Yakutça

Yakutça
Yakutça
Саха тыла Saha tıla
Ana dili olanlar	Rusya
Konuşan sayısı	450.140 kişi (2010)
Dil ailesi	Türk dilleri Sibirya grubu Kuzey kolu Yakutça; ; ;
Resmî durumu
Resmî dil	Rusya Yakutistan;
Dil kodları
ISO 639-2	sah
ISO 639-3	sah
	Yakutça Dolganca

Yakutça veya Sahaca (Saqa tıla), Saha Türklerinin konuştuğu dildir. Çuvaşça ile birlikte Türkçenin toplam 2 lehçesinden biridir.^[2] Türk dillerinin Sibirya grubuna bağlı dil 450.140 kişi tarafından konuşulur. Ayrıca Taymir Yarımadası'nın doğusunda yaşayan halkların ticaret dilidir (Ruslar hariç). Konuşucuların çoğunluğu Rusya'ya bağlı Yakutistan'da yaşar.

Sahaca (Yakutça) bazı tümceler[değiştir | kaynağı değiştir]

Olorbuttâğar ülelêbit orduk = Çalışmak oturmaktan daha iyi(dir).
Min ubayım saha oskuolatıgar bâr = Benim abim Yakut okulundadır.
Bihigi at mïnen barıahpıt = Biz at(a) binip gideceğiz.
Haydah oloroğut? = Nasılsınız? ("Nasıl yaşıyorsunuz?")
En olus türgennik sanarağın = Sen çok hızlı konuşuyorsun.
Min sahalıı kıratık öydüübün = Ben Yakutça biraz anlarım.
Bihigi sarsıarda erde turabıt = Biz sabahleyin erken kalkarız.
Ol oğo tüün ıtıır = O çocuk gece(leri) ağlar.
Miehe sıttık hâta uonna holuoha nâda = Bana yastık kılıfı ile galoş gerek.
Bu son sieğe olus kılgas = Bu ceket(in) yen(leri) çok kısa.
En ubayın hanna üöreneriy? = Senin abin nerede okuyor?

Dil Bilgisi[değiştir | kaynağı değiştir]

İsimler[değiştir | kaynağı değiştir]

İsimlerin tekil ve çoğul halleri vardır. Bir sözcüğü çoğul yapmak için genelde /-lar/ son ekinden yararlanılır. Bu son ek sözcükteki ünlü ve ünsüz harflere göre -лар (-lar), -лэр (-ler), -лөр (-lör), -лор (-lor), -тар (-tar), -тэр (-ter), -төр (-tör), -тор (-tor), -дар (-dar), -дэр (-der), -дөр (-dör), -дор (-dor), -нар (-nar), -нэр (-ner), -нөр (-nör) veya -нор (-nor) hallerini alabilir. İsimlerde diğer Türk Dillerinde olduğu gibi cinsiyet ayrımı yoktur.

İsmin Hâlleri[değiştir | kaynağı değiştir]

	eye 'barış'	uot 'ateş'
Yalın hâl	eye	uot
Belirtme	eyeni	uotu
Yönelme	eyeɣe	uokka
Bulunma	eyete	uotta
Ayrılma^[a]	eyetten	uottan

Adıllar[değiştir | kaynağı değiştir]

		Tekil	Çoğul
1. şahıs		Yakutça: мин (min)	Yakutça: биһиги (bihigi)
2. şahıs		Yakutça: эн (en)	Yakutça: эһиги (ehigi)
3. şahıs	insan	Yakutça: кини (kini)	Yakutça: кинилэр (kiniler)
3. şahıs	insan değil	Yakutça: ол (ol)	Yakutça: олор (olor)

Sahaca (Yakutça) rakamlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski Türkçe	Azerice	Türkçe	Çuvaşça	Saha (Yakut)
bir	bir	bir	pĕrre	biir
eki	iki	iki	ikkĕ	ikki
üç	üç	üç	vişşĕ	üs
tört	dörd	dört	tăvattă	tüört
beş	beş	beş	pillĕk	bies
altı	altı	altı	ulttă	alta
yeti	yeddi	yedi	şiccĕ	sette
sekiz	səkkiz	sekiz	sakkăr	ağis
tokuz	doqquz	dokuz	tăhhăr	toğus
on	on	on	vunnă	uon

Sahaca, Kırgızca ve Türkçe karşılaştırmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkçede Eski Türkçe kökenli söz başlarındaki Y ile başlayan sözcükler Kırgızcada "C" sesi ile söylenirken Sahacada "S" olmuştur. Eski Türkçede "Y" olan bu imce zaman içinde Türk topluluklarında Y>C>S şeklinde değişime uğramıştır. Türkçe, Azerice, Türkmence, Özbekçe ve Uygurcada "Y" ile söylenirken Kazakistan'da "J", Kazakçada "C", Altayca, Hakasça ve Tıvacada "Ç", Sahacada ise bu imce "S" olmuştur.

TÜRKÇE (Y)	KIRGIZCA (C)	SAHACA (S)	кыргызча	саха тыла	Türkçe Kiril harfli
Yıl	Cıl	Sıl	жыл	Сыл	йыл
Yağmur	Camgır	Samıır	жамгыр	cамыыр	яғмур
Yaka	Caka	Sağa	жака	саҕа	яка
Yalamak	Caloo	Salaa	жалоо	салаа	яламак
Yaş	Caş	Saas	жаш	саас	яш
Yaşdaş	Caştaş	Saastıı kihi	жашташ	саастыы киһи	яшдаш
Yat	Cat	Sit-	жат	сит	ят
Yedi	Ceti	Sette	жети	сэттэ	еди
Yel	Cel	Siel	жел	сиэл	ел
Yeni	Cañı	Saña	жаңы	саҥа	ени
Yeniden	Cañıdan	Sañattan	жаңыдан	саҥаттан	енидең
Yer	Cer	Sir	жер	сир	ер
Yumak (yıkamak)	Cuu-	Suuy-	жуу	сууй	юмак(йыкамак)
Yıldız	Cıldız	Sulus	жылдыз	сулус	йылдыз
Yirmi	Cıyırma	Süürbe	жыйырма	сүүрбэ	йирми
Yok (hayır)	Cok	Suox	жок	суох	ёк (хайыр)
Yol	Col	Suol	жол	суол	ёл
Yumurta	Cumurtka	Sımmııt	жумуртка	сымыыт	юмурта
Yumuşak	Cumşak	Sımnağas	жумшак	сымнаҕас	юмушак
Yüz	Cüz	Süüs	жүз	сүүс	йүз

Yazı sistemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Yakutça Kiril alfabesiyle yazılır: Modern Yakut alfabesi, 1939 yılında Sovyetler Birliği tarafından Rusçada bulunanlarla birlikte Ҕҕ, Ҥҥ, Өө, Һһ, Үү harflerinin de eklenmesiyle oluşturuldu.

Сахалыы сурук-бичигэ Saqalıı suruk-biçige (Yakut alfabesi)

Harf	Söyleniş	UFA	Not	Türkçe Romanizasyon.^[3]
А а	а	/a/		A a
Б б	бэ	/b/		B b
В в	вэ	/v/	yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur^[4]	V v
Г г	гэ	/ɡ/		G g
Ҕ ҕ	ҕэ	/ɣ, ʁ/		Ğ ğ
Д д	дэ	/d/		D d
Дь дь	дьэ	/ɟ/		C c
Е е	е	/e, je/	yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur	Ye ye or e
Ё ё	ё	/jo/	yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur	Yo yo
Ж ж	жэ	/ʒ/	yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur	J j
З з	зэ	/z/	yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur	Z z
И и	и	/i/		İ i
Й й	ый	/j, ȷ̃/		Y y
К к	кы	/k/		K k
Л л	эл	/l/		L l
М м	эм	/m/		M m
Н н	эн	/n/		N n
Ҥ ҥ	ҥэ	/ŋ/		Ñ ñ
Нь нь	ньэ	/ɲ/		Ń ń
О о	о	/o/		O o
Ө ө	ө	/ø/		Ö ö
П п	пэ	/p/		P p
Р р	эр	/ɾ/		R r
С с	эс	/s/		S s
Һ һ	һэ	/h/		H h
Т т	тэ	/t/		T t
У у	у	/u/		U u
Ү ү	ү	/y/		Ü ü
Ф ф	эф	/f/	yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur	F f
Х х	хэ	/q~x/		X x (Q q)
Ц ц	цэ	/ts/	yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur	S s (Ts ts)
Ч ч	че	/c/		Ç ç
Ш ш	ша	/ʃ/	yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur	Ş ş
Щ щ	ща	/ɕː/	yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur	Ş ş
Ъ ъ	кытаанах бэлиэ	/◌./	yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur	"
Ы ы	ы	/ɯ/		I ı
Ь ь	сымнатар бэлиэ	/◌ʲ/	Rusçadan alınan sözcüklerde bu harf kullanılırken Yakut kökenli sözcüklerde дь ve нь harfleri kullanılır	'
Э э	э	/e/		E e
Ю ю	ю	/ju/	yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur	Yu yu
Я я	я	/ja/	yalnızca Rusçadan alınan sözcüklerde bulunur	Ya ya

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Yakutlar
Dolganca
Semyon Novgorodov – IPA'ya uyarlanmış ilk Yakut alfabesinin yaratıcısı.

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ The Ablative suffix appears as -TAn following a consonant and -TTAn following a vowel. Clear examples of the former are ox 'arrow' → oxto 'from an/the arrow', oxtorton 'from (the) arrows'.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ 2010 Rusya nüfus sayımı 27 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.,
^ Türkçe, Edebiyat ve. "Dilin Kullanımdan Doğan Türleri - Lehçe, Şive, Ağız, Jargon, Argo Nedir?". 4 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2023.
^ Yuriy Vasiliev (Cargıstay) (1995). Türkçe—Sahaca (Yakutça) sözlük. Ankara: Atatürk kültür, dil ve tarih yürsek kurumu türk dil kurumu yayınları. s. 312. ISBN 975-16-0731-0.
^ Krueger, John R. (1962). Yakut Manual. Bloomington: Indiana U Press.

Sahaca karşılaştırmalı sözlükler[değiştir | kaynağı değiştir]

Yuriy Vasiliev (Cargıstay) . Türkçe - Sahaca (Yakutça) Sözlük (Turkish- Sakha Dictionary). Ankara: Türk Dil Kurumu, 1995 . Orijinal yumuşak plastik cildinde. Cildi çok az yorgun. 312 s. 13x19 ISBN /

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Yakutça içerikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Sakha Open World - Орто Дойду -Orto Doydu 29 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - İnternet üzerinde Yakutçayı tanıtmak için kurulmuş, haber, şiir, müzik, forum ve videolar içeren site (Yakutça)
Kyym.ru 11 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Yakutistan haberler sitesi
Sahaca - İngilizce Sözlük 9 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Mukayeseli Yakut Türkçesi ve Moğolca kelimeler9 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Yakut texts with Russian translations26 Temmuz 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kahramanlık şiirleri, peri masalları, efsane, atasözleri, vb.
Sakhalyy suruk 27 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Saha Unicode fontları ve bilgisayar için klavye
Sakhatyla.ru 27 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Çevrimiçi Saha Türkçesi-Rusça, Rusça-Saha Türkçesi sözlük
Saha Türkçesi-İngilizce Sözlük 9 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Saha Alfabesi 12 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Saha Yeri ve Saha Türkçesi

[3] The Ablative suffix appears as -TAn following a consonant and -TTAn following a vowel. Clear examples of the former are ox 'arrow' → oxto 'from an/the arrow', oxtorton 'from (the) arrows'.

[1] 2010 Rusya nüfus sayımı 27 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.,

[2] Türkçe, Edebiyat ve. "Dilin Kullanımdan Doğan Türleri - Lehçe, Şive, Ağız, Jargon, Argo Nedir?". 4 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2023.

[4] Yuriy Vasiliev (Cargıstay) (1995). Türkçe—Sahaca (Yakutça) sözlük. Ankara: Atatürk kültür, dil ve tarih yürsek kurumu türk dil kurumu yayınları. s. 312. ISBN 975-16-0731-0.

[Krueger-5] Krueger, John R. (1962). Yakut Manual. Bloomington: Indiana U Press.

[1]

[2]

[a]

[3]

[4]

g t d Rusya federal birimleri'ndeki resmî diller
Rusya Federasyonu resmî dili	Rusça
Rusya federal birimlerindeki resmî diller	Abazaca Adigece Ağulca Altayca Güney Altayca Avarca Azerice Başkurtça Buryatça Çeçence Çirmişce Dağlık Marice Ova Marice Çuvaşça Dargince Kabardeyce Hakasça İnguşça Kalmukça Karaçay-Balkarca Kırım Tatarcası Komice Kumukça Lakça Lezgice Mordvin dilleri Erzyanca Mokşanca Nogayca Osetçe Rutulca Sahurca Sibirya Yupikçesi Tabasaranca Tatarca Tatça Tuvaca Udmurtça Ukraynaca Yakutça
Resmî fonksyonu olan diller	Çukçice Dolganca Evence Evenkice Fince Hantıca Karelce Kazakça Komi-Permyakça Mansice Nenetsçe Selkupça Vepsçe Yukagirca Güney Yukagirce Kuzey Yukagirce
Alfabeler	Kiril¹ Kiril Braille Latin alfabesi² Moğol alfabesi²
¹ Rusya'da Kiril alfabesi resmi olarak desteklenmektedir. ² Kiril olmayan diğer alfabeler için ayrı federal yasalar gereklidir.

Yakut dili ne demektir