Sürmeli Ali Paşa (d. ? Dimetoka - ö. 1695 Edirne) II. Ahmet ve II. Mustafa saltanatlarında, 14 Mart 1694 - 2 Mayıs 1695 tarihleri arasında bir yıl bir ay on dokuz gün sadrazamlık yapmış Osmanlı devlet adamıdır. "Sürmeli" olarak anılması Hammer'e göre "haddini bilmeyen" anlamlı;^[1] Uzunçarşılı'ya göre ise "gözlerinin sürmeli olmasından veya sürme çekmesinden" dolayıdır.^[2]

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Dimetoka'lıdır^[2] Gençken İstanbul'a gelmiş ve Sokullu sülalesinden olan İbrahim Han'ın kethudası Ali Ağa yanına girmiş ve onun tarafından eğitilmiştir. Önce vergi tahsili için iltizam taahüdü işleri yapmış; Sonra orduya müteahhid olarak arpa emini olmuş; 1688'de ise Tersane-i Amire'de önemli bir görev olan "tersane emini" olmuştur. Buradan Aralık 1688 başdefterdar görevine atanmıştır. Bu görevde iken çok sayıda küçük değerde bakır sikke olan mangır darpettirmiştir. Bundan sonra başdefterdarlıktan azledilip 1689'da Edirne'de "rikab-ı hümayun" defterdarı olarak atanmasına kadar boşta kalmıştır. Kasım 1691'de ise ikinci defa başdefterdar tayin edilmiştir ve vezirlik rütbesi verilmiştir. 1692 başında bu görevden tekrar azledilmiş ve valilik görevleri yapmaya atanmıştır. 1692'de Kıbrıs valisi ve 1693'te Trablusşam valisi olarak görev verilmiştir.

II. Ahmet, sadrazam Bozoklu (Bıyıklı) Mustafa Paşa'nın işlere bakmadığını görüp 14 Mart 1694'te onu azletmiş ve Trablusşam valiliği yapmakta olan Sürmeli Ali Paşa sadarete davet etmiştir. yeni sadrazam olarak hızla İstanbul'a gelmiştir çünkü o yıl ordu Avusturya Seferi için hazırlanmakta idi. Sürmeli Ali Paşa bu sefere serdar tayin edilmiş ve ordu ile Avusturya sınırına gitmiştir. Kırım Hanlığı ordusuyla birlikte Osmanlı ordusu 4 Eylül 1694'te Petrovaradin kalesini kuşatmaya almışlardır. Fakat kale ele geçirilememiş; mevsim gecikip kış gelmiş; kuşatma metrislerini sular basmış ve kuşatmaya devama imkân kalmadığı için 15 Aralık 1694'te Sürmeli Ali Paşa komutasındaki ordu kuşatmayı bırakarak kışlak olan Belgrad'da dönmüştür. O yıl kampanya mevsimi bittiği için Kırım Hanlığı ordusu Kırım'a dönmüş ve Sürmeli Ali Paşa ise Edirne'ye gelmiştir.

Aynı yaz, Eylül 1694'te, Amiral Zeno komutasında bir Venedik donanması ve bağdaşıkları Papalık Devleti, Malta Şövalyeleri ile Floransa Cumhuriyeti filoları desteği ile Ege Denizi'ne girmiş ve Sakız adasına asker çıkartmıştır. 21 Eylül 1694'te Sakız Adası Venedikli'lere teslim olmuştur. Fakat Osmanlı donanması buna çok geçmeden karşılık vermiştir. Kaptan-ı Derya Mezomorto Hüseyin Paşa komutasındaki Osmanlı donanması ile Amiral Zeno komutasındaki Venedik ve bağdaşıkları donanması arasında 9 Şubat1695'te yapılan Koyun Adaları Muharebesi'nde Osmanlı donanması galip gelmiş ve Sakız adası Venedikliler'den geri alınmıştır.

Sürmeli Ali Paşa sedaretine devam etmekte iken 6 Şubat 1695'te II. Ahmet vefat etmiş; yerine II. Mustafa yeni padişah olarak tahta geçmiştir. Sürmeli Ali Paşa sedareti devam etmek idi. Fakat yeni padişahın hocası olan ve şeyhülislam olacak ve yeni padişahın baş danışmanı olacak Feyzullah Efendi ile sadrazamın, Feyzullah Efendi'nin iktidar gücüne ortaklık yapması olasılığı dolayısıyla, arası açılmıştı. Genç padişah II. Mustafa atalarının eski savaşlarından ilham almaktaydı ve yeni bir Avusturya Seferi yapmak istemekteydi. Sürmeli Ali Paşa ise buna karşı idi. O sırada Belgrad'a gönderilen 1.500 kadar kişilik bir yeniçeri birliği Cezr-i Mustafa mevkiinde disiplinsiz hareketlerle büyük bir olay çıkartmıştı. Bu olayın Sürmeli Ali Paşa tarafından seferi önlemek için bir tertip olduğu dedikodular başkentte dolaşmaya başlamıştı. Padişahın yaptırdığı araştırmalar ise Sürmeli Ali Paşa'nın olayı abarttığı sonucunu ortaya koydu. Bu II. Mustafa'yı kızdırmıştı. Aynı zamanda sadrazamın Anadolu'da irtikap yapıp serveti olanlardan ya para ya da hizmetkar topladığı ve bunu zimmetine geçirdiği söylentileri de sadrazamla arası iyi olamayan Feyzullah Efendi'nin abartması ile önem kazanmış ve yeni padişahın sadrazama olan kızgınlığını körüklemişti. Bunun üzerinde II. Mustafa ve çevresindekiler Sürmeli Ali Paşa'nın sedaretten azledilmesine karar verdiler. Sürmeli Ali Paşa 2 Mayıs'ta Hasoda köşküne huzura çağrıldı; elinden mühr-ü humayun alındı ve çavuşbaşına teslim edilerek önce kapı arasında tutuklandı. Bu arada malı ve mülkü devlet tarafından müsadere edildi. Fakat bu müsaderede serveti değil borcu olduğu ortaya çıkıp rüşvet alıp irtikap yapmadığı anlaşıldı.

Hemen Çeşme kasabasına sürgüne gönderildi. Fakat II. Mustafa'nın kızgınlığı bitmemişti ve müsaderenin sonuçlarına inanmamaktaydı. Silahdar Tarihi'ne göre "Sağ oldukça ateşin sönmez" diyerek Sürmeli Ali Paşa'yı Çeşme'deki sürgününden Edirne'ye getirtti. Burada Sürmeli Ali Paşa 29 Mayıs 1695'te boğularak idam edildi. Bu tarihte 50 yaşında olduğu bildirilmiştir.

Mezarı Edirne'de "Evliya Kasım Paşa Cami" mezarlığındadır.

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kadıköy çarşında bulunan Rum kilisesinin duvarında kitabesine göre 1693 ya da 1694 yılında yapılmış olan bir çeşmesi vardır.^[3]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Danışmend, İsmail Hâmi (1971),Osmanlı Devlet Erkâni, İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1954, Son bas.:2011) Osmanlı Tarihi III. Cilt, 2. Kısım , XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna kadar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları (ISBN 978-975-16-0010) say.441-442
• Buz, Ayhan, (2009) Osmanlı Sadrazamları, İstanbul: Neden Kitap, ISBN978-975-254-278-5,
• von Hammer-Purgstall, Joseph (haz.), (1986)Osmanlı Devleti Tarihi 12 Cilt, İstanbul: Üçdal Neşriyat
• Emecen, Feridun, "Ali Paşa (Sürmeli)" (1999) Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, C.1 s.230-231, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Yayıncılık A.Ş. ISBN 975-08-0071-01.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Emecen, Feridun (1989) "Ali Paşa, Sürmeli", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt:2, Sayfa:427, İstanbul:TDV Yayınları. Online:[1] 13 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Siyasi görevi
Önce gelen: Bozoklu (Bıyıklı) Mustafa Paşa	Osmanlı Sadrazamı 14 Mart 1694 - 2 Mayıs 1695	Sonra gelen: Elmas Mehmed Paşa