Alevilik

Alevilik, Ali ve On İki İmam'ın öğretilerini öğretmiş olduğu varsayılan Hacı Bektaş-ı Veli'nin mistik Alevi İslami öğretilerini takip eden yerel bir İslami gelenektir.^[1] Alevi öğretileri dede adı verilen din adamları tarafından aktarılır. İslam'ın altı iman esası kabul edilir, ancak yorumlamada diğer mezheplerle farklılıklar bulundurur. Alevi öğretileri, yerel bir Türk dünya görüşüyle harmanlandı ve İslam'ın heterodoks bir yorumuna yol açtı.

Alevilerin dinî itikadı[değiştir | kaynağı değiştir]

Temel inanç[değiştir | kaynağı değiştir]

Alevilik, Hâkk-Muhammed-Ali üçlemesiyle Ehl-i Beyt ve On İki İmamları önemseyen Câferiyye Şiiliği ile ortak noktalara sahip olan bir yoldur. Alevilikte varlık birliği önemli yer tutmaktadır.^[2]^[3]

Dört kapı kırk makam inancı

Dört Kapı Kırk Makam şeklindeki kâmil insan olma ilkelerini Hacı Bektaş-ı Velî’nin tespit ettiğine inanılır. Hacı Bektaş, "Kul Tanrı’ya kırk makâmda erer, ulaşır, dost olur" demiştir.^{[kaynak belirtilmeli]} Aleviler kendi içlerinde bir çeşit hiyerarşi oluşturmuştur. Örneğin yol’a gönül vermiş olana tâlip denir. Kişi, yolun kurallarını yerine getirip bilgi düzeyini arttırdıkça yükselir. Alevilikte yol denen deyimin temelini Dört Kapı Kırk Makam anlayışı oluşturmaktadır.

Dört Kapı ve Mertebeleri şunlardır:

Şeriat (Bel Kapısı / Mü’minlik Mertebesi)
Tarikat Kapısı (Yol Kapısı / Zâhidlik Mertebesi)
Marifet Kapısı (İl Kapısı / riflik Mertebesi)
Hakikat Kapısı (Gök Aman – Yer Ana / Mûhiplik Mertebesi)

Her kapının on makâmı vardır.

Şeriat Kapısı’nın makamları:

İman etmek,
İlim öğrenmek,
İbadet etmek,
Haramdan uzaklaşmak,
Ailesine faydalı olmak,
Çevreye zarar vermemek,
Peygamberin emirlerine uymak,
Şefkâtli olmak,
Fiziki ve mânevi yönden temiz olmak,
Kötü işlerden sakınmak.

Tarikat Kapısı’nın makamları:

Tövbe etmek,
Mürşidin öğütlerine uymak,
Temiz giyinmek,
İyilik yolunda savaşmak,
Hizmet etmeyi sevmek,
Haksızlıktan korkmak,
Ümitsizliğe düşmemek,
İbret almak,
Nimet dağıtmak,
Özünü fakir görmek

Marifet Kapısı’nın makamları:

Edepli olmak,
Bencillik, öç alma isteği ve garezden uzak olmak,
Dayanma,
Sabır ve yetinme,
Utanma,
Cömertlik,
İlim,
Hoşgörü,
Özünü bilmek,
Anlayışlık

Hakikat Kapısı’nın makamları:

Alçakgönüllü olmak,
Kimsenin ayıbını görmemek,
Yapabileceğin hiçbir iyiliği esirgememek,
Tanrı’ın her yarattığını sevmek,
Tüm insanları bir görmek,
Birliğe yönelmek ve yöneltmek,
Gerçeği gizlememek,
Anlamı bilmek,
Tanrısal sırrı öğrenmek,
Tanrısal varlığa ulaşmak.

Dinî törenler ve günler[değiştir | kaynağı değiştir]

Aleviler, Muhammed’in son peygamber olduğuna, Ali bin Ebu Talib'in ise veliliğine (ya da imamlığına) inanırlar. Aleviler, ibadetlerini cemevinde yaparlar. Günlük ibadetleri Sabah, Akşam ve Gece Gülbeng'idir.^[5] Kadir Gecesi’yle bağlantılı olarak üç gün ve Muharrem ayında ise on iki gün oruç tutarlar. Muharrem’den sonra da üç gün Hızır Orucu tutarlar. Muharrem orucundan evvel üç gün Masum-u Paklar orucunu tutarlar.^{[kaynak belirtilmeli]}

Nüfus dağılımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Üçte biri İstanbul bölgesinde yaşayan^{[kaynak belirtilmeli]} Alevilerin daha sonra en yoğun olarak bulundukları yöreler arasında Ankara, Adana, Balıkesir, Eskişehir, Bursa, Antalya, Aydın ve Damal, Ardahan şehirleriyle, İç ve Doğu Anadolu'da yer alan Erzincan, Sivas, Tunceli, Tokat ve Kahramanmaraş’ın ilçelerinde gelmektedir. Türkiye’de en çok Alevi köyü ise 57'si karışık olmak üzere toplam yaklaşık 548 adet köy olup Sivas ilinde yer almaktadır. Bunların ardından sırasıyla,Tunceli, Erzincan, Tokat, Çorum, Kahramanmaraş,Malatya, Amasya, Hatay, Yozgat, Adıyaman, Bingöl, Erzurum, Balıkesir, Kars, Manisa, Aydın, Adana, Mersin, Muğla ve Ordu illeri gelmektedir. Anadolu dışında ise Rumeli, Balkanlar ve Arnavutluk'ta yaşayan Bektaşiler'in yanı sıra, Batı İran, Luristan ve Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde ise Yâresânîlik (Ehl-i Hak), Kakai ve Ali İlâhîlik^[6] gibi isimlerle anılan ve kendilerini "Alevi-Kürtler" veya Alevi-Zazalar ^{[kaynak belirtilmeli]} olarak tanımlayan gruplar da bulunmaktadır. Bugün İran'ın doğusunda Horasan'da da küçük bir Alevi topluluğu vardır. Aleviler daha ziyâde dağlık olan merkezî otoritenin baskısının ulaşamadığı bölgelerde yaşamlarını sürdürmektelerdir.

Bir kaynağa göre 2022 yılında Türkiye'de 25 milyon alevi bulunduğu iddia edilmektedir.^[7]

Dünyada Alevi hakları[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye Cumhuriyeti, cemevlerine ibadethane statüsü verilmesine, Alevi dedelerinin devlet memuru olabilmesine ve Alevilere özel kamu fonu aktarılmasına olanak sağlamamaktadır. Devlet, Aleviliğin "ne tam olarak bir din ne de İslam’ın bir dalı olarak" görülemeyeceği, "Sufi tarikatı olarak" ele alınması gerektiğini, Diyanet'in İslam’ın "Sufi yorumuna" hizmet vermediğini ve cemevlerinin cami, mescid, kilise ve sinagogların aksine ibadethane (mabed) kategorisine girmediğini savunmaktadır. Cemevleri aldıkları bağışlar ile ayakta durmaktadır.^[8] Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), 2016 yılında karara bağladığı davada Türkiye’de devletin Alevileri resmen tanımaması ve hukuksal statü sağlamamasıyla Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin din ve vicdan özgürlükleriyle ilgili 9’uncu maddesinin ihlal ettiği sonucuna vardı ve Alevilerin hiçbir kamusal hizmetten faydalanamamalarını dinî ayrımcılık olarak tanımladı.^[8] Bugüne kadar AİHM'in kimliklerde din hanesi, cemevlerinin ibadet yeri statüsü, vicdani ret hakkının tanınması ve zorunlu din kültürü ahlak bilgisi derslerine ilişkin kararlarının hiçbiri Türk devleti tarafından uygulanmadı.^[9]

ABD Dışişleri Bakanlığı'nın açıkladığı Uluslararası Din Özgürlüğü Komisyonu’nun 2015 yılı raporunda cemevlerinin ibadethane olarak kabul edilmemesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin kararına rağmen Alevi öğrencilerin zorunlu din derslerinden muaf olma hakkının reddedilmesi ve Alevilere yönelik diğer ayrımcı uygulamalara yer verildi.^[10]

İsviçre’nin Basel kantonunda Alevi derneklerinin başvurusu üzerine yerel parlamento 2012 yılında Aleviliği ayrı bir inanç olarak kabul etti.^[11]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ KINGSLEY, PATRICK (22 Temmuz 2017). "Turkey's Alevis, a Muslim Minority, Fear a Policy of Denying Their Existence". New York Times. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2017.
^ "ALEVÎ". TDV İslâm Ansiklopedisi. 30 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023.
^ "genel yapısıyla ALEVİLİK" (PDF). 18 Eylül 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
^ Not 3: 10 Ekim 680 (Hicri: 10 Muharrem 61) yılında Ali bin Ebu Talib'in oğlu ve Muhammed’in torunu Hüseyin bin Ali, ailesi, ve takipçileri (toplam 72 kişi) Kerbela’da Ali bin Ebu Talib'in ordusundan ayrılan ve kendilerine Haricîler adı verilen bir grup tarafından şehit edildi. Aleviler, bu olayı anmak için her yıl Muharrem ayında On İki gün "Mâtem Orucu" tutarlar. Muharrem orucu ile Hüseyin bin Ali’in şahsında Ehl-i beyt’e olan bağlılıklarını dile getirirler ve aynı zamanda zâlimin zulmü olarak nitelendirdikleri bu olayı lânetlerler. Orucun sonunda, İmam Zeynel Abidin’in Kerbela’dan sağ kurtulması nedeniyle şükran olarak Aşure çorbası pişirilip dağıtılır.)
^ İmam Cafer-i Sadık Buyruğu - Can Yayınları, s. 297
^ Elahi, Bahram (1987). The path of perfection, the spiritual teachings of Master Nur Ali Elahi. ISBN 0-7126-0200-3.
^ "Alevi, Alevilik, Alevism, Ahmet Yesevi, Haci Bektas, Yunus Emre,Ataturk, Khazar Turks, Judaism, Jewish, Hz Ali". www.alevilik.com.au. 7 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2022.
^ ^a ^b AİHM’den Aleviler için tarihi karar 28 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. DW.com. En son 23 Temmuz 2016 tarihinde erişildi.
^ "AİHM'in Alevilerle İlgili Kararı Ne Diyor, Ne Demiyor?" 16 Temmuz 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Bianet. En son 23 Temmuz 2016 tarihinde erişildi.
^ "ABD Dini Özgürlükler Raporu'nda Alevilere Ayrımcılık Öne Çıktı" 11 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Bianet. En son 29 Ağustos 2016 tarihinde erişildi.
^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2018.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Alevi takvimi 29 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Alevi inanç ve anma günleri)

[22-7-17-nyt-1] KINGSLEY, PATRICK (22 Temmuz 2017). "Turkey's Alevis, a Muslim Minority, Fear a Policy of Denying Their Existence". New York Times. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2017.

[2] "ALEVÎ". TDV İslâm Ansiklopedisi. 30 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023.

[3] "genel yapısıyla ALEVİLİK" (PDF). 18 Eylül 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[4] Not 3: 10 Ekim 680 (Hicri: 10 Muharrem 61) yılında Ali bin Ebu Talib'in oğlu ve Muhammed’in torunu Hüseyin bin Ali, ailesi, ve takipçileri (toplam 72 kişi) Kerbela’da Ali bin Ebu Talib'in ordusundan ayrılan ve kendilerine Haricîler adı verilen bir grup tarafından şehit edildi. Aleviler, bu olayı anmak için her yıl Muharrem ayında On İki gün "Mâtem Orucu" tutarlar. Muharrem orucu ile Hüseyin bin Ali’in şahsında Ehl-i beyt’e olan bağlılıklarını dile getirirler ve aynı zamanda zâlimin zulmü olarak nitelendirdikleri bu olayı lânetlerler. Orucun sonunda, İmam Zeynel Abidin’in Kerbela’dan sağ kurtulması nedeniyle şükran olarak Aşure çorbası pişirilip dağıtılır.)

[5] İmam Cafer-i Sadık Buyruğu - Can Yayınları, s. 297

[6] Elahi, Bahram (1987). The path of perfection, the spiritual teachings of Master Nur Ali Elahi. ISBN 0-7126-0200-3.

[7] "Alevi, Alevilik, Alevism, Ahmet Yesevi, Haci Bektas, Yunus Emre,Ataturk, Khazar Turks, Judaism, Jewish, Hz Ali". www.alevilik.com.au. 7 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2022.

[DW-8] AİHM’den Aleviler için tarihi karar 28 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. DW.com. En son 23 Temmuz 2016 tarihinde erişildi.

[9] "AİHM'in Alevilerle İlgili Kararı Ne Diyor, Ne Demiyor?" 16 Temmuz 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Bianet. En son 23 Temmuz 2016 tarihinde erişildi.

[10] "ABD Dini Özgürlükler Raporu'nda Alevilere Ayrımcılık Öne Çıktı" 11 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Bianet. En son 29 Ağustos 2016 tarihinde erişildi.

[11] "Arşivlenmiş kopya". 6 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2018.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

g t d İslâmiyet, Tarikat ve Sûfilik
Kavramlar	Abdal Bekâ Çile Derviş Evliya Fakir Fena Fenafillah Hakikat Hakikat kapısı İhsan Keramet Keşf Letâif Marifet Kapısı Marifetullah Nefis Nûr Râbıta Ruh Seyru Süluk Silsile Silsile-i saâdât Tarikat Kapısı Sufi metafiziği Vecd
Uygulamalar	Adak Berat Kandili Cem Dua Edep Erbain Allah'ın isimleri Halvet İlâhî Kadir Gecesi Kurban Kıraât Mevlid Kandili Miraç Murakabe Namaz Oruç Regaip Kandili Salavat Sema (Sufizm) Semah Sohbet Zikir
Tasavvuf tarikât listesi	Alevilik Bâbâî Bayramî Bektaşi Celâlî Celvetî Cerrahî Ekberî Galibî Halvetî Hatmiyye Haydarî Hurûfî Kadirî Kalenderî Melâmetî Mevlevilik Nakşbendî Hâlidî Erenköy Cemaati Gümüşhânevî Hakkânî Işıkî İskenderpaşa Cemaati İsmailağa Cemaati Menzilî Süleymancılar Ni'metullahî Nursî Aczmendi Rahmanî Rüfâ'î Rûşenî Safevî Sühreverdî Şâzelî Üveysî Vefâî Yesevî Zahidî

Anadolu Alevîliği nedir?, Anadolu Alevîliği anlamı nedir?, Anadolu Alevîliği ne demektir?