Aşkabat

Aşkabat
Aşgabat
Aşkabat; Aşgabat
Şehir
	Aşkabat şehri
	Yukarıdan saat yönüne doğru: Bitarap Türkmenistan Bulvarı ve şehir görünümü, Oğuzhan ve Oğulları Çeşmesi, Park, Aşkabat Bayrak Direği, Aşkabat banliyöleri, Türkmenbaşı Ruhu Camii, Aşkabat Garı
	; Mühür
	Slogan:
	Aşkabat Aşkabat'ın Türkmenistan'daki konumu
Ülke	Türkmenistan
Kuruluş	1881
İdare
• Belediye başkanı	Rahym Nurgeldiýewiç Gandymow (9.07.2021)
Yüzölçümü
• Toplam	830 km²
Nüfus (2012)
• Toplam	1,031,992
• Yoğunluk	2300/km²
Zaman dilimi	UTC+05.30 (TZD)
Posta kodu	744000
Alan kodu	(+993) 12
Plaka kodu	AG
	Resmî site; ashgabat.gov.tm

Aşkabat (Türkmence: Aşgabat, Farsça عشق آباد), Türkmenistan'ın başkentidir. 1.031.092 (2012)^{[kaynak belirtilmeli]} kişiyle Türkmenistan'ın en büyük şehridir. İran sınırı yakınında, Kopet Dağları'nın eteğinde, Karakum Çölü'nde bir vahada bulunur. 'Aşgabat şäheri' adlı kendine ait bölgede, ülkenin Ahal Vilayeti'nde yer alır. Aşkabat, Türkmenistan'ın güneyinde, İran sınırından 26 km'de yer alır. 1881'de bu bölge Rus işgal güçleri tarafından alınmıştır. İran'ın en büyük ikinci şehri olan Meşhed'dan 920 km uzaklıkta bulunur.

Aşkabat bir başkent olarak çeşitli yönetim binalarıyla bezenmiştir. Bunlar özellikle kentin en önemli caddesi olan Türkmenbaşı Caddesi'nde toplanmıştır. Kent uluslararası bir havaalanına sahiptir. 2016 senesinde hizmete giren havalimanı Türkmen kültüründe önemli bir figür olan "Laçin" kuşu şeklinde olup mimari ödüller almıştır. Ayrıca bu havalimanı eskisinden daha büyük ve daha modern. Kent bir endüstri merkezi değildir. Kent merkezindeki ekonomik faaliyetler küçük esnaf dükkanları ve devlete ait olan mağazalarla sürmektedir. Şehirde bir kültür merkezi, üniversite, çeşitli yüksekokullar, tiyatro, müzeler ve bir hayvanat bahçesi bulunmaktadır.

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşkabat, Türkmence Aşgabat, Farsça عشق آباد, Rusça Ашхаба́д olarak bilinir. 1991'den önce şehir İngilizcede Ashkhabad olarak Rusçadan direkt çeviri yapılarak kullanılmıştır. Ayrıca Ashkabat, Ashgabad ve 'Ishqábád kullanımları da görülmekteydi. Adın Farsça Ashk-ābād, "Arsaces Şehri"nden türetildiği sanılmaktadır. Başka bir açıklama da adın Farsça'daki عشق (eshq:"aşk") ve آباد (ābād: "yerleşim yeri" veya "kent"), sözcüklerinin birleşmesinden oluşan "aşk şehri" anlamında olduğudur.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşgabat 1818'de kervan yollarının kesişme noktasında bir köy olarak kurulmuştur. Nisa köyü(antik başkent Parthia)'nden ve İpek Yolu'nda bulunan antik şehir Konjikala (Moğollar tarafından 13. yüzyılda yok edilmiştir.)'nın harabelerinden fazla uzakta değildir.

1881 yılında bölgedeki bir Rus Ordu Üssü'nün etrafında gelişmeye başlamıştır. Trans-Hazar-Demiryolu'na bağlantısı, Kazakistan, Özbekistan ve Hazar Denizi'yle bağlanmasını ve bunun sonucunda kentin 1885 yılından itibaren sürekli genişlemesine neden olmuştur. 1919-1927 yılları arasında kentin adı 'Poltorazk'tı.

1919 yılında Aşkabat'ta dünyanın ilk Bahai mabedi yapılmıştır. 1938'de zorunlu olarak sanat galerisine çevrilmiş ve 1963 yılında da yıkılmıştır.

1924'te Aşkabat Sovyetler Birliği içinde Türkmenistan'ın başkenti olmuştur. 5. Ekim 1948'deki yıkıcı deprem sonucunda kent tamamen zarar görmüştür ve daha sonra yeniden inşa edilmiştir. 1962'de Aşkabat'ın Karakumkanal'ına bağlantısı gerçekleştirilmiştir. Bu su kanalı, dünyanın en uzun su kanallarından biri olup, 600 kilometre doğudan akan Amuderya nehriyle bağlanmıştır.

27 Ekim 1991'de Türkmenistan'ın bağımsızlığını ilan etmesiyle Aşkabat başkent olmuştur.

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşkabat iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara	Yıl
En yüksek sıcaklık (°C)	28,7	32,6	38,6	39,4	44,5	47,2	46,0	45,7	45,6	40,1	37,0	33,1	47,2
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C)	8,6	11,2	16,5	24,1	30,1	36,0	38,3	37,2	31,7	24,3	16,8	10,4	23,8
Ortalama sıcaklık (°C)	3,5	5,5	10,4	17,4	23,3	29,0	31,3	29,6	23,6	16,5	10,2	5,1	17,1
Ortalama en düşük sıcaklık (°C)	−0,4	1,0	5,5	11,6	16,6	21,5	23,8	21,7	16,1	10,1	5,2	1,2	11,2
En düşük sıcaklık (°C)	−24,1	−20,8	−13,3	−0,8	1,3	9,2	13,8	9,5	2,0	−5,1	−13,1	−16	−24,1
Ortalama yağış (mm)	20	24	41	32	21	6	3	2	3	10	19	20	201
Kaynak: Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi^[3]

Ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşkabat'ta ulaşım otobüs, dolmuş ve taksilerle yapılmaktadır. Kentteki hemen hemen tüm özel araçlar aynı zamanda taksi olarak da hizmet vermektedir. Ülkede petrol ve gaz çok ucuz ve bol olduğundan ötürü küçük motorlu ekonomik araçlar son derece az olup araçlar genelde 2500cc ve üstü motorlu, lüks araçlardır. Yollar çok geniş ve genelde 4 şeritlidir. Bu sebepten ötürü ulaşım çok rahat ve ucuzdur. Kentte metro yoktur.

Anav Kalıntıları[değiştir | kaynağı değiştir]

Anav Kültürü bölgesinde 1904, 1905 yıllarında yapılan kazılarda M.Ö. 9000 yılında başlayan bir neolitik uygarlığa rastlanmıştır. Bu uygarlık M.Ö. 8000 yıllarında hayvancılığı ve M.Ö. 6000 yıllarında ise madenciliği uygulamıştır. Bilinen en eski medeniyetin burada kurulduğu ve dünyaya medeniyetin buradan yayıldığı arkeologlar tarafından açıklanmıştır. Arkeologlar, bulguların ilk Orta Asyalı ön-Türklere ait olduğunu ve uygarlığın Çin'e ve İran'a buradan yayıldığını öne açıklarlar.

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşkabat, 865.000(01.01.2020) kişiyle Türkmenistan'ın en büyük şehridir. Şehrin nüfusu çoğunlukla Türkmenlerden oluşmaktadır. Daha sonra sırasıyla Rus, Ermeni ve Azeri gibi etnik azınlıklar gelir. Kentin büyük çoğunluğunun Sünni Müslüman olmasının yanında, Hristiyan azınlıklar da bulunur. Ayrıca Aşkabat geçmişte Bahai azınlığının da önemli bir yerleşim yeriydi.

Görülmeye Değer Yerler[değiştir | kaynağı değiştir]

1948 yılındaki 7,3 büyüklüğündeki deprem sonucunda eski şehir merkezi tamamen yok olmuştur. Bu nedenle diğer Orta Asya şehirlerinde tipik olan doğu tarzı eski şehir yoktur. Aşgabat şehir merkezi depreme dayanıklı modern çelik-beton ve cam binalarla donatılmıştır.

Aşkabat'ta şehir yaşamının genel görüntüsü, ülkenin eski cumhurbaşkanı Saparmurat Türkmenbaşı'nın eserleri ile doludur. Kentin en yüksek binası, 'Tarafsızlık Kuşağı' cumhurbaşkanının altından heykeliyle taçlandırılmıştır.

Sanat Müzesi, Ülke Müzesi, Tarih Müzesi ve botanik bahçesi bazı görülmeye değer yerlerdendir. Aşkabat ayrıca ülkenin el sanatları merkezi durumunda ve özellikle de el dokuması halılarıyla meşhurdur.

Kardeş şehirler[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşkabat'ın aşağıdaki şehirler ile kardeş şehir anlaşması bulunmaktadır.

Albuquerque, Amerika Birleşik Devletleri^[4]
Ankara, Türkiye^[5]
Atina, Yunanistan
Karaman, Türkiye
Astana, Kazakistan^[6]
Kiev, Ukrayna^[7]^[8]
Taşkent, Özbekistan

Partner şehirler

Erivan, Ermenistan (2014'ten beri)^[9]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Türkmenistanyň Prezidentiniň gol çeken resminamalary". TDH (İngilizce). Turkmenistan State News Agency (TDH) - Turkmenistan Today. 9 Temmuz 2021. 5 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021.
^ "В Ашхабаде переименованы два городских этрапа". news.asgabat.net (Rusça). 10 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020.
^ "Aşkabat İklim Verileri 1961–1990". Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2015.
^ "Sister Cities Delegation to visit Ashgabat from Albuquerque, New Mexico." 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. U.S. Embassy in Turkmenistan website. May 20, 2015. 29 Nisan 2020 tarihinde erişilmiştir.
^ "Kardeş Kentleri Listesi ve 5 Mayıs Avrupa Günü Kutlaması [via WaybackMachine.com]". Ankara Büyükşehir Belediyesi – Tüm Hakları Saklıdır. 14 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020.
^ "Ashgabat becomes Astana’s new sister city." 30 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Tengrinews in KazSocial. April 18, 2017. 29 Nisan 2020 tarihinde erişilmiştir.
^ "Посольство України в Туркменістані" (Ukraynaca). Mfa.gov.ua. 28 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020.
^ "Города-побратимы" (Ukraynaca). Eternityclub.kiev.ua. 4 Aralık 2010. 3 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020.
^ "YEREVAN MUNICIPALITY: Partner cities". yerevan.am. Yerevan Municipal Government. 19 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020.

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kavuncu, A. Çolpan (2014). Türk Dünyası Başkentleri22 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. s. 189. ISBN 978-9944-237-25-3
Е. М. Поспелов (Ye. M. Pospelov). "Имена городов: вчера и сегодня (1917-1992). Топонимический словарь." (City Names: Yesterday and Today (1917-1992). Toponymic Dictionary.) Москва, "Русские словари", 1993. (Rusça)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Resmî site

[1] "Türkmenistanyň Prezidentiniň gol çeken resminamalary". TDH (İngilizce). Turkmenistan State News Agency (TDH) - Turkmenistan Today. 9 Temmuz 2021. 5 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021.

[2] "В Ашхабаде переименованы два городских этрапа". news.asgabat.net (Rusça). 10 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020.

[Ulusal-3] "Aşkabat İklim Verileri 1961–1990". Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2015.

[4] "Sister Cities Delegation to visit Ashgabat from Albuquerque, New Mexico." 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. U.S. Embassy in Turkmenistan website. May 20, 2015. 29 Nisan 2020 tarihinde erişilmiştir.

[Ankara_twinnings-5] "Kardeş Kentleri Listesi ve 5 Mayıs Avrupa Günü Kutlaması [via WaybackMachine.com]". Ankara Büyükşehir Belediyesi – Tüm Hakları Saklıdır. 14 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020.

[6] "Ashgabat becomes Astana’s new sister city." 30 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Tengrinews in KazSocial. April 18, 2017. 29 Nisan 2020 tarihinde erişilmiştir.

[7] "Посольство України в Туркменістані" (Ukraynaca). Mfa.gov.ua. 28 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020.

[8] "Города-побратимы" (Ukraynaca). Eternityclub.kiev.ua. 4 Aralık 2010. 3 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020.

[9] "YEREVAN MUNICIPALITY: Partner cities". yerevan.am. Yerevan Municipal Government. 19 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

g t d Asya başkentleri
Orta Asya	Astana, Kazakistan · Bişkek, Kırgızistan · Duşanbe, Tacikistan · Aşkabat, Türkmenistan · Taşkent, Özbekistan · Ulan Batur, Moğolistan
Doğu Asya	Pekin, Çin · Taipei, Çin Cumhuriyeti (Tayvan) · Tokyo, Japonya · Pyongyang, Kuzey Kore · Seul, Güney Kore
Güney Asya	Dakka, Bangladeş · Thimphu, Bhutan · Yeni Delhi, Hindistan · Malé, Maldivler · Katmandu, Nepal · İslamabad, Pakistan · Sri Jayawardenapura-Kotte, Sri Lanka
Güneydoğu Asya	Bandar Seri Begavan, Brunei · Phnom Penh, Kamboçya · Dili, Doğu Timor · Cakarta, Endonezya · Vientiane, Laos · Kuala Lumpur (resmî) ve Putrajaya (idarî), Malezya · Nepido, Myanmar · Manila, Filipinler · Singapur, Singapur · Bangkok, Tayland · Hanoi, Vietnam
Güneybatı Asya	Kâbil, Afganistan · Erivan, Ermenistan · Bakü, Azerbaycan · Manama, Bahreyn · Lefkoşa, Kıbrıs Cumhuriyeti · Tiflis, Gürcistan · Tahran, İran · Bağdat, Irak · Kudüs (Kısıtlı tanıma), İsrail · Amman, Ürdün · Kuveyt, Kuveyt · Beyrut, Lübnan · Maskat, Umman · Doha, Katar · Riyad, Suudi Arabistan · Şam, Suriye · Ankara, Türkiye · Abu Dabi, Birleşik Arap Emirlikleri · San'a, Yemen · Kahire, Mısır
Kuzey Asya	Moskova, Rusya

g t d Türkmenistan'daki büyük şehirler
500.000 +	Aşkabat
100.000 ile 500.000 arası	Daşoğuz • Mary • Türkmenabat
100.000'den az	Abadan • Atamurat • Balkanabat • Gumdag • Baýramaly • Magdanly • Serdar • Tagtabazar • Tejen • Türkmenbaşı • Ýolöten

Aşkabat İsminin Analizi