Hayalet soy, herhangi bir bilinen fosil kanıtı olmayan ancak fosil kayıtlarındaki veya genomik kanıtlardaki boşluklar nedeniyle var olduğu çıkarımı yapılabilen, bir türün soy hattında yer alan varsayımsal atadır.^[1][2] Bir hayalet soyun belirlenmesi süreci, varsayılan soyun (hayalet soyun) varlığından önce ve sonra yaşamış canlıların fosil kanıtlarına ve filogenetik analize dayalı olarak organizmalar arasındaki ilişkilerin tahmin edilmesine dayanır.^[3] Hayalet soylar, fosil kayıtlarında görülmeyen bir çeşitlilik olduğunu varsayar ve fosil kayıtlarının sonuçta ne sağlayacağına dair tahminlerde bulunmayı sağlar. Bu hipotezler yeni fosiller ortaya çıkarılarak veya filogenetik analizler yapılarak test edilebilir.^[4]

Hayalet soylar ve Lazarus taksonları birbiriyle ilişkili kavramlardır çünkü her ikisi de fosil kayıtlarındaki boşluklardan kaynaklanmaktadır.^[2] Hayalet soy, bir taksonun fosil kayıtlarında yeniden ortaya çıkan veya ortaya çıkmayan herhangi bir boşluktur ancak Lazarus taksonu ise bir türün, fosil kayıtlarındaki yokluğu sebebiyle soyunun tükendiğinin zannedildiği fakat sonradan ortaya çıktığı bir tür hayalet soydur.^[2] Lazarus taksonlarının örnekleri arasında ünlü Coelacanth'ların yanı sıra Filipin çıplak sırtlı meyve yarasası da yer alır.^[5]

İsim[değiştir | kaynağı değiştir]

1992'de bir makalede şöyle deniyordu: "Bu ek varlıklar, filogenetik ağaçların iç dallanma yapısı sebebiyle meydana geldiği tahmin edilen taksonlardır [gruplardır]. Bunlara hayalet soylar diyorum çünkü fosil kayıtlarında görünmezler."^[6] Fosil kayıtlarına ve Darwin'in evrim teorisine dayanılarak oluşturulan filogenetik ağaçlar, sıklıkla, fosilleri bulunmamasına rağmen benzer fenotiplere sahip türlerin var olabileceğine dair bir ipucu verir.^[7]

Belirtmek gerekir ki hayalet soylar ve hayalet taksonlar aynı şeyler değildir. Bir hayalet soy, torun ve ata arasında doğrudan ancak keşfedilmemiş bir bağlantıdır oysa bir hayalet taksonun birçok birbirinden ayrılmış torunları vardır.^[3]

Örnekler[değiştir | kaynağı değiştir]

Soyu tükenmiş organizmalara geriye dönüp bakıldığında, fosil kayıtlarında boşluklar bulunan bazı organizma gruplarının (veya soylarının) olduğu görülür. Bu organizmalar veya türler birbirleriyle yakın akraba olabilir ancak fosil kayıtlarında veya tortu yataklarında kökenlerine dair ışık tutabilecek hiçbir iz yoktur. Biyologlar fosil kayıtlarındaki sıralı stratigrafik birimleri inceleyerek hayalet soyların varlığı sonucunu çıkarabilirler.^[8] Fosillerin, kayıtlarında hangi soyların eksik olduğunu belirlemek için kladogramları ve aralık çizgileri çıkarılabilir.^[8] Klasik bir örnek, akciğerli balıklarla ve ilkel tetrapodlarla akraba olan bir balık türü olan Coelacanth'tır. Görünen o ki Coelacanthlar da son 80 milyon yıldır var ama herhangi fosil bırakmayı başaramamışlar. Coelacanth'ların günümüzde yaşayan akrabaları volkanik adaların çevresindeki nispeten derin sularda yaşar ve buradaki tortullar 80 milyon yıldan yaşlıdır ve haliyle bundan önce yaşamış olan ataları bulunabiliyor. Ancak 80 milyon yıl önce kıtalar şimdiki konumlarına oldukça yakındı ve haliyle okyanus dibindeki tortulların yükselip erozyonla aşınarak fosil kanıtlarını açığa çıkarması oldukça zordur. Bu da, daha genç fosillerin neden bulunamadığını açıklıyor.^[2] Bir başka hayalet soy örneği de averostran teropodlardır ancak Tachiraptor'un keşfiyle bu soyun bilinmezliği önemli ölçüde azalmıştır.^[9]

Süre ve çeşitlilik[değiştir | kaynağı değiştir]

Farklı fosiller arasındaki süre ölçülebilir ve bir türün evrimsel geçmişi hakkında bilgi edinmek için kullanılabilir. 1998'de yürütülen bir çalışma, bir türün çeşitliliği ile hayalet soyunun varlığını sürdürdüğü süre arasında bir ilişki olduğunu gösterdi. Buna göre, hayalet soyun kısa olması bir türün daha çeşitli olacağını gösterir.^[10]

Genetik kanıt[değiştir | kaynağı değiştir]

Genetik kanıtlar, modern bonobolar ve şempanzeler, allopolipoit kurbağalar, poliploid partenogenetik kerevitler, çeşitli bitkiler ve insanlar dahil olmak üzere birçok türde hayalet popülasyonların varlığını ortaya çıkardı.^[11][12][13] 29 Nisan 2019 tarihinde Nature dergisinde yayınlanan ve 69 modern bonobo ve şempanzenin genomlarını karşılaştıran bir çalışma, antik bonobolardan ve bir arkaik büyük insansı soyundan modern bonobolara %9 ila %4,2 aralığında bir gen akışının gerçekleştiğini ortaya çıkardı ve bu da araştırmacıların hayalet popülasyonun genomunun %4,8'ini yeniden yapılandırmasına olanak tanıdı.^[11] Avrupalıların atalarına ilişkin önceki modeller, Avrupa popülasyonlarının iki antik popülasyondan geldiğini öne sürüyordu ancak 17 Eylül 2014 tarihinde yayınlanan bir başka Nature makalesine göre, genetik kanıtlar artık üçüncü bir "hayalet popülasyonun" yani Antik Kuzey Avrasyalıların da Avrupa atalarına genetik katkıda bulunduğunu gösteriyor.^[13]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Hayalet popülasyon
• Lazarus taksonu

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]