Meşhed Farsça: مشهد Sanabad, Tus
Eyalet merkezi
Şehrin havadan görünümü, Nadir Şah mezarı, Meşhed gece, Hedayat pazarı, Firdevsî türbesi, İmam Rıza türbesi
Slogan: Shahr-e behesht (Cennet şehri)
Meşhed Şehrin İran'daki konumu
Ülke	İran
Eyalet	Razavi Horasan Eyaleti
Şehristan	Meşhed şehristanı
Bahş	Meşhed merkezî bahşı
İdare
• Belediye Başkanı	Sowlat Mortazavi
Yüzölçümü
• Toplam	204 km²
Rakım	979 m
Nüfus  (2011)İran'ın 2. büyük şehri
• Toplam	2.749.374
• Yoğunluk	oto/km²
Zaman dilimi	UTC+03.30 (IRST)
• Yaz (YSU)	UTC+04.30 (IRST)
Alan kodu	+98 511
Resmî site www.mashhad.ir

Meşhed (Farsça: مشهد), İran'ın Razavi Horasan Eyaleti'nin yönetim merkezi ve ülkenin ikinci büyük şehridir.

Aynı zamanda, eyaletin aynı isimli Meşhed şehristanı'nın yönetim merkezidir.

Meşhed, ülkenin doğusunda, başkent Tahran'ın 850 km. doğusunda bulunmaktadır. Tarihi İpek Yolu üzerinde ve 'batı'yı, Merv ile zengin doğu ülkelerine bağlayan kadim bir vaha şehri olan Meşhed Şii dünyası için kutsal bir ziyaret yeridir. 823 yılında kurulan şehre, İmam Rıza'ya atfen 'şehadet yeri' anlamına gelen 'Meşhed' adı verilmiştir.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

İslam öncesine ait 25 km. uzaklıktaki eski Tus’un yerini almış ve kaynaklarda onunla karıştırılmıştır. Kendi içindeki Senabaz (Senâbâd) köyü ile karıştırılan Nukan ise Harun Reşid ve İmamiyye’nin sekizinci imamı Ali er-Rıza’nın türbelerinden yaklaşık 1,5-2 km. mesafede ve bugünkü Meşhed’in kuzeydoğusunda yer almaktaydı.^[1]

Horasan bölgesine sefer düzenleyen Harun Reşid, Senabaz köyündeki kalede hastalanarak vefat etmiş ve kale yakınındaki bahçeye defnedilmiştir. Halife Memun, dokuz yıl sonra İmam Ali er-Rıza ile Merv’den dönerken Senabaz (Senabad)’a uğrayıp birkaç gün kalmış, İmam Ali er-Rıza aniden hastalanıp ölünce Memun onu babası Harun Reşid’ in mezarının yanına defnettirmiştir. O sırada küçük bir köy olan Senabaz, bu olayın ardından bütün Şiiler için önemli bir ziyaret yeri haline gelerek büyük gelişme kaydetmiş ve zamanla “Meşhed” (şehâdet yeri, mübarek mezar, mübarek türbe) diye anılmaya başlanmıştır. Şehrin ismini Meşhed olarak zikreden ilk yazar, 10. yüzyıl İslam coğrafyacılarından Muhammed b. Ahmed el-Makdisî’dir. Makdisî şehrin, içinde evler ve çarşısı olan bir kalesi bulunduğunu, Amîdüddevle Fâik tarafından türbe üzerine yaptırılan caminin Horasan bölgesinin en güzel camisi kabul edildiğini söyler. 25 Mayıs 1116 Meşhed’de Sünniler’le Şiiler arasında çıkan, birçok kişinin ölmesine sebebiyet veren çatışmalar sırasında İmam Ali er-Rıza’nın türbesi tahrip edildi. Şehri muhtemel saldırılardan korumak için 1121’ de etrafına sağlam bir sur yapıldı. 1153 yılında Oğuzlar Tus, İran’a girip her tarafı tahrip ettikleri halde Meşhed’e dokunmadılar. 1161 Tus ve Meşhed’i yağmalayan Oğuzlar, İmam Ali er-Rıza’nın türbesine yine zarar vermediler. Meşhed, 1220 ve 1296 yıllarında Moğollar tarafından yağmalandı. İlhanlılar devrinde sikkeler üzerinde görülen Nakan adının yerini 1330lardan itibaren Meşhed almış, şehir daha sonraları Meşhed-i Ali b. Mûsâ er-Rızâ, Meşhed-i Rızâ, el-Meşhedü’r-Rezavî, Meşhed-i Tûs, Meşhed-i Mukaddes olarak da anılmıştır. 1333’ de Meşhed’i ziyaret eden İbn Battuta buranın meyveleri ve suları bol büyük bir şehir olup Tâhir unvanlı Muhammed Şah tarafından yönetildiğini belirtmiştir.^[1]

14. yüzyılın sonlarında şehre hakim olan bir Moğol asilzadesi bağımsız devlet kurmak amacıyla ayaklanınca Timur’un oğullarından Miran Şah babasının emriyle Tus üzerine yürüyerek birkaç aylık kuşatmanın ardından 1389 yılında burayı ele geçirdi. Yağmalanıp harabeye çevrilen Tus’tan kaçabilenler İmam Ali er-Rıza’nın türbesinin çevresine yerleştiler. Tus bu tarihten sonra bir daha inşa edilmedi ve Meşhed bölgenin merkezi haline geldi. Şahruh’un devlet idaresinde büyük nüfuza sahip olan hanımı şehirdeki imar faaliyetleriyle yakından ilgilendi, Meşhed’de Mimar Kıvâmüddin’e yaptırdığı camiden başka 1418 bir dârülhuffâz ve dârüssiyâde inşa ettirdi. Timurlu Hükümdarı Uluğ Bey 1448’ de Meşhed’e hâkim oldu. Safeviler’in İran’a hâkim olmasının ardından Meşhed’de büyük bir imar faaliyeti başladı. 16. yüzyılda Sünni Özbekler’in saldırılarından hasar gören Meşhed’i 1507’ de Muhammed Şeybani ele geçirdi; yirmi bir yıl sonra I. Tahmasb tarafından kurtarılmasının ardından daha güçlü surlar ve kalelerle tahkim edildi. Özbekler, 1544 yılında Meşhed’i tekrar ele geçirip birçok kişiyi öldürdüler. 1589 Şeybaniler’den Abdül Mümin dört aylık muhasaradan sonra şehre girdi. Bu sırada kutsal mekanlar dahil her yer yağma edildi. Şah I. Abbas Meşhed’i ancak dokuz yıl sonra geri alabildi. Meşhed 1673’ de meydana gelen depremde zarar gördü. Şah II. Tahmasb devrinde Afgan Abdaliler Meşhed’i bir süre işgal altında tuttuysa da İranlılar 1726’ da şehri tekrar ele geçirdiler. Meşhed, Nadir Şah döneminde (1736-1747) altın çağını yaşadı. Nadir Şah, şehri imparatorluğun merkezi yaptı.^[1]

Burada kendisi için bir türbe yaptıran Nadir Şah’ın ölümünün ardından İran’ın başşehri olmaktan çıkan Meşhed, taht mücadeleleri yüzünden meydana gelen kargaşa ortamında Afgan Şahı Ahmed Şah Dürrânî’nin eline geçti. (1750 veya 1754) Kaçar hanedanından Feth Ali Şah Kaçar Meşhed’de büyük hizmetlerde bulundu. Onun döneminde inşasına başlanan Yeni Saray 1855’te Nasreddin Şah zamanında tamamlandı. Feth Ali Şah ve Nasreddin Şah devrinde yeni medreseler kuruldu, şehir tekrar itibar kazandı ve nüfusu 50.000’e ulaştı. 19. yüzyıl ortalarında Meşhed Valisi Hasan Han Salar’ın iki yıl süren isyanı 1849 yılında kıtlık yüzünden halkın valiye karşı ayaklanması ile sona erdi. 1911’de Heratlı Yusuf adlı bir kişi Meşhed’de kendisini hükümdar ilan edip karışıklıklara yol açınca Rus kuvvetleri 1912’de şehri top ateşine tuttu. Bir müddet sonra Heratlı Yusuf yakalanarak idam edildi ve şehir tekrar İran hakimiyetine geçti. Meşhed bu tarihten itibaren İran’ın Horasan eyaletinin merkezi durumundadır.^[1]

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Meşhed iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara	Yıl
En yüksek sıcaklık (°C)	20,0	22,0	28,0	30,4	35,2	38,6	43,8	40,4	38,0	33,8	28,4	22,2	43,8
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C)	6,1	7,3	12,2	17,9	24,8	30,3	32,4	31,1	25,9	20,5	13,5	8,1	21,2
Ortalama sıcaklık (°C)	1,7	3,7	8,5	14,7	19,6	24,4	26,6	24,8	20,3	14,5	8,7	4,0	14,3
Ortalama en düşük sıcaklık (°C)	−5,8	−4,3	2,9	6,4	10,4	14,4	16,7	14,5	9,7	4,4	−1,9	−3,7	7,3
En düşük sıcaklık (°C)	−27	−32	−13	−7	−1	4,0	10,0	5,0	−1	−8	−16	−25	−32
Ortalama yağış (mm)	32,6	34,5	55,5	45,4	27,2	4,0	1,1	0,7	2,1	8,0	16,1	24,3	251,5
Kaynak: İran Meteoroloji Örgütü[2]

Turistik yerler[değiştir | kaynağı değiştir]

• İmam Rıza Türbesi
• Gevher Şad Camii
• Hace Rabi Türbesi
• Nadir Şah Türbesi ve Müzesi
• Tus şehri

Kardeş şehirler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Milano, İtalya
• Urumçi, Çin
• Fresno, Kaliforniya, Amerika Birleşik Devletleri
• Münih, Almanya
• Santiago de Compostela, İspanya
• Kuala Lumpur, Malezya
• Karaçi, Pakistan
• Lahor, Pakistan
• Necef, Irak
• Kerbela, Irak
• Mezar-ı Şerif, Afganistan

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

• 
  Meşhed - Şiilerce kutsal sayılan İmam Rıza Türbesi
• 
  Meşhed - Firdevsî Türbesi
• 
  Meşhed - Firdevsî türbesi
• 
  Meşhed - Haruniye
• 
  Meşhed - Homa Otel

Meşhed şehri gece panoraması

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Meşhed ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• İran Ticaret Odası - Meşhed20 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Meşhed4 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.