Terni
Komün
Comune di Terni
Arma
Terni
Ülke	İtalya
Bölge	Umbria
İl	Terni
İdare
• Belediye Başkanı	Leonardo Latini
Yüzölçümü
• Toplam	211,9 km²
Rakım	130 m
Nüfus  (31 Aralık 2017)
• Toplam	111,189
• Yoğunluk	520/km²
Zaman dilimi	UTC+01.00 (OAS)
• Yaz (YSU)	UTC+02.00 (OAYS)
Posta kodu	05100
Alan kodu	0744
Resmî site www.comune.terni.it

Terni, İtalya'nın merkezinde Umbria bölgesinin ve aynı adlı Terni ilinin merkezi olan bir komündür.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Şehrin M.Ö.7. yüzyılda Umbriyalılar tarafından kurulduğu ve M.Ö. 3. yüzyılda ise antik Romalılar eline geçtiği bilinmektedir. Antik Roma döneminde şehir İtalya'nın kuzey-güney anayolu Via Flamına üzerinde önemli bir municipium oldu. Antik Romalı döneminde şehrin adı "iki nehir arasında" anlamına gelen Interamna idi. Şehir antik Romalılarca çok imar edilmişti: önemli binalar, şehir surları, şu kemerleri ve şu yolları, tapınaklar, köprüler ve amfi-tiyatro bu dönemde yapılmıştı.

755'te barbar kavimleri göçleri sırasında Lombardlar tarafında ele geçirildikten sonra şehir önemi giderek kaybetmiştir. Speletto Dükalığı içinde önemsiz ikinci derecede bir kasabaya dönüştü. 1174'te Kutsal-Roma-Germen İmparatoru Frederik Barbarosa'nın İtalya'yı istilası sırasında Terni şehri bir Alman ordusu komutanı tarafından ele geçirilip yağmalanmıştır. Ondan sonraki yüzyılda Assisi'li Francis fakirlere yardım için dualarını yapmakta iken Terni yerleşkesini fakirliğin bir merkezi olarak anmıştır.

14. yüzyılda Terni şehri kendi kendini idare etmek için yeni bir anayasa ilan etti. 1353'te şehir surları onarılıp genişletildi. Fakat Orta Çağların son yüzyıllarında diğer İtalyan şehirlerinde olduğu gibi Terni de Nobili ve Banderari adları altında Guelfo’lar (kilise yanlışı) ve Ghibellino’lar (krallık yanlısı) arasındaki ikili mücadelelerine sahne oldu ve çok büyük ziyan gördü. Sonra Terni Papalık Devleti'nin egemenliği altına girdi.

1580'de yakında bulunan demir madenlerini işlemek için "Ferriera" adı verilen demir üretim fabrikası işletmeye açıldı ve böylece Terni'nin sonraki yüzyıllarda demir-çelik ve diğer ağır sanayinin merkezi olmasına yol açıldı.

Fakat 17. yüzyılda Terni hastalık, salgın ve açlıktan büyük iktisadi ve sosyal çöküntüye uğradı ve Terni'nın diğer dünya ve büyük dünya işleriyle çok alakalı Papalık Devleti'ne bağlı olması bu yörel çöküntünün devamına da bir neden oldu.

19. yüzyılda İtalya'nın bir ülke olarak tekrar ortaya çıkışı ve birleştirilmesi ve Terni çevresinde bulunan bol şu gücü nedeniyle şehir Sanayi Devrimi merkezi olarak ortaya çıktı. Yeni sanayiler olarak Terni'de İtalyan ordusuna silah sağlayan silah fabrikası ve atölyeleri; demir-çelik fabrikası; büyük döküm fabrikası; tarım aletleri fabrikaları; jut ve yünlü üretim fabrikaları kuruldu. Şehirde kurulan bir şirket, İtalya'nın hidroelektrik gücünü çalıştırmaya başladı. Şehirde kimya endüstirisi geliştirdi; endüstriyel gazlar ve sentetik kauçuk fabrikaları kurulup genişletildi.

1927'de Terni yeni kurulan Terni ili merkez şehri oldu.

İkinci Dünya Savaşı sırasında Terni şehrinin önemli sanayi merkezi olması dolayısıyla müttefik hava kuvvetlerinin büyük bombardımanına uğradı. 1944'te müttefikler eline geçene kadar Terni şehri ve sanayileri 108 hava bombardıman hücumuna hedef oldu ve büyük insan, bina ve malzeme zayiatı oldu. Bu nedenle İtalyan hükûmeti Terni şehrini İtalyan "Kahramanlık için Askeri Salıp" askeri madalyası ile taltif etti.

Fakat bu ziyanlara rağmen savaştan sonra Terni Umbria bölgesinin ve İtalya'nın önemli bir sanayi merkezi olma durumunu korudu. Ama 20. yüzyıl devam ettikçe bu sanayi temeli büyük değişikliklere sahne oldu Epeyce zaman Terni, şehre verilen "Çelik Şehri" lakabına hak kazandı. Fakat çelik sanayinin harpten sonra reorganizasyonu dolayıyla 1947-1952 döneminde 4.700 demir-çelik işçisi işini kaybetti ve bu 1980'li ve 1990'lı yıllarda çok derin sanayi reorganizasyonlara ilk perde oldu. Demir-Çelik önce Finsider sanayi olarak yeniden organize edildi ve 1980'li yıllarda sadece özel çelik üretimi kalmışken bu üretim kapasitesi Alman çok uluslu ThyssenKrupp'a devredildi. Bu süreç şehrin diğer sanayilerinde de görüldü. 1950'lerde vizkoz fabrikası kapandı; 1970'li yıllarda yünlü ve jut üretimi fabrikaları kayboldu. 1949'da kimya, petro-kimya, elektrokimya endüstrileri önce büyüdü sonra reorganizayona uğradı. Elektrik üretimi ve elektrik nakil sistemi devletleştirildi ve Terni bu endüstrinin merkezi olma niteliğini kaybetti. Silah Fabrikası sadece hafif silahlar üzerine uzmanlaştırıldı ve İtalyan ve NATO ülkeleri ordularına hafif silah sağlamaya devam etti.

1980'li yıllarda sonra Terni'de görülen en önemli ekonomik süreç eski sanayilerden kalan alanların nasıl yenileştilebileciği oldu ve Terni bu uğraşta epeyce başarı kazandı. Eski sanayi bölgesi olan "Bosco" yeni bir "medya merkezi" oldu; eski demir-çelik ve diğer fabrikalar stüdyo; müze ve diğer turistik hizmetler sağlamak için değiştirildi. Şehrin önemli ikincil sanayi sektörlerinin üçüncül hizmet sektörlerine dönüştürülme süreci hala devam etmektedir.

Coğrafi Konumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Terni Nera Nehri'nin geçtiği bir ovada konumlanmıştır. İçinde bulunduğu Umbria bölgesi başkenti olan Perugia'nin 84 km güneyinde ve İtalyan baskenti Roma'nin 194 km kuzeyinde bulunur. Terni'nin civarındaki bazı kentler ve Terni'ye uzaklıklara su gösterimde verilmiştir:

	Sangemini (16km)	Spoleto (33km)	Ferentillo (18km)	g t d
	Amelia (23km)		Arrone (14km)
		Terni
	Narni (13km)	Stroncone (7km)	Rieti (34km)

Nüfus gelişmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Terni belediyesi sınırları içinde (2010 itibarıyla) nüfus 113.035 kişi ölüp nüfus bakımdan Umbria bölgesinde ikinci büyük ve tüm İtalya içinde 47'inci büyük şehirdir.

Terni şehri nüfusu 19. yüzyılın sonlarına doğru sanayilerin gelişip büyümesiyle 30.000 kişiden 60.000 kişiye çok hızla yükseldi. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Güney İtalya'dan gelen işçi göçü ile 1960'lı yıllarda şehrin nüfusu 100.000'i aştı. O zaman şehir plancılarının yaptığı tahmin ve planlara göre şehrin gelecek 10-20 yıl içinde 200.000 nüfusu aşması beklenmekteydi. Fakat 1980'li ve 1990'lı yıllarda şehirde bulunan demir-çelik endüstrisi büyük bir ekonomik krize girdi ve şehrin nüfusu 21. yüzyılın ilk yarısına kadar bir düşme gösterdi.

Şu zaman grafiği Terni şehrinin nüfusun gelişmesini açıkça göstermektedir:

Kişi

Ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]

Terni İtalyan milli otoyol (Otostrada) sisteminin güney-kuzey ekseninde olan ana A1 otoyoluna, anayol karayolu olan SS3 bis Tiberina ve (antik Romalılardan beri kullanılan) Via Falamina yollarına bağlıdır.

Terni mili önemi haiz Roma-Ancona demiryolu hatti ve diğer iki bölgesel demiryolu hattı (Terni-Perugia ve Terni-L'Aquila hatları) üzerindedir. Şehirde önemli bir yolcu istasyonu bulunmakla birlikte milli önemli bir marşandiz garı da bulunmaktadır.

Sehrin şehirici ve varoşlarında 90 değişik hatta çalışan ATC adli otobüs şirketi vardır. Şehrin kuzey bölgelerini ve Perugia'yi bağlamak için yeni bir "hafif-ray sisteminde" bir tramvay hat şebekesi de kurulma halindedir.

Görülmeye değer turistik yerler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Roma amfi-tiyatrosu; M.Ö. 32'de yapılan bir zamanlar 10.000 kişilik kapasiteli
• Porta Sant'Angelo: İlk defa antik Romalılar tarafından yapılmış, ama çok restore edilmiş şehrinin surların antik dört kapısından biri.
• San Maria Assunta Katedrali: 17. yüzyılda şehrin antik Hristiyan tapınağı yerine Barok mimarî stiline göre yapılmış bir katedral. Çan kulesi 18. yüzyıldan kalma. Katedralin içerisinde tanınmış org yapıcılarından Gian Lorenzo Bernini'ni yapmış olduğu org bulunur. Cephesindeki iki kapı Orta Çağ'dan kalmadır. Bu kapılardan biri üzerinde bir ayakkabı profili bulunur. Bu profilin katedrale gelen kişilerin ayakkabılarının ölçülüp toplum kurallarına uymayan şekilden daha uzun olmamasını sağlamak için kullanıldığı söylenmektedir.
• San Francisco Kilisesi
• San Valentino Bazilikası
• Palazzo Mazzancolli: Şehirde Orta Çağlardan kalmış çok az sayıda binalardan biri.
• Palazzo Gazzoli: 18. yüzyılda yapılmış olup günümüzde Terni Güzel Sanatlar Galerisi olarak kullanılmakta ve eski küçük usta ressamlardan Pierfrancesco d'Amelia, Benozzo Gozzoli, Gerolamo Troppa ve Örneore Metelli eserleri bulunmakta.
• Palazzo Spada: 16. yüzyılda mimar "Genç Antonio da Sangallo" tarafından yapılmıştır. Günümüzde Belediye Sarayı görevi yapmakta.
• Lancia di Luce (Işık Mızrağı): Arnaldo Pomodoro adlı heykeltıraşın hazırladığı heykel
• Romanesk stili kiliseler:
  • San Alò (11. yüzyıl).
  • San Martino.
  • San Salvatore.

Şehrin yakınlarında "Velino Çayı" ve "Nera Çayı"'in birleşme noktasında 165 m yüksekten aşağı akan Cascata delle Marmore adlı bir çağlayan bulunmaktadır.

Kardeş şehirler[değiştir | kaynağı değiştir]

Terni şu kentlerle kardeş şehir bağlantısı kurmuştur:

• Cartagena, İspanya, İspanya
• Saint-Ouen, Fransa
• Prag, Çekya
• Dunaújváros, Macaristan

Resimler[değiştir | kaynağı değiştir]

• 
  Terni "Piazza_del_Popolo (Halk Meydanı)"
• 
  Terni Belediye Konağı Spada Sarayı
• 
  Terni Katedrali
• 
  Terni San Francesco manastiri kilisesi
• 
  Terni "Piazza Tacito" meydanı

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Umbria
• Terni (il)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Terni ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Terni Belediyesi resmi websitesi 2 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İtalyanca)