Laos Laoca: ສາທາລະນະລັດ ປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນລາວ Satalanalat Pasatipatai Pasason Lao Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti
Bayrak Arma
Slogan "ສັນຕິພາບ ເອກະລາດ ປະຊາທິປະໄຕ ເອກະພາບ ວັດທະນາຖາວອນ" "Barış, istiklâl, demokrasi, birlik ve refah"
Millî marş Phengsat Lao Lao Milli Marşı
Başkent	Vientiane
En büyük	Başkent
Resmî dil(ler)	Laoca
Resmî Alfabe	Lao Alfabesi
Hükûmet	Üniter Marksist-Leninist tek partili sosyalist cumhuriyet
• Devlet Başkanı ve Komünist Parti Genel Sekreteri Thongloun Sisoulith • Başkan Yardımcısı Pany Yathotou • Başbakan Sonexay Siphandone • Parti Daimi Sekreteri ve Başkan Yardımcısı Bounthong Chitmany • Meclis Başkanı Saysomphone Phomvihane
Tarihçe
• Fransız Birliği İçinde Bağımsızlık İlanı 19 Temmuz 1949 • Fransa'dan Bağımsızlık İlanı 22 Ekim 1953
Yüzölçümü
• Toplam	236.800 km2 (83.)
• Su (%)	2
Nüfus
• 2019 tahminî	7.123.205 (105..)
• 2015 sayımı	6.492.228[1]
• Yoğunluk	26,7/km2 (151.)
GSYİH (SAGP)	2020 tahminî
• Toplam	59,736 milyar $[2] (100.)
• Kişi başına	8.221 $[2] (119..)
GSYİH (nominal)	2020 tahminî
• Toplam	18,653 milyar $[2] (116.)
• Kişi başına	2.567 $[2] (130.)
Gini (2012)	36.4[3] orta
İGE (2019)	0.613[4] orta · 137.
Para birimi	Kip (LAK)
Zaman dilimi	UTC+7
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	856
İnternet alan adı	.la

Laos resmî adı ile Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti, denize kıyısı olmayan bir Güneydoğu Asya ülkesidir. Başkenti Vientiane'dir. Luang Prabang, Savannakhet ve Pakse diğer büyük şehirleridir. Laos, tek partili sosyalist bir cumhuriyet olarak yönetilir. Batıda Tayland ve Myanmar, doğuda Vietnam, kuzeyde Çin, güneyde Kamboçya tarafından çevrelenmiştir. Myanmar 235 km, Çin 423 km, Vietnam 2.130 km, Kamboçya 541 km ve Tayland'a 1.754 km sınırı vardır.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Yüzey biçimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Üzerinde yer aldığı Çinhindi Yarımadası'nın yüzey biçimleriyle benzer özellikler gösterir. Tibet Platosu'ndan güneydoğuya doğru uzanan dağ sıralarından en doğudaki, ülkenin kuzeyini iki ana kütle olarak engebelendirdikten sonra Vietnam-Laos sınırı boyunca Annamite Dağları olarak güneye iner. Mekong Irmağı ve kollarının derin vadileriyle yarılı ve tepeleri kalkerli platolarla birbirinden ayrılan bu iki kütle arasında yer alan 1.200 - 1.500 m yükselti Tran Ninh platosu güneye ülkenin orta kesimine Vieng-Chan ovasıyla açılır. Ülkenin en yüksek noktası kuzeyde yükselen Phou Bia'dır (2 817 m). Ülkenin orta ve güney kesimlerinde görülen yer biçimleriyse, doğudan batıya doğru eğimi ve tabanları kırmızı kumtaşlı kalın bir tabakayla örtülü, orta yükseltili platolardır. Bunların en önemlisi Bolaven platosudur. Ovalar ise Jarres dışında Mekong Irmağı kıyılarında dizilidir. Laos'ta Mekong dışında en önemli akarsular, bu ırmağın kolları olan Tu, Hou ve Seng ırmaklarıdır.

İklim ve Bitki Örtüsü[değiştir | kaynağı değiştir]

Laos'ta sıcak ve nemli tropikal iklim egemendir. Mayıs ve Ekim aylarında düşen Muson yağmurları yıllık yağış ortalamasının 2 000 mm'in üzerine çıkmasında en önemli etkendir. Ülkenin güney kesiminde yılın on iki ayı sıcaklık 25 °C'nin altına düşmez. Ülkenin %60'ı tekağaç ve türlerinin egemen olduğu her dem yeşil, seyrek ağaçlı ormanlarla kaplıdır. Kuzeydeki dağların yüksek kesimlerindeyse bu ormanlar yerlerin otsu savanlara bırakır.^[5]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Bugün Laos'ta egemen etnik grup olan Lao'lar. Tay halklarının bir koludur. Taylar MS 8. yüzyılda Güneybatı Çin'de güçlü Nanchao krallığını kurduktan sonra güneye doğru ilerleyerek Çinhindi Yarımadası'na girdiler. Laolar, öbür Tay halklarıyla birlikte, 5. yüzyıldan beri Kamboçya'daki Khmer İmparatorluğu'nun egemenliği altında yaşayan Laos'un yerli kabilelerine üstünlüklerini kabul ettirdiler. 12. ve 13. yüzyıllar boyunca Laolar, Muong Sua (daha sonradan Luang Prabang) prensliklerini kurdular.

Lansang dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Laos'a ilişkin ilk tarihsel kayıtlar, Angkor'daki Khmer kralının da yardımlarıyla Lao'taki ilk devlet olan Lansang'ı kuran Fa Ngum'la başlar. Fa Ngum 1353-1371 arasında bugünkü Laos topraklarının bütününü ve Tayland'ın kuzey ve doğu bölgelerini fethetti. 1371 yılında yerine oğlu Samsenethai geçti ve krallığın yönetim ilkelerini belirleyip, savumasını örgütledi. 1416'da onun ölümünden sonra 1478'de Vietnamlılar'ın işgaliyle kısa süreli bir kesintiye uğrayan uzun barış dönemi, 1520-1548 yılları arasında hüküm süren Photisarath döneminde son buldu ve Myanmar ve Siyam'a karşı savaş yürütüldü. Siam'a karşı yürütülen üç savaştan sonra Lansang devleti en geniş sınırlarına ulaştı. Photisarath' ölümü üzerine tahta çıkan oğlu Sethatrirath döneminde başkent, Luang Prabang'dan Vientiane'ye taşındı. 1565 ve 1570'teki iki Burma saldırısı püskürtüldü. Ne var ki 1571'de Sethhathrirah ölünce, Burmalılar'ın saldırıları yoğunlaştı ve 1574'te Vientiane düştü; ülke Burmalılarca yıkıma uğratıldı. Bu karanlık dönem 1637'de Souigna-Vongsa'nın tahta çıkıp düzeni yeniden kurana dek sürdü. Souigna-Vongsa Vietnam ve Siam'la antlaşmalar yaparak sınırları belirledi. Budacılığın tutkulu bir savunucusu ve güzel sanatların koruyucusu oldu. Vientiane'yi güzelleştirdi; 1694'te ölünce yerine Vietnam ordularının da yardımıyla yeğenleri geçti ve böylece Laos'ta Vietnam egemenlği başladı. Bu dönemde Lansang krallığı parçalandı. Vietnam egemenliği kabul etmeyen kimi kraliyet ailesi üyeleri, 1707'de egemenlikleri altındaki kuzey bölgelerinde bağımsızlıklarını ilan ettiler ve Luang Prabang ve Vientiane krallıklarını kurdular. Güneyde ise 1713'te Çampasak Krallığı kuruldu. Böylece Lansang üç krallığa bölündü.

Dış Güçlerin Egemenliği[değiştir | kaynağı değiştir]

XVIII. yüzyıl boyunca üç Laos krallığı, Burma ve Siyamlılar'ın baskılarına karşı bağımsızlıklarını korumaya çalıştılar. Ancak 1778'de Vientiane Krallığı Siamlılarca işgal edilip egemenlik altına alındı (1782). Luang Prabang 1752'de Burmalılar'ın, 1778'de ise Siamlılar'ın egemenliğini kabul etmek durumunda kaldı. Güneyde Çampasak, 1778'de işgal edilerek Siyamlılar'a bağımlı duruma geldi. Bu krallıkların her birinin başına Siamlı bir yönetici atandı ve Bangkok'a haraç öder krallık oldular. 1805-1823 arasında Vientiane krallığını yürüten Chaou-Anou, Lansang'ın eski güney sınırlarına dek egemenlik alanını genişletti. Ancak kısa süre sonra Siamlılar Vientiane üzerine yürüyüp Anou'yu yenilgiye uğratarak Vientiane'yi ilhak ettiler. Ancak Siamlılar'ın kuzeybatıya doğru genişlemesi, Vietnam üzerinde sömürge kurmuş bulunan Fransa'nın çıkarlarına zarar verir duruma geldi. Fransa, Siam-Vietnam sınırlarının belirlenmesi konusunda Bangkok'la görüşmelere başladı (1886). Ardında Mekong Vadisi'nde Fransızlar ile Siamlılar arasında patlak veren bir dizi çatışmadan sonra Büyük Britanya'nın da tavsiyesiyle Siamlılar, Mekong'un batı yakasını boşalttı ve boşaltılan bölgede Fransız sömürgesi resmen tanıdı. (1893) Fransa'nın bölgeyi ilhakı 1904'te ve 1907'de Siam'la yapılan antlaşmalarla tamamlandı.

Fransız Sömürgesi Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Fransa, bölgeyi Laos Sömürgesi olarak örgütledi, Luang Prabang krallığı varlığını sürdürürken; diğer bölgeler bir Fransız subayının dolaysız yönetimine alındı. 1942'de Japon birlikleri Mekong Irmağı kıyılarına yerleştikten sonra, 1945'te Laos'un bağımsızlığını ilan ettiler. Fransız sömürgeciliğine karşı bir hareket olan Lao Issara (Hür Laos) erki ele geçirdiyse de, 1946'de Fransız askerî birlikleri ülkede yeniden egemen konuma geçtiler. Bu dönemde Laos'ta iki siyasal hareket ortaya çıktı: Birincisi Japonya egemenliğine karşı Luang Prabang Sarayı ve Çampasak Prensi çevresinde odaklanan hareket; ikincisi, Fransa egemenliğine karşı, Vinetiane'de üslenen ve başını Prens Petsarath'ın çektiği hareket. Bu iki hareket, erk savaşımını Fransız birlikleri gelinceye dek sürdürdüler. 1946'da Fransa, geçici olarak Luang Prabag kralı Sisavang Vong'un yönetimi altında Laos'un bütünlüğünü ve iç işlerinde özerkliği kabul etti. Sonuçta, bir anayasa'nın kabulü ve genel seçimlerden sonra, Bir Fransız-Laos antlaşması imzalandı (1949). Bu antlaşmayla Laos, Fransız Birliği içinde bağımsız bir devlet oldu.

Tam Bağımsızlık Savaşı Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu gelişmeyi yeterli gören Laos Issara hareketindeki çoğunluk Hür Laos Hareketini dağıtarak hükûmete katıldılar. Bu görüşe karşı çıkanlar, 1950'de Pathet Lao hareketini kurdular ve Prens Souphanouvong'un önderliğinde, Vietnamlı yurtseverlerle de bağlaşarak Fransız sömürge birliklerine karşı gerilla savaşına giriştiler. Kuzey eyaletlerinde güçlenen Pathet Lao, yavaş yavaş krallık yönetimine karşı da askerî eylemlere geçti. 1953 yazında Vietnamlı yurtseverlerin Fransız sömürgecilerini ağır bir yenilgiye uğratmasından sonra, Viet Minh güçleriyle birlikte Pathet Lao, krallık başkenti Luang Prabang'ı tehdit eder duruma geldi. Ne var ki Fransız sömürgeci askerler, Pathet Lao-Viet Minh birleşik güçlerini dağıtarak Vietnam'ın kuzeybatı dağlarını işgal ettiler, Dien Bien Phu'da bir kale kurdular. 1954 Mayısında Vietnamlılar'ın Dien Bien Phu'yu ele geçirmesinden sonra ise, Fransa'nın askersel bakımdan ayakta kalması olanaksızlaştı. Bu bağlamda açılan Cenevre Konferası'nda katılan Fransa, Birleşik Krallık, Amerika Birleşik Devletleri, Çin, SSCB de içlerinde 14 ülke Laos'un bütünsel ve bağımsız varlığını tanıdı. Bu gelişmeye koşut olarak 1956'da Pathet Lao, Neo Lao Hak Sat (Laos Yurtsever Cephesi) adıyla yasal bir siyasal parti durumuna geldi; Prens Souvanna Phouma başkanlığında, Prens Souphanouvong'un katıldığı bir ulusal birlik hükûmeti kuruldu.

1958' seçimlerinden Pathet Lao ve Anti-Amerikan Santiphab Partisi kazançlı çıkınca, sağcı partiler telaşa kapılarak Souvanna Phoumayı görevden ayrılmaya zorlayıp kendi öz adayları Phoni Sananikone'yi başkanlığa getirdiler. Phoni Sanakione tüm devlet kadrolarına Ulusal Çıkarları Savunma Komitesi adlı anti-Komünist hareket yandaşlarını getirdi. 1959 Mayısı'nda Souphanouvong'un tutuklanmasını, Phoni'nin Cenevre Antlaşmaları'na aykırı olarak ABD ve Filipinler askersel yardımını istemesi izledi. Bunun üzerine Pathet Lao Cenevre Antlaşmarıyla saptanan tarafsızlık siyasetinin açıkça çiğnendiğini ilan etti. Ardından Phong Saly ve Sam Neua gibi kuzey eyaletlerinde denetimi ele alan Pathet Lao merkezi hükûmet temsilcilerini bölgeden çıkarttı. Pathet Lao ile merkezi hükûmet arasında askersel çatışmaların süregenleşmesi üzerine, hükûmet Birleşmiş Milletler'e başvurdu. BM Genel Sekreteri Dag Hammarskjöld de Phoni Sananikone'ye gerçekten tarafsız bir siyaset gütmesini salık verdi. Phoni bu öğüde uymak isteyinde, Ulusal Çıkarları Koruma Komitesi'nin desteğini yitirdi. ve görevde ayrılmak zorunda kaldı (Aralık 1959). Bunun üzerine General Poumi Nasavan'ın başını çektiği bir grup sağcı subay erke elkoydu ve sol hareketlere karşı yoğun bir baskı uygulamasına girişti. Ağustos 1960'ta Vientiane'de bir darbe yapan Kong Le, Souvanna Phouma'yı başbakanlığa getirdi ve hapisten kaçmış olan Souphanouvong'a, birleşik ve tarafsız Laos'u yeniden kurmayı önerdi. Büyük Britanya, Fransa ve SSCB'nin desteklediği bu öneri, Güney Laos'ta üstlenen Phouni Nasavan ve Prens Boun Oum tarafından kabul edilmedi. ABD ve Tayland askerî birliklerinin yardımıyla Phonmi 1960 Aralığı'nda Vientiane'yi yeniden ele geçirdi. Kong Le, Pathet Lao güçlerine katıldı. Bu dönemde ABD siyasetinde önemli bir değişiklik oldu ve ABD 1961 Mayıs'ında yeniden tarafsız Laos'u savunmaya başladı. 1962 Haziran'ında savaşan taraflar bir koalisyon kurma konusunda anlaştılar ve bir ay sonra uluslararası güvence altında birleşik ve tarafsız Laos'un kurulması planı kabul edildi. Suvanna Phouma, Pathet Lao ve sağ partilerin katıldığı hükûmet kuruldu. Ne ki her grup her grup kendi silahlı gücünü korumaya ve ateşkes anında denetlediği bölgeleri elinde tutmaya devam etti. Komünist ve tarafsız güçlerin elinde kuzey ve doğu eyaletleri, sağcı güçlerin elindeyse Mekong Vadisi vardı. 1962 Hattı iki bölge arasında adeta gayriresmî bir sınır oluşturuyordu. Bu durum 1963'te taraflar arasında yeni çatışmaların patlak vermesinin maddi zeminini oluşturdu. Pathet Lao'nbun bakanları Vientianeyi terkederek kendi bölgelerine çekildiler. Kuzey Vietnam'dan destek alan Pathet Lao ile ABD'nin desteklediği ve sağ güçlerin çevresinde toplaştığı Souvanma Phouma arasında iç savaş patlak verdi. Pathet Lao'nun başarıları üzerine 1965'ten başlayarak ABD hava kuvvetlerine bağlı uçaklar Pathet Lao bölgelerini bombalamaya girişti. 1970'te Jarres ovalarının Pathet Lao denetimine girmesiyle general Van Pao'nun komuta ettiği 25 bin kişilik özel ordu, 25 bin Taylandlı asker ve 3 000 Amerikalı askeri danışman, Ho Şi Minh yolunu takip eden Pathet Lao ve Kuzey Vietnamlı Yurtseverlere karşı yoğun bir taarruza girişti. Ne var ki gerek bu taarruz, gerekse 1971 Şubat'ında ABD uçakları desteğinde Güney Vietnam güçlerince başlatılan taarruz, Pathet Lao, Kuzey Vietnam ve Laos Halk Kurtuluş Ordusu güçlerince etkisiz kılındı. Bunun üzerine 1973'te ABD bombardımanlarına son veren bir ateşkes imzalandı. 1975'te Vientian'ye giren Pathet Lao güçleri, Souphanvuong önderliğinde ulusal birlik geçici hükûmeti kurdu. 1975'te harekete geçen Pathet Lao birlikleri ülkenin güneyini denetimleri altına alırken, ABD askerî birlikleri, sağcı güçlerle birlikte Birmanya Tayland'a çekildi. Böylece Ağustos 1975'te Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti'nin kurdu ve monarşiye son verdi. Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti ilan edilerek Souphanouvag Cumhurbaşkanı oldu. Laos Demokratik Halk Partisi (LDHP) Kaysone Phomvihan ise başbakanlığı üstlendi. Suvanna Phuma da hükûmet danışmanlığına atandı. Partinin denetiminde köylere kadar uzanan yeni bir yönetsel örgütlenmeye gidildi.

Yeni rejim Vietnam'la iş birliği içindeydi ve kitlesel siyasal kampanyalara girişti. Bu sırada Vientiane'da birer temsilcilikleri bulunan Tayland ve Amerika Birleşik Devletleri ile ilişkiler giderek gerginleşti. Özellikle Jarres Ovasu'nda Miao Gizli Ordusu adlı sağcı gerillalarla yoğun çarpışmalar sürmekteydi. 1977'de Vietnam'la 25 yıllık bir dostluk ve iş birliği antlaşması imzalandı. Ancak Çin'le olan ilişkiler gerginliğini korudu. Çin Halk Cumhuriyeti, hükûmete karşı mücadele eden gerillalara 1979'a kadar yardım etmeyi sürdürdü. 1979'da Yurtsever Cephe adını Ulusal Kurtuluş İçin Laos Cephesi olarak değiştirdi. Karşıtları da Ulusal Kurtuluş Cephesi'ni kurarak mücadeleye başladılar. Ancak önemli bir başarı sağlayamadılar. 1981'de birinci beş yıllık plan uygulanmaya başlandı. 1982'de yapılan LDHP'nin III. kongresinde Çin en tehlikeli düşman olarak tanımlandı. 1985'te ülke besin üretimi yönünden kendine yeterli duruma geldi. Cumhurbaşkanı Souphanouvong'un sağlık nedeniyle istifa etmesi üzerine yerine Phumi Vangvicit vekaleten getirildi. Tayland'la sınır anlaşmazlıklarından kaynaklanan çatışmalar sürmekteydi. 1988 başında daha da şiddetlenen çatışmalar 1988 Şubat'ında imzalanan bir ateşkesle son buldu. 1988'de yabancı yatırımların desteklenmesine başlandı. Laos'ta 1975'ten sonra ilk parlamento seçimleri Mart 1989'da gerçekleştirildi.^[5]

Yönetim[değiştir | kaynağı değiştir]

2 Aralık 1975'ten beri bir demokratik halk cumhuriyeti rejimiyle yönetilen Laos'ta devlet başkanlığı görevini Choummaly Sayasone yürütmektedir. Yasama erki Yüksek Halk Konseyi ve 264 üyeli Kurucu Meclis'e aittir.^[5]

Lao Halkının Demokratik Cumhuriyeti, komünizmi açıkça destekleyen dünyanın tek sosyalist devletlerinden biridir. Tek yasal siyasi parti Lao Halk Devrimci Partisi'dir (LPRP). Laos'un tek partili devlet statüsüyle, Genel Sekreter (parti lideri) devlet ve hükûmet üzerinde nihai yetki ve otoriteye sahiptir ve en yüksek lider olarak hizmet eder. Devlet başkanı Lao Halk Devrimci Partisi Genel Sekreteri olan Başkan Bounnhang Vorachith'tir.

hükûmet başkanı, aynı zamanda Lao Halk Devrimci Partisi'nin Politbüro üyesi olan Başbakan Thongloun Sisoulith'dir. Hükûmet politikaları parti tarafından Lao Halk Devrimci Partisi'nin güçlü 11 üyesi Politbüro ve Lao Halk Devrimci Partisi'nin 61 üyeli Merkez Komitesi aracılığıyla belirlenir. Önemli hükûmet kararları Bakanlar Konseyi tarafından incelenir.

İdari birimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Laos 17 ile (khoueng) ve başkent Vientiane'yi (Nakhon Louang Viangchan) kapsayan 1 vilayete (kampheng nakhon) bölünmüştür.^[6][7] 13 Aralık 2013'te yeni bir bölge olan Saisombun kurulmuştur.^[8] İller kent (muang) ve köy (ban) gibi yerleşim birimlerine bölünmüştür.

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzun süreli bir savaşın yolaçtığı yıkım nedeniyle KBYUG bakımından dünyanın en geri ülkelerinden biri durumuna düşen Laos, 1981'de hazırlanan Birinci Beşyıllık Planla gıda maddeleri bakımından kendine yeterli bir ülke olmayı hedefledi. Son derece dağlık bir yüzey biçimleri ve tropikal iklim, ülke ekonomisinin ana kolunu oluşturan tarıma iki özellik vermektedir: Bir yandan son derece küçük toprak parçaları üzerinde güçlü bir etkin nüfus yoğunlaşması, öte yandan hemen hemen işlenmemiş zengin bir orman varlığı. Nitekim işlenen topraklar ülke yüz ölçümünün yalnızca %4'lük bir bölümünü kaplamaktadır; bunun da % 90'ında pirinç üretilmektedir. Tarım üretimi kuraklık ve su baskınlarıyla yıldan yıla büyük değişiklik gösterdiğinden, Birinci Beşyıllık Plan çerçevesinde küçük baraj ve pompalama sistemleri kurarak su rejimini düzene koyma yolunda önemli çalışmalar yürütülmektedir. Pirinç dışında mısır, sebze, pamuk, şeker kamışı, tütün, kahve diğer önemli tarım ürünlerini oluşturmaktadır. Hayvancılık ve Mekong Irmağı ve kollarında yürütülen balıkçılık önemli bir besin kaynağıdır. Ülkede başta demir ve kurşun olmak üzere bakır, kalay vb yeraltı kaynakları var olmakla birlikte işletilmemektedir; son dönemlerde bunların yanı sıra antrasit ve petrol yatakları da bulundu. Laos'ta sanayi olarak henüz gıda ve tekstil alanları dışında anılmaya değer bir tesis yoktur.^[5]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Laolar
• Laos'un Bölgeleri
• İnsani Gelişme Endeksi'ne göre Laos bölgeleri

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]