İsmaililik

İsmâilîlik (Arapça: الإسماعيليون, el-İsmā'īliyyūn), adını İsmail bin Ca'fer es-Sâdık'tan alan Şii mezhebi.

Şiîlik'te Ca'fer es-Sâdık öldüğünde, yedinci Şiî imâmı olarak Musa el-Kâzım'ın yerine Ca'fer es-Sâdık'tan önce ölmüş olan oğlu İsmâil bin Ca'fer es-Sâdık'ın oğlu Muhammed bin İsmâil eş-Şâkir'i yedinci imâm olarak kabul eden mezhep.^[1]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk İsmailî topluluk tarihte 765 yılında İmâm Câ’fer es-Sâdık'ın vefatından sonra ortaya çıkmıştır. Bu dönemde Abbâsîler, Emevî Hanedanı'nı yıkıp kendi halifelerini tahta geçirmiş ve İmamiye Şiası ilk dönem İsmailîlerini de içine alan farklı gruplara bölünmüştü.

İsmailîler kurdukları gizli topluluklarla kendi gözlerinde Ali ve soyuna ait halifelik hakkını gaspettiklerini düşündükleri Abbâsîler'e karşı mücadele vermeye yine bu dönemde başlamışlardır. İlk dönem İsmailîleri tarafından Dâvah (el-Dava) veya "al-dawa al-hadiya" yani hak olarak yönlendirilen dava adlandırılan bu hareket yaklaşık olarak Hicrî 3/Milâdî 9. yüzyılda başlamış ve Dava'nın propaganda veya misyonunu sürdüren Dâ’îler eylemlerini Irak, Pers, doğu Arabistan ve Yemen topraklarına yaymaya başlamışlardı. Dâ’îler Müslümanları onları kurulu düzenin adaletsizliklerinden kurtaracak ve Ehl-i Beyte yeniden hilafeti kazandıracağını söyledikleri İsmailî İmam Mehdi ile dayanışma yapmaya davet ediyorlardı.^[1]

Yediciler ve Yedicilik i'tikadı[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk defa ortaya çıktığında mensupları içinde sadece Yedi imama inanan bir grup (Yediciler/Yedi İmamcılık) olarak adlandırılmıştı. Daha sonraları ise Yediden daha fazla imâmlara sahip olan İsmâilîyye mensuplarının da bazen Yediciler olarak adlandırıldığı olmaktadır. Ayrıca, İsmâilîyye İmâmet (İsmâilî i'tikadı) içerisinde bir de "Yedili-Döngü Nazâriyesi" bulunmasından dolayıdır ki, İsmâilîyye i'tikadı "Yedicilik" olarak adlandırılmaktadır. Bu mezhebin i'tikadî temelleri yedinci “Nâtık–Sâmet” olan Muhammed bin İsmâ‘îl eş-Şâkir ile “ʿAbd Allâh İbn-i Meymûn ve Oğulları” tarafından tesis edilmiştir.

İ'tikatları[değiştir | kaynağı değiştir]

“Dünya” hiçbir zaman imâmsız kalamaz ve kalmayacaktır. Cenâb-ı Hakk her peygamber arasında tamamlayıcı olarak yedi imâm gönderilmiştir. Peygamber Muhammed'dan sonra birincisi Ali el-Mûrtezâ olmak üzere yedi imâm daha gönderilmiştir. İsmâ‘îl bin Câ’fer el-Mûbarek’in yedinci imâm olduğu söylenir. Yedi imâmın birer de yardımcısı olduğu ve bunların dini yaymakla ve yüceltmekle görevlendirildikleri anlatılır.

“Nâtık” ve “Sâmet İmâm” silsileleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Peygamberlere “Nâtık” ve yardımcılarına da “Sâmet İmâm” unvanı verildiği söylenir. Her yedi “Sâmet” silsilesinin sonunda bir “Nâtık” gönderildiği ve böylece dinin sürekli olarak geliştirildiği söylenir. dem’den ve oğlu Şit’ten itibaren altı “Nâtık–Sâmet” silsilesinden sonra (Nûh–Sam), (İbrahim–İsmâ‘il), (Mûsâ–Hârun), (İsâ–Şem’ûn), (Muhammed bin ʿAbd Allâh–Ali bin Ebâ Tâlib), (Muhammed bin İsmâ‘il (Meymun el-Kaddah^[2]^[3])–ʿAbd Allâh İbn-i Meymûn ve Oğulları) ile hitam bulan “Nâtıklar ve Sâmetler silsilesi” ile sürmektedir. Gözle görülen eşyanın tasavvufî mânalarını kaldıran İbn-i Meymûn’dur ve herkes ona itaatle yükümlüdür.^[4]

Kollar[değiştir | kaynağı değiştir]

İsmail'i Dâîlerin bu daveti başarıya ulaşmış ve Hicri 2. yüzyılda ilk Şiî devleti olan Fatımi Devletini kurmuşlar ve Nizarî ve Mustâlî kollarına ayrıldıktan ve Fatımîler yıkıldıktan sonra Nizarî önderleri İran'ın doğusundan Suriye'ye kadar olan çeşitli bölgelere dağılmış, birbirlerine sıkı bağlarla bağlı toplulukları yönetmeye devam etmişlerdir.

1830'ların sonunda İran'daki politik gelişmelerden ötürü Nizarîler'in 46. İmâmı ve ilk Ağa Han unvanını taşıyan Ağa Hasan Ali Şah, İran'dan Hindistan'a göç etmiş ve 1848'de Bombay'a yerleşerek mezhebin yönetim yerini buraya taşımıştır.

19. yüzyılın ikinci yarısı ve 20. yüzyılın başlarında İsmailîler önemlice bir kısmı Hint alt kıtasından Doğu Afrika'ya göç etmiştir.^[2]

Öğretileri[değiştir | kaynağı değiştir]

İsmâîli i'tikadına göre Kur'an iki ayrı manaya haizdir. Bunlar, *görünen* (zâhir) ve *gizli* (bâtın) manalarıdır.

Fatımî Devleti döneminde genişleyecek olan İsmâîliğin temelleri devletin kuruluşundan çok daha önce ilk dönem İsmâîliler tarafından atılmıştı. İsmâîliler kutsal metin ve dini emirlerde zahir (dışrak/exoteric) ve bâtın (içrek/ezoterik) şeklinde iki temel yapı olduğunu ve harfî (sözcüğü sözcüğüne) anlamın batıni yani gizli ve içsel gerçekliğe işaret ettiğini kabul etmişler ve Kur'an'da bulunan bu söz konusu değişmez ve içrek hakikatleri ortaya çıkarmak için agnostik bir düşünce sistemi geliştirmişlerdi. Bu ilk dönem İsmailîler aynı zamanda peygamberler veya söz sahipleri (Nutaqa) tarafından izah edilen dini yasaların dönem dönem değişiklik geçirmesine karşın hakikatin sonsuza kadar baki kaldığını ifade etmekteydiler. Peygamberlerin halifeleri olan Evliya veya İmamlar ise her devirde te'vil veya ezoterik yorum yoluyla vahiylerdeki gizli anlamları açıklamaktaydılar.^[3]

İsmailîliğin İmam Silsilesi[değiştir | kaynağı değiştir]

İsmâîliler On iki İmam Şiîliği olan Caferiye mezhebinin İmam silsilesinden farklı olarak Cafer-i Sadık'ın oğlu Musa (745–799), (Musa el-Kâzım olarak da bilinir) yerine İsmail'e tabi olmuşlardır. Cafer-i Sadık'a kadar olan İmamları ise Şiiliğin her iki mezhebi de kabul etmektedir. İsmâîlik içinde de Mustaali ve Nizari kollarının İmam listesinde bazı farklılıklar bulunmaktadır.

Aşağıda İsmâîliğin kabul ettiği İmam silsilesi Mustâ'li ve Nizârî kolları da dahil olmak üzere yer almaktadır.^[4]

İsmâilîliğin Mustâlî Kolunun İmâmları:
19. Dokuzuncu Fâtımî Hâlife/İmâmı ʿAhmed el-Mustâ‘lî
20. Onuncu Fâtımî Hâlife/İmâmı El-mir bi'Ahkâmi’l-Lâh (Hâfızîlik kolu oluştu)
21. Et-Tâyyîb Ebû’l-Kâsım (Mustâlî Gayba halinde Gizlenen-İmâmı)

Kahire'deki Altıncı Fatımî Halifesi El-Hâkim bi-Emrillah Camii.

İsmâilîliğin Nizârîyye Kolunun İmâmları:
19. Ebû Mansûr Nizâr el-Mustafâ li-Dîn’il-Lâh ibn el-Mûstensir bil-Lâh
20. Elemûtlar "Birinci Gizlenen-İmâmı" El-Hâdî bin el-Nizâr (Ebû Mansûr Nizâr el-Mustafâ li-Dîn’il-Lâh'ın öz oğlu olarak tanıtılan)
21. Elemûtlar "İkinci Gizlenen-İmâmı" El-Môhtadî bin el-Hâdî (Ebû Mansûr Nizâr el-Mustafâ li-Dîn’il-Lâh'ın öz torunu olduğu iddia edilen - I. Muhammed)
22. Elemûtlar "Üçüncü Gizlenen-İmâmı" El-Kahir bin el-Môhtadî bi-Kuvvet’ûl-Lâh / bi-Ahkâmî’l-Lâh bin el-Hâdî bin el-Nizâr ( I. Hasan - Hasan bin el-Muhammed bin Ali )
23. Elemûtlar "Birinci Gözüken-İmâmı" Hasan-ı Sâni Alâ Zikrihi’s-Selâm (II. Hasan - Nasıl ki İslâm inancına göre Muhammed'in adı her zikredildiğinde veya işitildiğinde sallallahu aleyhi ve sellem ibâresinin söylenmesi dînî bir mükellefiyyet hâlini almışsa, Nizâr’îyye Mezhebi'nin âkidesine göre de Alâ Zikrihi’s-Selâm Hasan Sâni'nin adının duyulması veya söylenmesi hâlinde sâmimî bir Nizârî'nin "Alâ Zikrihi’s-Selâm" ibâresini onun peygamberliğini kalben ikrâr etmek maksadıyla tekrarlaması şarttır.)
24. Elemûtlar "İkinci Gözüken-İmâmı" Nûr’ûd-Dîn Muhammed Sâni
25. Elemûtlar "Üçüncü Gözüken-İmâmı" Celâl’ed-Dîn Hasan-ı Sâlis
26. Elemûtlar "Dördüncü Gözüken-İmâmı" Alâ’ed-Dîn Muhammed bin Hasan-ı Sâlis
27. Elemûtlar "Beşinci ve Son Gözüken-İmâmı" Rûkn’ed-Dîn Hûr-Şâh
(Bağımsız Elemût Nizârî Devleti 1256 yılında Hülagû tarafından sona erdirildi. 1256 yılından sonra Nizârîler inançlarını Sûfilik şemsiyesi altında devam ettirdiler.)
28. Şems’ed-Dîn Muhammed
29. Kâsım Şâh
30. İslâm Şâh
31. Muhammad ibn İslâm Şâh
32. II. Mûstensir bil-Lâh
33. Abd’ûs-Selâm Şâh
34. Gârib Mîrzâ / III. Mûstensir bil-Lâh
35. Ebû Zer ʿAli Nûr’ûd-Dîn
36. Murâd Mîrzâ
37. Z’ûl-Fikâr ʿAli I. Halîl’ûl-Lâh
38. Nûr’ûd-Dahr (Nûr’ûd-Dîn) ʿAli
39. ʿAli II. Halîl’ûl-Lâh
40. Şâh II. Nizâr
41. Seyyid ʿAli
42. Hasan ʿAli
43. Kâsım ʿAli (Seyyid Câʿfer)
44. Ebû’l-Hasan ʿAli (Bekir Şâh)
45. Şâh II. Halîl’ûl-Lâh
46. Hasan ʿAli Şâh Mahallâtî (I. Ağa Han)
47. ʿAli Şâh Ni'metullâhî (II. Ağa Han) (Şâh ʿAli Şâh resmi Nizârî listesine göre)
48. Sultân Muhammad Şâh (III. Ağa Han)
49. Şâh Kerîm’ûl-Hûseynî (VI. Ağa Han)

Alt Şubeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

İsmailîliğin alt şubleri:

Mustâlîlik
- Hâfızî (Fâtımîler Hâlifeliği) (Günümüzde takipçisi kalmamış olan bir koldur.)
- Tâyyibî
Nizarîlik, günümüzdeki en büyük İsmailî gruptur. Ruhânî liderleri Şah Kerîm El-Hüseyinî IV. Ağa Han'dır.
Dürzîlik: Dürzilik, inançsal (itikadi) olarak İsmâîlilik'ten ayrılmış olmasına rağmen, bu mezhepten köken aldığı için İsmâîli mezhebinin kollarından biri olarak da kabul edilebilmektedir.
Karmatîlik, Şiîliğin İsmâilîyye mezhebinin Fâtımîler'in imâmlığını kabul etmeyen ve "Yediciler" olarak da bilinen koluna ait olan köktenci (gulat) bir mezhep. Günümüzde çok az olarak da olsa Suriye, Irak, İran ve Bahreyn'in belli bölgelerinde varlığını sürdürmektedir.

İsmailîlik soyağacı[değiştir | kaynağı değiştir]

2. İmâm Hüseyin

3. İmâm Ali Zeyn el-b’ı-Dîn

4. İmâm Muhammed el-Bakır

İmamet

5. İmâm Câ'fer-i Sâdık

6. İmâm İsmâil bin Câ'fer el-Mûbarek

Musa el-Kâzım

8. İmâm ʿAhmed el-Vâfî (ʿAbadullâh‘bin’Muhammed)

7. İmâm Muhammed bin İsmâ‘îl eş-Şâkir

Ali er-Rızâ

9. İmâm Takî Muhammed (ʿAhmed bin ʿAbadullâh)

İsmaililik/Yedicilik
(Bâtınîlik İsmaililik)

Muhammed el-Cevâd

10. İmâm Razî/Zekî ʿAbd Allâh (Hüseyin bin ʿAhmed)

Kufeli Hamdan Karmat

11. İmâm Ebû Muhammed ‘Ubayd Allâh el-Medhî

Ebû’Saʿid‘Hasan bin Behrâm Jennâbî

Sâbiîlik

Fâtımî Devleti

Karmatîlik (Yediciler/elʿBakl’îyye)

Üniter Çağrı

16. Dâ’î-’zam Târik’ûl-Hâkim bi-EmrʿAllâh

Hamza

El-Mu'tenâ

18. Dâ’î-’zam Ebû Tamîm Ma’add el-Mûstensir

Hikmet Risaleleri

19. İmâm Ebû’l-Kâsım ʿAhmed el-Mustâ‘lî

19. Ebû Mansûr Nizâr el-Mustafâ

Nâsır-ı Hüsrev

Dürzîlik

Mustalilik

Nizarîlik

Türkistan Aleviliği

Hafızilik

Tâyyîb’îyye

Alamut Kalesi

Süleymanî Buhra

Davudî Buhra

Haşhaşiler

Hebtiahs Buhra

Etbe-î Melek Buhra

Sünnî Buhra

İleri Davudî Buhra

Alavî Buhra

Câferî Buhra

Patanî Buhra

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Not: Altıncı İsmâ‘îlî İmâmı olarak kabul edilen ve İsmâ‘îl’iyye Mezhebi'nin isim babası olan İsmâil bin Câ'fer babasından evvel Milâdî 762 yılında vefat ettiğinden aktif olarak bu mezhebin imâmlığını yürütememiştir. İsmâil bin Câ'fer'in babası Câ'fer es-Sâdık Hicrî 148 / Milâdî 765 yılında vefat etmişti.
^ Öz, Mustafa, Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, Ensar Yayıncılık, İstanbul, 2011. (Muhammed bin İsmâ‘il bin Câ’fer’in eğitmeni olan kişinin adıdır. Daha sonra oluşan Bâtınîlik Mezhebi’nin i'tikadî ilkelerini tespit etmiştir.)
^ Öztürk, Yaşar Nuri, En-el Hak İsyanı – Hallâc-ı Mansûr (Darağacında Miraç), Cilt 1, Sayfa 61, Yeni Boyut, 2011. [Bâtınîliğin kurucusu olan Muhammed bin İsmâ‘il’in gizli kod adı olan bu isim aynı zamanda pek çok kişi için de kullanılmıştır.]
^ Balcıoğlu, Tahir Harimî, Türk tarihinde mezhep cereyanları – Şîʿa-i Bâtın’îyye’nin menşe’ ve akideleri, Sayfa: 233, Ahmet Sait tab’ı.

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikipedia İsmâîlik maddesi 26 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
1 ^ Farhad Daftary, Introduction: Isma'ilis and Isma'ili studies 19 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
2 ^The Institute of Ismaili Studies16 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
3 ^Farhad Daftary, Introduction: Isma'ilis and Isma'ili studies 19 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
4 ^ Farhad Daftary. The Ismāīlīs: Their history and doctrines. Cambridge, England: Cambridge University Press, 1990, pp. 551–553.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Graphical illustration of the sects of Shi'a Islam
History of Imams from the Nizarī point of view. 13 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Institute of Ismaili Studies16 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Dawoodi Bohras18 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Aga Khan Development Network15 Kasım 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
First Ismaili Electronic Library and Database 10 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Alavi Bohra: The Smallest Sect of Ismā'īlī Mustaˤlī Faith
Ismā'īlī Connect: Ismā'īlī Information / Discussion / Community Site 25 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
21st Century Peoples Guide.
Isma'ilism4 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in the Encyclopedia of the Orient

[1] Not: Altıncı İsmâ‘îlî İmâmı olarak kabul edilen ve İsmâ‘îl’iyye Mezhebi'nin isim babası olan İsmâil bin Câ'fer babasından evvel Milâdî 762 yılında vefat ettiğinden aktif olarak bu mezhebin imâmlığını yürütememiştir. İsmâil bin Câ'fer'in babası Câ'fer es-Sâdık Hicrî 148 / Milâdî 765 yılında vefat etmişti.

[Öz-2] Öz, Mustafa, Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, Ensar Yayıncılık, İstanbul, 2011. (Muhammed bin İsmâ‘il bin Câ’fer’in eğitmeni olan kişinin adıdır. Daha sonra oluşan Bâtınîlik Mezhebi’nin i'tikadî ilkelerini tespit etmiştir.)

[3] Öztürk, Yaşar Nuri, En-el Hak İsyanı – Hallâc-ı Mansûr (Darağacında Miraç), Cilt 1, Sayfa 61, Yeni Boyut, 2011. [Bâtınîliğin kurucusu olan Muhammed bin İsmâ‘il’in gizli kod adı olan bu isim aynı zamanda pek çok kişi için de kullanılmıştır.]

[4] Balcıoğlu, Tahir Harimî, Türk tarihinde mezhep cereyanları – Şîʿa-i Bâtın’îyye’nin menşe’ ve akideleri, Sayfa: 233, Ahmet Sait tab’ı.

[1]

[1]

[2]

[3]

[4]

[2]

[3]

[4]

İsmailîlik nedir?, İsmailîlik anlamı nedir?, İsmailîlik ne demektir?