare etmekle beraber; gerçekte Abbâsî Halifeliği merkezinin gücü ve idaresi, Irak eyaleti sınırını geçmemekteydi. Horasan'da gerçek iktidar Samanîler elinde idi. Gerçekten Samanîler kendilerini İran'ın merkezi Arap halifelerinden bağımsızlık kaynağı olarak görmekteydiler.

Zeydiler emiri olan Hasan bin Zayd 864'te Tahirileri yenip Taberistan'ı eline geçirip onu takip eden Zeydi emirleri bu eyaleti idare etmekteydi. 900'de Samanîler Taberistan'a hücum edip Zeydiler hükûmetine son verdiler. Ama yine de bir Zeydi emiri Gilan'da hükûmet sürmeye devam etti. 913'te Gılan'dan harekete geçen Zeydiler Taberistan'ı geçici olarak ellerine geçirdiler. Fakat bu gelişmeler Abbâsî Halifesi Mutezid'in iktidar gücünün yetişmediği alanlarda olmaktaydı. O zamanlar Abbâsî halifesinin idaresi gerçek olarak İran'da Rey'in hemen doğusunda sona ermekteydi.

Irak[değiştir | kaynağı değiştir]

Mutezid halife iken Irak'ta Haricîler isyanları yaygın olarak devam etmekteydi. Mutezid değişik Harici grupların isyanlarını bastırmak için Irak'a çok sayıda sefer yaptı ve yaptırdı. Sonunda Irak'ta merkezi idare hakim olup eyalette asayiş bir nebze sağlanabildi. Fakat Irak yine de uzun zaman isyankar göçebe Bedevi kabile çetelerinin eşkıyalık hücumlarına ve Abbasilerin Mısır asıllı orduları ile diğer halifelik orduları arasında mücadeleye sahne olmaya devam etti.

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

Mutezid 10 yıl kadar halife olarak hüküm sürdükten sonra Ekim 902'de eceliyle ölmüştür. Yerine Türk asıllı bir cariyesinden olan oğlu Mûktefî Abbâsî halifesi olarak tahta çıkmıştır.

Devlet idaresi[değiştir | kaynağı değiştir]

Halife Mutezîd, enerjik ve cesur bir idareci idi. Ali ve ona bağlı çeşitli Şii mezheplere ait kişilere karşı müsamahalı davranmıştı. Örneğin, Taberistan'da bulunan Zeydî emirlerine mali destek sağlamaktan çekinmemişti. Ancak bu mezhep mensuplarına sağladığı desteğin açık ve seçik olmasını tercih etmekteydi.

Fakat Halife Mutezid Emeviler ve onları tutan aşiretlere karşı hiç müsamaha göstermemişti. Halifelik döneminde Emevilerin Cuma namazlarında mihraplardan lanetlenmeleri devam etmişti. Emevilerin kötülüklerini gösteren bir listeyi yanından eksik etmezdi. Emeviler lehinde hiçbir laf edilmesini de yasaklamıştı.

Mutezid suçlu gördüklerine verdiği cezalarında pek merhametsizdi. Verdiği bazı cezalarda gösterdiği gaddar ve merhametsiz davranış kendinden sonra gelen hiçbir Abbasi halifesi tarafından tekrarlanmamıştır. Zenj isyanına katılmış ve bu isyandan sonra affedilmiş olan bir zencinin, ticareti yasak olan silahları alıp sattığı öğrenilmiş ve tuttuklanmıştı. Mutezid'in bu suça layık gördüğü ceza bu kişinin bir direğe bağlanarak etrafında ateş yakılarak vücudunun birçok kısmının yakılması; sonra başı kesilerek idam edilmesi ve başsız vücudu bir kazığa çakılarak Bağdat'ta en önemli köprü başında herkese misal olarak gösterilmesi olmuştur. Musul'da isyan eden Haricilerin lideri, etrafındakilerin ihanetleri dolayısıyla Mutezid'in eline geçmişti. Halife Mutezid, ipekli kumaştan elbise giymenin bir günah olduğuna inanan, Harici liderinin bir ipekten kaftan giydirtilerek Bağdat'ta gezdirilmesini ve sonra da çarmıha gerilerek idam edilmesi cezasını vermişti. Diğer bir Harici lideri için seçtiği ceza canlı canlı bir kurbanlık koyun gibi başının kesilmesi olmuştu.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Fransızca Wikipedia "Al-Mutadid (Abbasside)" maddesi26 Mart 2003 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Fransızca)
• İngilizce Wikipedia "Al-Mu'tadid" maddesi 10 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Hitti, Philip H. (çev. Salih Tuğ), (1968) Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi (İV Cilt), İstanbul:Boğaziçi Yayınları.
• Üçok, Bahriye (1979) İslam Tarihi Emeviler-Abbasiler, Devlet Kitapları, Ankara: Milli Eğitim Basımevi (1.Basım:1968)
• Muir, Wiiliam (1924), The Caliphate, its rise, decline and fall, Edinburgh:John Grant [1]^{[ölü/kırık bağlantı]} Chapter LXXİ, Al-Mo'tadid, Al-Muktafi, Egypt, War with Greeks (İngilizce) (Erişim:21.9.2010)