Mari dili

Mari (Çirmiş) dili
Mari (Çirmiş) dili
марий йылме (mariy yılme)
Ana dili olanlar	Rusya: Mari El Otonom Cumhuriyeti, Başkortostan Cumhuriyeti, Tataristan Cumhuriyeti, Udmurtya Cumhuriyeti; Nijni Novgorod Oblastı, Kirov Oblast, Sverdlovsk Oblastı, Orenburg Oblastı; Perm Krayı
Konuşan sayısı	600,000 (tarih gerekli)
Dil ailesi	Varsayılan Mari (Çirmiş) dili;
Yazı sistemi	Kiril alfabesi
Dil kodları
ISO 639-1	-
ISO 639-2	chm
ISO 639-3	Çeşitli:; chm – Mari (Rusya); mhr – Doğu Mari Dili; mrj – Batı Mari Dili

Mari (Çirmiş) dili (марий йылме, Rusça: марийский язык, Tatarca: Çirmeş tele) Ural Altay Dil Ailesinin Ural Koluna bağlı Fin/Ugor dilleri ana grubundandır ve 600.000 kişi tarafından konuşulur. Çirmiş dili; Rusya'ya bağlı Mari El Cumhuriyeti ('Mari Toprakları') başta olmak üzere Rusya'da Tataristan, Udmurtya ve Perm bölgelerinde konuşulur. Etnik Çirmişler, çoğunlukla Ural Dağları'nın doğusunda Vyatka Nehri çevresinde yaşamaktadır.

Mari (Çirmiş) dili, "dağ" ve "ova" lehçeleri olmak üzere iki lehçe hâlinde konuşulmaktadır. Dağ lehçesi, aynı zamanda "doğu lehçesi" olarak adlandırılırken ova lehçesi, "batı lehçesi" olarak da bilinir.

1930 yılında Mari (Çirmiş) Dili için hazırlanan alfabenin taslağı[değiştir | kaynağı değiştir]

a	ä	в	g	d	z	ƶ	i
j	k	ʟ	ʟ̧	m	n	n̡	ŋ
o	p	r	s	t	u	ü	c
ş	ç	ә	ӛ	e	f	h	č
t’	d’

Ova Mari (Ova Çirmiş) Alfabesi[değiştir | kaynağı değiştir]

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё	Ж ж
З з	И и	Й й	К к	Л л	М м	Н н	Ҥ ҥ
О о	Ö ö	П п	Р р	С с	Т т	У у	Ӱ ӱ
Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы
Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Dağ Mari (Dağ Çirmiş) Alfabesi[değiştir | kaynağı değiştir]

А а	Æ æ	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ø ø
Ж ж	З з	И и	Й й	К к	Л л	М м	Н н
О о	Œ œ	П п	Р р	С с	Т т	У у	Ӱ ӱ
Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ	Ы ы
Ӹ ӹ	Ь ь	Ə ə	Ю ю	Я я

Sesbilimi (fonoloji)[değiştir | kaynağı değiştir]

Ünlü ses[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu yazı dilinde 8 sesli harf vardır:^[1]

	Ön		Orta	Arka
	Düz	Yuvarlak		Düz	Yuvarlak
Kapalı	i	ü			u
Yarı açık	e	ö	ə ə̑		o
Açık		ä		ɑ

Batı yazı dilinde ise 10 sesli harf vardır:^[1]

	Ön		Orta	Arka
	Düz	Yuvarlak		Düz	Yuvarlak
Kapalı	i	ü			u
Yarı açık	e	ö	ə̑		o
Açık		ä		ɑ

Diğer lehçelerin de farklı ünlü envanterleri vardır. Bazı Doğu lehçelerinde aslında 9 sesli harf sistemi vardır. Bu, doğu yazı dilinin sesli harflerini ve / ä / ünlüsünü içerir. Kuzey-batı lehçesinde, Batı Çirmiş kullanılan ünlülere ek olarak, Dudaksıl olarak azaltılmış bir ön sesli harf ve buna karşılık gelen bir arka sesli harfin bilindiği 12 sesli harfli bir sistem vardır.^[1]

Ünsüz ses[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu yazı dilinin bağımsız söz dağarcığında 19 ünsüz ses vardır:^[1]

		Dudaksıl	Dişsil ve Dişyuvasıl	Damaksıl ve Artdamaksıl
Patlamalı		p	t	k
Sürtünmeli			č
ıslıklı	sessiz sesli		s š (∫) z ž (ʒ)
Spirant		ß	б	y
Genizsil		m	n ń	ŋ
Yansürtünmeli			l l’
Titrek			r
Sürtünmesiz				j

Batı yazı dilinde ise 23 ünsüz ses vardır:^[1]

		Dudaksıl	Dişsil ve Dişyuvasıl	Damaksıl ve Artdamaksıl
Patlamalı		p	t t’	k
Sürtünmeli			c č
ıslıklı	sessiz sesli		s š (∫) z ž (ʒ)	χ
Spirant	sessiz sesli	f ß	б	y
Genizsil		m	n ń	ŋ
Yansürtünmeli			l l’
Titrek			r
Sürtünmesiz				j

Batı Çirmiş ünsüzleri / f χ t '/ nadiren kullanılan daha yeni ses birimleridir.^[1]

İsim[değiştir | kaynağı değiştir]

İsim halleri[değiştir | kaynağı değiştir]

1993 yılı itibarıyla doğu yazı dilinde dokuzluk, batı yazı dilinde onluk bir sistem vardır.

Aşağıdaki tablolarda, daha yeni durumlar, geleneksel durumlardan yeni bir tablo ile ayrılmıştır.

İsim halleri ve gelen ekler aşağıdaki gibidir:^[1]

	Doğu yazı dili	batı yazı dili
Nominatif	ø	ø
Jenitif	-n	-n
Akuzatif	-m	-m
Datif	-lan	-lan, -län
Latif	-š, -eš	-eš
Illativ	-š(ke), -š(ko), -š(kö)	-š(kə̑), -š(kə)
Inessiv	-šte, -što, -štö	-štə̑, -štə

Karşılaştırmalı	-la	-la, -lä
Uyumlu	-ye, -ke	-ye, -ke
Ağır		-бe, -te

Doğu yazı dilinin çekim tablosu:^[1]

	Elma	Su	Kasket	Ladin
Nominatif	olma	ßüt	kepka	kož
Jenitif	olman	ßüбên	kepkên	kožên
Akuzatif	olmam	ßüбêm	kepkêm	kožêm
Datif	olmalan	ßütlan	kepkêlan	kožlan
Latif	olmaš	ßüбeš	kepkeš	kožeš
Illativ	olmaš(ke)	ßüбêš(kö)	kepkêš(ke)	kožeš(ko)
Inessiv	olmašte	ßüбêštö	kepkêšte	kožêšto

Karşılaştırmalı	-olmala	-ßütla	kepkêla	kožla
Uyumlu	-olmaye	ßütke	kepkêye	kožye

Batı yazı dilinin çekim tablosu:^[1]

	Elma	Su	Kasket	Ladin
Nominatif	olma	ßət	kepka	kož
Jenitif	olman	ßəбen	kepkən	kožə̑n
Akuzatif	olmam	ßəбem	kepkəm	kožə̑m
Datif	olmalan	ßətlän	kepkəlän	kožlan
Latif	olmaeš	ßəбeš	kepkeš	kožeš
Illativ	olmaš(kê)	ßəбəš(kə)	kepkəš(kə)	kožə̑š(kə̑)
Inessiv	olmaštê	ßəбəštə	kepkəštə	kožə̑štə̑

Karşılaştırmalı	olmala	ßətlä	kepkəlä	kožla
Uyumlu	olmaye	ßətke	kepkəye	kožye
Ağır	olmaбe	ßətte	kepkəбe	kožбe

Zamir[değiştir | kaynağı değiştir]

Kişi zamirleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kişisel zamirler aşağıdaki gibi gösterilebilir:^[1]

	1. tekil şahıs		2. tekil şahıs		3. tekil şahıs
	Doğu	Batı	Doğu	Batı	Doğu	Batı
Nominatif	mə̑j	məń	tə̑j	təń	tuбo	təбə
Jenitif	mə̑jə̑n	məńən	tə̑jə̑n	təńən	tuбə̑n	təбən
Akuzatif	mə̑jə̑m	məńəm	tə̑jə̑m	təńəm	tuбə̑m	təбəm
Datif	mə̑la(ne)m	məlä(ne)m	tə̑la(ne)t	təlä(ne)t	tutlan	Təбəlän
Karşılaştırmalı	mə̑jla	məńlä	tə̑jla	təńlä	tuбə̑la	təбəlä
Uyumlu	Mə̑jye	məńye	tə̑jye	təńye	tuбə̑ye	təбəye

	1. çoğul şahıs		2. çoğul şahıs		3. çoğul şahıs
	Doğu	Batı	Doğu	Batı	Doğu	Batı
Nominatif	me	mä	te	tä	nuno	nənə
Jenitif	memnan	mämnän	tendan	tämбäm	nunə̑n	nənən
Akuzatif	memnam	mämnäm	tendam	tämбäm	nunə̑m	nənəm
Datif	mə̑lanna	mälännä	tə̑landa	täländä	nunə̑lan	nənəlän
Karşılaştırmalı	(mela)	mälä	(tela)	tälä	nunə̑la	nənəlä
Uyumlu	meye	mäye	teye	täye	nunə̑ye	nənəye

Dönüşlü zamirler[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu ve batı yazı dilinde dönüşlülük zamiri, temel biçiminde aynı şekle sahiptir: ške 'kendi, kendi'. Temel biçimin yanı sıra, tamlama, tamlama ve datif biçimleri de vardır. Batı yazı dili için, kelime için iyelik eki olmayan bir çekim de listelenmiştir, doğu yazı dilinin gramerlerinde sadece iyelik eki olanlar bulunabilir:^[1]

		1. tekil şahıs		2. tekil şahıs		3. tekil şahıs
	Batı	Doğu	Batı	Doğu	Batı	Doğu	Batı
Nominatif	ške	ške	ške	ške	ške	ške	ške
Jenitif	škəmən	škemə̑n	škəmemən	škendə̑n	škəmetən	škenžə̑n	škəmžən
Akuzatif	škəməm	škemə̑m	škəmeməm	škendə̑m	škəmetəm	škenžə̑m	škəmžəm
Datif	škəlän	škanem	škəlänem	škanet	škəlänet	škanže	škəlänžə
		škalanes		škalanet		škalanže

	1. çoğul şahıs		2. çoğul şahıs		3. çoğul şahıs
	Doğu	Batı	Doğu	Batı	Doğu	Batı
Nominatif	ške	ške	ške	ške	ške	ške
Jenitif	škenan	škəmnän	škendan	škəmбän	škenə̑štə̑n	škəməštən
Akuzatif	škenam	škəmnäm	škendam	škəmбäm	škenə̑štə̑m	škəməštəm
Datif	Škanna	škəlännä	škanda	škəländä	škanə̑št	škəlänəštə
	škalanna		škalanda		škalanə̑št

Karşılıklı zamirler[değiştir | kaynağı değiştir]

Karşılıklı zamirler ikte-ßese (doğu), pigte-ßesa (batı), kelimenin tam anlamıyla 'birbiri' anlamına gelir. Büküm öğeleri içindedir. Genellikle sadece ikinci kısma eklenir. Bununla birlikte, istisnai olarak, birinci kısım aynı iyelik ekine ve ikinci kısımla biten aynı durum ekine sahip olabilir.^[1]

İyelik ekleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşağıdaki iyelik ekleri Çirmiş'te bulunur:^[1]

	Doğu	Batı
1. tekil şahıs	-m, -em	-em (-m)
2. tekil şahıs	-t, -et, (-č)	-et (-c)
3. tekil şahıs	-že, -žo, -ž -še, -šo, -šö, š	-žə̑, -žə, -ž -šə̑, -šə, -š
1. çoğul şahıs	-na	-na, -nä
2. çoğul şahıs	-бa, -ta	-бa, -бä, -ta, -tä
3. çoğul şahıs	-št	-štə̑, -štə

Doğu yazı dili için sapma örüntüsü aşağıdaki gibidir:^[1]

	olma	ßüt	kepka	kuyu
	Elma	Su	Kap	Büyük
1. tekil şahıs	olmam	ßüбem	kepkem	kuyuem
2. tekil şahıs	olmat	ßüбet	kepket	kuyuet
3. tekil şahıs	olmaže	ßütšö	kepkə̑že	kuyužo
1. çoğul şahıs	olmana	ßütna	kepkə̑na	kuyuna
2. çoğul şahıs	olmaбa	ßütta	kepkə̑бa	kuyuбa
3. çoğul şahıs	olmašt	ßüбə̑št	kepkə̑št	kuyušt

Batı yazı dili için, sapma modeli aşağıdaki gibidir:^[1]

	olma	ßət	kepka	koyo
	Elma	Su	Kap	Büyük
1. tekil şahıs	olmaem	ßəбem	kepkem	koyoem
2. tekil şahıs	olmaet	ßəбet	kepket	koyoet
3. tekil şahıs	olmažə̑	ßətšə	kepkəžə	koyožə̑
1. çoğul şahıs	olmana	ßətnä	kepkənä	koyona
2. çoğul şahıs	olmaбa	ßəttä	kepkəбä	koyoбa
3. çoğul şahıs	olmaštə̑	ßüбə̑štə	kepkəštə	koyoštə̑

Fiiller[değiştir | kaynağı değiştir]

Olumsuzluk fiili[değiştir | kaynağı değiştir]

Olumsuzlama fiili, kusurlu bir oluşuma sahip düzensiz bir fiildir. Yani, düzenli bir fiilin sahip olduğu tüm formlara sahip değildir. Örneğin olumsuzluk eklerinden tamamıyla ayrıdır.^[2]

Sonlu olmayan formlardan tamamen yoksundur. Şimdiki zaman, basit geçmiş zaman, emir kipi, ismin hallerinden türetilen diğer tüm ekler formlarda olumsuzlaşmayı ifade etmek için kullanılır. Olumsuzluk fiilinin tamamlayıcısı, olumsuzluk halidir.^[2]

		olumsuzlama fiili	örnek: тол- ‘gelmek’
Gösterge Mevcut	1. tekil şahıs	ом	ом тол
	2. tekil şahıs	от	от тол
	3. tekil şahıs	огеш ~ ок	огеш ~ ок тол
	1. çoğul şahıs	огына ~ она	огына ~ она тол
	2. çoğul şahıs	огыда ~ ода	огыда ~ ода тол
	3. çoğul şahıs	огыт	огыт тол
Gösterge Basit Geçmiş 1	1. tekil şahıs	шым	шым тол
	2. tekil şahıs	шыч	шыч тол
	3. tekil şahıs	ыш	ыш тол
	1. çoğul şahıs	ышна	ышна тол
	2. çoğul şahıs	ышда	ышда тол
	3. çoğul şahıs	ышт	ышт тол
Zorunlu	1. tekil şahıs	-	-
	2. tekil şahıs	ит	ит тол
	3. tekil şahıs	ынже	ынже тол
	1. çoğul şahıs	-	-
	2. çoğul şahıs	ида	ида тол
	3. çoğul şahıs	ынышт	ынышт тол
Arzulu	1. tekil şahıs	ынем	ынем тол
	2. tekil şahıs	ынет	ынет тол
	3. tekil şahıs	ынеж	ынеж тол
	1. çoğul şahıs	ынена	ынена тол
	2. çoğul şahıs	ынеда	ынеда тол
	3. çoğul şahıs	ынешт	ынешт тол

Olumsuzluk eki kullanılmadan fiil ile oluşturulan olumsuzluk cümlesi. Aşağıdaki tabloda simdi zamana air yüklem kullanarak olumsuzlaştırma örneği var.^[2]

Те мыланна полшеда але огыда?	Bana yardım edecek misin etmeyecek misin?
Озаҥыш эрла кудалына, огына?	Yarın Kazan'a gidecek miyiz, gitmeyecek miyiz?
Петровмыт кастене ярсат, огыт?	Petrovlar akşamları serbest mi değil mi?

Bununla birlikte, burada bazı alternatif formlar ortaya çıkar: огым birinci tekil tekilde (ом yerine) огым 'yapmıyorum', огыт огыт ikinci tekil şahısta (от yerine), ите Zorunlu ikinci tekil şahısta 'yapma' (ит yerine).^[2]

– Шӱрым кочкат? – Тау, огым. Шужышо омыл.	- Çorba yiyecek misin? – Teşekkürler, yapmayacağım. Aç değilim.
Киношко мый денем кает, огыт?	Benimle sinemaya gidiyor musun, gitmiyor musun?
Кеч йод, кеч ите – тудо садак огеш полшо.	Sor ya da yapma - o zaten yardım etmeyecek

Kelime sırası[değiştir | kaynağı değiştir]

Mari'de olumsuzlama fiili ve bağlaç biçimi birbirine sıkı sıkıya bağlıdır. Diğer öğelerin (örneğin, zarflar, zamirler) aralarındaki boşluğu doldurması olağandışıdır ve sözcük sırasının değişmesi olağan değildir - bağlaç biçimi varsayılan olarak olumsuzlama fiilini takip eder. Ancak -ат, -ак ve гына gibi enklitik parçacıklar olumsuzlama fiiline eklenebilir ve böylece olumsuzlama fiili ile bağlaç biçimi arasındaki boşluğu işgal edebilir. Çok nadiren, zarf-fiil ve bağlaç biçimi görünüşsel bir yardımcı yapı olduğunda, olumsuzlama fiili ile bağlaç biçimi arasında da zarf-fiillerle karşılaşılabilir.^[2]

Ме тудлан оҥай пӧлекым конденна, а тудо огешат ончал.	Ona ilginç bir hediye getirdik, bakmıyor bile.
Ужмем нуным ок шу, ыныштак тол.	Gelmeseler de onları görmek istemiyorum.
– Кеҥежше тений шыже гай. – Ит гына ойло, йӱштылашат огеш лий.	– Yaz bu yıl sonbahar gibi. - Yüzmeye bile gidemiyorsun demezsin.
Ида курныжланен шинче!	Açgözlü olma!

Sonlu olmayan formlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Her iki yazı dilinin gramerinde iki mastar, dört ortaç ve beş gerund ulaç.^[1]

Mari'nin iki mastarı, temel mastar ve gerekli mastardır. Temel mastar bir işaret formu olarak kullanılır, ancak bu form fiilin hangi çekime ait olduğunu göstermez. Doğu ve batı edebiyat dillerinde gerekli mastar farklı eklerle oluşturulmuştur.^[1]

Mari dilinin dört katılımcısı şunlardır: aktif ortaç, pasif ortaç, gelecek ortaç ve olumsuz ortaç.^[1]

Pasif ve fütüristik ortaç genellikle mastar gibi kullanılır. Ayrıca sıfat-fiil ekleri ile oluşturulan birçok form sözcükselleştirilmiştir.

Bahsedildiği gibi, Mari'nin beş ulaçları vardır: olumlu öğretici ulaç, olumsuz talimat ulaç, erken eylem ulaç, müteakip eylem ulaç ve eşzamanlı eylem ulaç.^[1]

Bahsedilen ulaçlardan ikisi öğreticidir: biri olumlu, diğeri olumsuzlanmış ulaçtır.^[1]

Mastar[değiştir | kaynağı değiştir]

Temel mastarın karakteri doğu yazı dilinde -aš ve batı yazı dilinde -aš, -äš şeklindedir. Bu mastarlar, fiilin iki çekimden hangisine ait olduğunu söylemez:^[1]

Yazı dili	Son ek	Fiil	Tercüme
Doğu	-aš	tolaš	gelmek
Batı	-aš, -äš	kolaš	ölmek

Mastar kullanımı çok yaygındır. Kendisinden sonraki 2. veya 3. tekil şahısın iyelik eki, mastarın birçok işlevinde belirleyici bir görev üstlenebilir. Öte yandan, iyelik eki genellikle mastarın failini ifade etmek için kullanılır; Burada elbette tüm iyelik ekleri söz konusudur.^[1]

İki yazı dili, çekinik mastar olarak farklı biçimler kullanır. Doğu yazı dilindeki formun işareti -man, batı yazı dilininki -mə̑la, -məlä:^[1]

Yazı dili	Son ek	Fiil	Tercüme
Doğu	-man	tolam kolə̑man	gelmek zorunda ölmek zorunda
Batı	-mə̑la -məlä	tolmə̑la kolə̑mə̑la	gelmek zorunda ölmek zorunda

Man-mastar olumsuz bir yüklem olarak ortaya çıkar; ajanı genellikle bir datif ile ifade edilir, ancak h.B. lijaš "olmak" fiiline göre, aynı zamanda bir aday aracı olacaktır.^[1]

Mastar yardımcı fiil liješ “will” veya basit geçmiş formlar ə̑l'e veya olmaš olarak kullanılabilir. Liješ, ifadenin fütürist karakterini vurgular. Mastar + preterital yardımcı fiilden yapılan yapım ile sırasıyla geçmişte olması gereken bir eylem, diğer yandan da gerekli olmasına rağmen gerçekleşmesi belirsiz olan geleceğe ait bir eylem ifade edilir.^[1]

-Mə̑la, -məlä ile oluşturulan mastar fiili batı lehçeleri dışındaki bazı lehçelerde de bilinir, ancak yazı dilinde öncelikle batı yazı diline aittir. Bu çekinik-fütürik mastar da yalnızca bir yüklem olarak görünür. Mastarın olası bir aracısı bir datif ile ifade edilir.^[1]

Man-mastarda olduğu gibi, bu mastara yardımcı fiiller de eklenebilir.^[1]

Ortaç[değiştir | kaynağı değiştir]

Aktif ortaç işareti doğu yazı dilinde -še, -šo, -šö ve batı yazı dilinde -šə̑, -šə’dir:^[1]

Yazı dili	Son ek	Fiil	Tercüme
Doğu	-še, -šo, -šö	tolšo kolə̑šo	geliyor, gel ölüyor, öldü
Batı	-šə̑, -šə	tolšə̑ kolə̑šə̑	geliyor, gel ölüyor, öldü

Pasif ortaç işareti doğu yazı dilinde -me, -mo, -mö ve batı yazı dilinde -mə̑, -mə’dir:^[1]

Yazı dili	Son ek	Fiil	Tercüme
Doğu	-me, -mo, -mö	tolmo kolə̑mo	gelmek öldü
Batı	-mə̑, -mə	tolmə̑ kolə̑mə̑	gelmek öldü

Me eki olan formlar hem ortaç hem de mastar olarak kullanılır. Katılımcının aracısı genellikle yalın veya tamlayan bir durum aracılığıyla ifade edilir.^[1]

Fütüristik ortaç işareti doğu yazı dilinde -šaš ve batı yazı dilinde -šašlə̑k, -šäšlə̑k’dir:^[1]

Yazı dili	Son ek	Fiil	Tercüme
Doğu	-šaš	tolšaš kolə̑šaš	"Gelecek, gelmek zorunda" "Ölmek, ölmek zorunda olmak"
Batı	-šašlə̑k, -šäšlə̑k	tolšašlə̑k tolə̑šašlə̑k	"Gelecek, gelmek zorunda" "Ölmek, ölmek zorunda olmak"

Daha uzun ek, batı lehçesi dışındaki bazı lehçelerde de bilinir; Öte yandan, daha kısa varyant batıda da bilinmiyor.

Katılımcının anlamı fütürik-gereksinimlidir, hem katılımcı hem de mastar kullanım bulur.^[1]

Negatif ortaç işareti doğu yazı dilinde -бə̑me, -бə̑mo, -бə̑mö, -tə̑me, -tə̑mo, -tə̑mö ve batı yazı dilinde -бə̑mə̑, -бəmə, -tə̑mə̑, -təmə:^[1]

Yazı dili	Son ek	Fiil	Tercüme
Doğu	-бə̑me, -бə̑mo, -бə̑mö, -tə̑me, -tə̑mo, -tə̑mö	tolбə̑mo kolбə̑mo	Gelmiyor Ölmek değil, ölmemek
Batı	-бə̑mə̑, -бəmə, -tə̑mə̑, -təmə	toltə̑mə̑ kolə̑бə̑mə̑	Gelecek, gelmek zorunda Ölmek, ölmek zorunda olmak

Bu ortaç, görünüşe göre, tüm olumlu ortaçların olumsuz bir karşılığı olarak kullanılır. Anlamına göre hem aktif hem de pasif olabilir ve hem tamamlanmış hem de bitmemiş bir eylemi ifade eder.^[1]

Ulaç[değiştir | kaynağı değiştir]

Her iki yazı dilinde de olumlu öğretici ulaçların eki -en, -n'dir. Ünsüz kökü en az iki heceli olan 1. çekimdeki bazı fiillerden, sadece kök bazen bu ulaç olarak kullanılabilir, yani bu fiillerin olumsuz bükülme görünen ve 2. tekil kişi.^[1]

Bükülme örnekleri:^[1]

Yazı dili	Fiil	Tercüme
Doğu, Batı	-tolə̑n	gelmek
Doğu, westlich	kolen	ölmek
Doğu	ošem ošemə̑n	Beyaz, parlaklaşıyor; beyaz, parlak hale geldi
Batı	ošem ošemən	Beyaz, parlaklaşıyor; beyaz, parlak hale geldi

Her iki yazılı dilde de olumsuz öğretici ulaç'ın eki -be, -te’dir:^[1]

Yazı dili	Fiil	Tercüme
Doğu	tolбe kolə̑бe	gelmeden Ölmeden
Batı	tolte kolə̑бe	gelmeden Ölmeden

Erken eylem ulaç eki doğu yazı dilinde -mek (e) ve batı yazı dilinde -mə̑k (ə̑), -mək (ə)’dir:^[1]

Yazı dili	Son ek	Fiil	Tercüme
Doğu	-mek(e)	tolmek(e) kolə̑mek(e)	Ben geldikten sonra gelmek vb. Ben öldükten sonra ölmüş olmak vb.
Batı	-mə̑k(ə̑), -mək(ə)	tolmə̑k(ə̑) kolə̑mə̑k(ə̑)	Ben geldikten sonra gelmek vb. Ben öldükten sonra ölmüş olmak vb.

Gerund, ana fiilin eyleminin peşinden ne olduğunu ifade eden bir zarf olarak kullanılır. Sebeb genellikle özne tarafından belirtilir, ancak aynı zamanda, gerund'a eklenmiş bir yalın, tamlayan veya iyelik eki ile gösterilen ayrı bir ajana da sahip olabilir.^[1]

Sonraki eylemin ulaç eki doğu yazı dilinde -meš (ke) ve batı yazı dilinde -meš (kə)’dir:^[1]

Yazı dili	Son ek	Fiil	Tercüme
Doğu	-meš(ke)	tolmeš(ke) kolə̑meš(ke)	gelmek yerine gelene kadar Ölmek yerine ölene kadar
Batı	-meš(kə)	tolmeš(kə) kolə̑meš(kə)	gelmek yerine gelene kadar Ölmek yerine ölene kadar

Ekin daha kısa ve daha uzun varyantı eşanlamlı olarak kullanılır. Daha kısa varyant tamamen bir latin formu gibidir. Daha uzun olanı, isimlerin datif biçiminden farklıdır, çünkü orijinal durum ekinin önünde her zaman tam e ünlüsüne sahiptir; bu durum ekin son seslisinin doğu yazı dilinde her zaman -e, batı yazı dilinde -ə olduğunu belirler.^[1]

Ulaç'ın ajanı genellikle özne aracılığıyla ifade edilir. Bununla birlikte, ulaç, aynı zamanda, bir yalın, tamlayan veya ulaç eklenmiş bir iyelik eki ile belirtilen farklı bir aracıya da sahip olabilir.^[1]

Eş zamanlı eylem fiilinin son eki doğu yazı dilinde -šə̑la ve batı yazı dilinde -šəlä’dir:^[1]

Yazı dili	Fiil	Tercüme
Doğu, Batı	tolšə̑la kolə̑sə̑la	gelirken, ölürken, ölmek

Ulaç, ana fiille eşzamanlı olan bir eylemi ifade eden zamansal bir zarf olarak kullanılır. Bu genellikle özne ile aynı faile sahiptir. Bu durumda ulaçtan sonra özneye karşılık gelen bir iyelik eki gelebileceği gibi eksiz de olabilir. Bununla birlikte, gerund genellikle iyelik eki ile ifade edilen kendi aracısına da sahip olabilir; En azından diyalektik olarak, bir tamlama biçimi de bir fail olarak görünebilir. Batı yazı dilinde ve bazı doğu ağızlarında iyelik eki beklendiği gibi zarf-fiil ekinden sonra gelir, ancak doğu yazı dilinde ve birçok lehçede de iyelik eki garip bir şekilde ekin ortasına yerleşir: -la öğesinden önce.^[1]

Diğer kategoriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Sıfatlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Çirmiş'teki isimler ve sıfatlar aynı şekilde çekimlenebilir. Çirmiş'te isimler ve sıfatlar arasındaki sınır oldukça belirsizdir. İsimler kadar iyi sıfatlar olan birçok kelime vardır:^[1]

O kelye 'derin, derin'

Seme 'siyah, siyah renk'

Sokso 'sıcak, sıcaklık'

Bazı sözcükler ve tümceler[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk dilleri ile çok benzerliği olan sözcüklere sahiptir. Not: Örneklerdeki tire işareti, sözcükler okunurken vurgunun nerede olacağını gösterir, Mari dilinde vurgu işareti kullanılmaz.

По́ро ке́че / Póro kéçe - İyi günler
Ку́гу та́у / Kúgu táu - Teşekkürler
ик, кок, кум, ныл, вич / ik, kok, kum, nıl, viç - bir, iki, üç, dört, beş
куд, шым, канда́ш, инде́ш, лу / kud, şım, kandáş, indéş, lu - altı, yedi, sekiz, dokuz, on
мут/mut - sözcük
ава / ava - anne, ana. (Tıva Türkçesinde anne'ye ava denir)
саре / sare - sarı (renk)
пире / pire - börü (bozkurt)
пакча / pakça - bahçe

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as Alhoniemi, Alho. 1993. Grammatik des Tscheremissischen (Mari). Hamburg: Buske. 253pp
^ ^a ^b ^c ^d ^e Riese, Timothy; Bradley, Jeremy; Schötschel, Monika; Yefremova, Tatiana 2019. Mari (марий йылме): An Essential Grammar for International Learners. [Draft version] Vienna: University of Vienna. [published online at grammar.mari-language.com]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Tatarca-Rusça-Marice karşılaştırmalı konuşma kılavuzu

[:0-1] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa ^ab ^ac ^ad ^ae ^af ^ag ^ah ^ai ^aj ^ak ^al ^am ^an ^ao ^ap ^aq ^ar ^as Alhoniemi, Alho. 1993. Grammatik des Tscheremissischen (Mari). Hamburg: Buske. 253pp

[:1-2] Riese, Timothy; Bradley, Jeremy; Schötschel, Monika; Yefremova, Tatiana 2019. Mari (марий йылме): An Essential Grammar for International Learners. [Draft version] Vienna: University of Vienna. [published online at grammar.mari-language.com]

[1]

[2]

g t d Rusya federal birimleri'ndeki resmî diller
Rusya Federasyonu resmî dili	Rusça
Rusya federal birimlerindeki resmî diller	Abazaca Adigece Ağulca Altayca Güney Altayca Avarca Azerice Başkurtça Buryatça Çeçence Çirmişce Dağlık Marice Ova Marice Çuvaşça Dargince Kabardeyce Hakasça İnguşça Kalmukça Karaçay-Balkarca Kırım Tatarcası Komice Kumukça Lakça Lezgice Mordvin dilleri Erzyanca Mokşanca Nogayca Osetçe Rutulca Sahurca Sibirya Yupikçesi Tabasaranca Tatarca Tatça Tuvaca Udmurtça Ukraynaca Yakutça
Resmî fonksyonu olan diller	Çukçice Dolganca Evence Evenkice Fince Hantıca Karelce Kazakça Komi-Permyakça Mansice Nenetsçe Selkupça Vepsçe Yukagirca Güney Yukagirce Kuzey Yukagirce
Alfabeler	Kiril¹ Kiril Braille Latin alfabesi² Moğol alfabesi²
¹ Rusya'da Kiril alfabesi resmi olarak desteklenmektedir. ² Kiril olmayan diğer alfabeler için ayrı federal yasalar gereklidir.

Mari dili nedir?, Mari dili anlamı nedir?, Mari dili ne demektir?