Kutluğ Ataman
Doğum	1961 (61-62 yaşında) İstanbul, Türkiye
İkamet	Londra ve İstanbul
Milliyet	Türkiye
Eğitim	Kaliforniya Üniversitesi
Meslek	Film yönetmeni, çağdaş sanatçı
Etkin yıllar	1994 - günümüz
Tanınma nedeni	Video sanat yapıtları, filmleri

Kutluğ Ataman (d. 1961, İstanbul), Türk film yönetmeni ve çağdaş sanatçı.

1998'den beri sinema yapıtları ve video enstalasyonları üretir. Yapıtlarında marjinal bireylerin yaşamlarını konu edinir ve kimlik olgusunu cinsiyet, toplumsal roller, etnik kimlik gibi kavramlar bağlamında ele alır.^[1] Filmleri, belgesel stiliyle ev videosu türünün içtenliğini birleştirmekle tarif edilmektedir.^[2] Çalışmaları MoMA (New York); Thyssen-Bornemisza Müzesi (Viyana), Dimitris Daskalopoulos Koleksiyonu (Atina) ve Carnegie Sanat Müzesi (Pittsburgh) gibi birçok önemli koleksiyonda yer alır.^[3] Yaşamını İstanbul, Londra ve Erzincan^[4]'da sürdürmektedir^[5]

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

1961 yılında Erzincanlı bir ailenin oğlu olarak İstanbul'da doğdu. İlkokula Erzincan'da başladı.^[6] Lise öğrenimini Galatasaray Lisesi'nde tamamladıktan sonra Mimar Sinan Üniversitesi Sinema Televizyon Enstitüsü ve Paris Sorbonne Üniversitesi'nde sinema eğitimi gördü. Los Angeles Santa Monica Koleji'nden sanat ve sosyal bilimler ön lisans, Kaliforniya Üniversitesi, Los Angeles'tan (UCLA) lisans diploması aldı ve güzel sanatlar yüksek lisans eğitimini aynı kurumda 1988 yılında tamamladı.^[7][8] 1994 yılında Türkiye'ye döndü.^[9] Sinema ve çağdaş sanat olmak üzere iki ayrı alanda kariyer yaptı.

Sinema kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Sinemaya kısa filmler çekerek başladı. Kısa filmleriyle birçok ödül kazandı. İlk uzun metraj filmi, Türkiye'ye döndükten sonra çektiği senaryosunu da kendisinin yazdığı "Karanlık Sular" idi. Semiha Berksoy'un "falcı" rolüyle yer aldığı bu film, Kutman'ın tanınmasını ve birçok uluslararası festivale davet edilmesini sağladı.

1998 yılında, eşcinsellerin toplumda gördüğü nefreti ve kendi içlerinde yaşadıkları aşkı anlatan "Lola ve Bilidikid" isimli filmin senaryosunu yazdı ve yönetmenliğini üstlendi. Berlin'de çekilen film, 1999 - 2000 yıllarında altı farklı film festivalinde gösterildi; altı ödül kazandı.

2004 yılında Perihan Mağden'in aynı adlı romanından uyarlanan "İki Genç Kız" adlı filmi yönetti. Faklı sosyal sınıflardan gelen iki genç kızın yakınlaşmasını anlatan lezbiyenlik temalı film, ulusal ve uluslararası birçok festivalde ödüle değer görüldü.

2009 yılında Türkiye'de sahte belgesel türünün ilk örneği olan^[10] Aya Seyahat adlı filmi çekti. Film, sanat dünyasının ilgisini çekerek uluslararası müze ve sergilerde gösterildi.

2014 yılında konusu memleketi Erzincan'da geçen, senaryosunu kendisinin yazdığı Kuzu filmini yönetti. İlk gösterimi 64. Berlin Film Festivali'nde yapılan bu film, Berlin Film Festivali ve 42. Altın Portakal Film Festivali de dahil olmak üzere dünya festivallerinde birçok ödül aldı.^[11]

Çağdaş sanat kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kutman, çağdaş alanındaki kariyerini dünyanın önemli müze ve bienallerinde düzenlediği sergilerle gerçekleştirdi. Sinemayla fazla içine girmediği kavramları video formatındaki çalışmalarında ele aldı.^[12] Video sanatını, resim - heykelin bir devamı olarak gördü.^[13]

İlk çıkışını "Kutluğ Ataman’dan Semiha B. Unplugged" isimli çalışma ile katıldığı 5. Uluslararası İstanbul Bienali'nde (1997) yaptı. Bu, Karanlık Sular filminde birlikte çalıştığı opera sanatçısı Semiha Berksoy'un hayatını ve hayatı algılayışını konu alan ve 6,5 saat süren bir video enstalasyonu idi. Ataman'ın başlangıçta bir bienalde sanat yapıtı olarak sergileneceğini düşünmeden gerçekleştirdiği bu çalışma,^[1] İstanbul Bienali'nden sonra Manifesta II (Lüksemburg); Montreal Bienali;İskorpit: İstanbul’dan Güncel Sanat (Berlin), Centre d’art Contemporain (Cenevre), Fondazione Trussardi (Milano) dahil olmak üzere çeşitli uluslararası sergilerde gösterildi.^[12]

1998'den itibaren sanat kariyerini yurt dışına sürdürdü. Peruk Takan Kadınlar (1999), Ruhuma Asla (2001), Bu Bir Fasit Daire (2002), 99 Ad (2002), Veronica Read’in 4 Mevsimi (2002) gibi video sanatı art yapıtlarıyla tanındı ve The Observer gazetesinde yayımlanan 2002 yılını değerlendiren bir yazıya göre yılın en iyi ve en parlak sanatçısı olarak değerlendirildi.

Sanatçı, İstanbul'un Güngören ilçesindeki Küba olarak bilinen gecekondu mahallesinde iki yıldan uzun süren çalışması sonucunda Küba adlı yapıtını meydana getirdi. Ekibi ile birlikte mahalleden Kürt kökenli 40 kişi ile yaptığı söyleşileri kaydeden Ataman, eskicilerden toplanmış birbirinden farklı televizyon ekranları ve karşısına konan her biri başka sandalyelerle dolu bir salonda -Küba mahallesinde bir oturma odasını andıran bir ortamda - bu kayıtları sergiledi.^[14][15][16] Bu yerleştirmesiyle İngiltere'de 2004 yılı Tate Turner Ödülü finalisti oldu.^[17] ve ABD'de en eski en prestijli çağdaş sanat ödüllerinden biri olan Carnegie Ödülü'nü kazandı.

New York'ta Museum of Modern Art'ta "Sınırsız:Bakmanın 17 Yolu" grup sergisinde eserlerini sergiledi (2006). İstanbul Boğazı'nın suyunun farklı saatlerde çekilmiş görüntüleri üzerine tasarlanmış Emre Baykal küratörlüğündeki "Mezopotamya Dramaturjileri" adlı sekiz eserlik video film serisini 2008'de başlattı, Daniela Zyman ve Emre Baykal küratörlüğünde Görünmezlik Taktikleri grup sergisinde yer aldı (2011). 2009 yılında Abraaj Capital Sanat Ödülü’ne, 2011 Princess Margriet Routes Ödülü'ne değer görüldü. Yurt dışındaki 13 yıllık sanat kariyerinin ardından 2011'de Türkiye'ye döndü ve İstanbul Modern'de bir retrospektif sergi açtı.

Palanga Sanat ve Mimari projesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ataman, Türkiye'ye dönüşünden sonra Erzincan'da KA Evi olarak tanınan evinin yapımını 2016'da tamamladı. Yapı, Dünya Mimari Topluluğu Ödülleri kapsamında 2017'de iki ödül aldı. Erzincan'da tarım ve besicilikle uğraşmaya başlayan Ataman, KA Evi'nin ödül kazanmasından sonra Mehmet Ali Bey Palangası adlı çiftliğini birçok tanınmış mimarın projelerinin yer aldığı bir mimarlık ve sanat çiftliği hâline getirdi.^[18] Keçi ahırı ise TMMOB Mimarlar Odası'nın düzenlediği 17. Ulusal Mimarlık Ödülleri'nde Proje Dalı'nda ödüle değer görüldü.^[19]

Sinema filmleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Karanlık Sular[değiştir | kaynağı değiştir]

Kutluğ Ataman’ın 1994 yılı yapımlı ilk filmi, Karanlık Sular, İstanbul’u tema alan dram türünde bir film. Ataman’ın yazıp yönettiği bu karanlık cinayet öyküsü bizi eskiyle yeninin karşı karşıya geldiği bir dünyaya götürüp seyirciyi sımsıkı yakalıyor. Eleştirmenler, Ataman’ın bu ustaca tasarlanmış ve zengin bir görselliği barındıran film aracılığıyla günümüz Türk kültüründeki krizi başarıyla özetlemesinden övgüyle bahsettiler. Karanlık Sular Ataman’ın hemen tanınmasını sağladı ve Montreal’den Şangay’a birçok festivale davet edilmesine neden oldu. Filmin birçok ödülü arasında, Uluslararası İstanbul Film Festivali’nde SİYAD’dan En İyi Film, En İyi Yönetmen ve En İyi Senaryo ödüllerinin yanı sıra Uluslararası Ankara Film Festivali’nde Jüri Özel Ödülü de bulunmaktadır.

Lola + Bilidikid[değiştir | kaynağı değiştir]

Ataman’ın ikinci uzun metraj filmi, Lola+Bilidikid (1998) 49.Uluslararası Berlin Film Festivali’nin Panorama bölümünün açılışını yapmak üzere seçildi. Bu hızlı tempolu öykü, ana karakterleri şehrin Türk toplumuna ait olmak üzere Berlin’de kurulmuş. Ataman’ın filmi toplumun ırksal ve cinsel kimlikle ilgili önyargılarını dürüstçe ele alan, mizah ve şiddetin etkili bir karışımı. Almanya, Türkiye, Amerika ve başka bölgelerdeki başarılı vizyon döneminin yanında, festivallerde de çok ses getirdi. Turin, Oslo ve İstanbul’da ödüller kazandığı gibi New York’un “The New Festival”inde En İyi Film ödülü ve Berlin Film Festivali’nde de Jüri Özel Ödülü’nü kazandı.

İki Genç Kız[değiştir | kaynağı değiştir]

Üçüncü filmi, İki Genç Kız (2005), Perihan Mağden’in İki Genç Kızın Romanı adlı romanının Ataman tarafından senaryosu yazılmış ve yönetilmiş olan bir adaptasyonudur. Genç yaştaki iki dişi kahraman birbirine zıt karakterleri ve sosyal çevrelerine rağmen, güçlü cinsel göndermelerle dolu yakın bir ilişki kurarlar. Yine fonda İstanbul vardır.Karanlık Sular’dakinden daha çıplak ve çağdaş bir şehir dokusu. Ataman gençlerin arasındaki ilişkinin, hayallerinin ve umutlarının kırılganlığına tempolu ve eğlenceli bir bakış ortaya koymuştur. Film ticari ve eleştirel anlamda başarılı oldu ve Ataman’ın önde gelen Türk sinemacıları arasında üst sıralardaki yerini sağlamlaştırmasını sağladı. İki Genç Kız hem Ankara, hem de Antalya Film Festivalleri’nde En İyi Yönetmen ve En İyi Film, Hindistan’daki Asian Film Festivali’nde de En İyi Film ödülünü kazandı.

Aya Seyahat[değiştir | kaynağı değiştir]

2009 yılı yapımlı Aya Seyahat, 2009 Uluslararası İstanbul Film Festivali’nin "Resmi Seçki bölümü"nde gösterildi. Film, ilk defa 2009 yılı başında Linz, Avusturya’da gösterilen Mezopotamya Dramaturjileri adlı görsel çalışmalar serisinin bir parçasıdır. Film, Türkiye’nin doğusunda Erzincan'ın ücra bir köyünde geçer. Dört köylünün aya seyahat etme çabaları, ele geçen siyah-beyaz fotoğraflar kullanılarak ve yöre halkından bir anlatıcı yardımıyla belgelenir. 1957'de gerçekleşen bu olaylar hakkında birçok farklı alandan saygın Türk aydını görüşlerini bildirir. Sonuçta film, tuhaf bir şekilde, bir tarih belgeseli olmaktan ziyade çağdaş Türk kültürünün derinlemesine bir incelemesine dönüşmektedir. Film 31. Moskova Film Festivali’nde “Perspektifler” bölümüne seçildi.

Kuzu[değiştir | kaynağı değiştir]

Son filmi, Kuzu, 2014 64. Berlin Uluslararası Film Festivali, "Uluslararası Sanat ve Deneme Sineması Konfederasyonu (CICAE) Özel Ödülü"nü almıştır.^[20]

Kutluğ Ataman Nisan 2009’da Uluslararası İstanbul Film Festivali’nde Jüri Başkanlığı yapmıştır.

Çağdaş sanat eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ataman sanat dünyasına 1997 yılında 5. Uluslararası İstanbul Bienali'nde sunduğu Kutluğ Ataman's Semiha B. Unplugged adlı opera divası Semiha Berksoy ile ilgili uzun metraj belgeseliyle adım attı.

Ataman sonra Peruk Takan Kadınlar adlı çalışmasını sunduğu 48. Venedik Bienali'ne davet edildi. Çalışmanın başrolünde dört kadın var. yüzünü saklamak zorunda olan bir devrimci, tanınmış gazeteci ve göğüs kanserinden kurtulan Nevval Sevindi, ismi saklanan koyu Müslüman bir öğrenci ve de aynı zamanda bir aktivist olan transseksüel bir seks işçisi.

Kassel, Almanya'daki saygın Documenta 11 sergisinde Ataman Veronica Read'in 4 Mevsimi adlı çalışmasını sundu. Bu çalışma aynı zamanda Tate İngiltere'nin Tate Trienali 2003 Çağdaş İngiliz Sanatı Sergisinin "Days Like These" bölümünde yer aldı.

2004'te Oniki ile Turner Ödülü'nün finalistleri arasına girdi.

Aynı yıl, İstanbul'un aynı adlı fakir yerleşim bölgesinde çekilen 40-kanallı enstalasyonu Küba ile saygın Carnegie Ödülü'nü kazandı.^[21]

Diğer önemli solo sergileri arasında şunlar sayılabilir: Avusturya'daki Lentos Sanat Müzesi'nde Mezopotamya Dramaturjileri; Londra'daki Thomas Dane Galerisi'nde fff; Vancouver Sanat Galerisi'nde Cennet ve Küba; Newport Beach Kaliforniya'daki Orange County Sanat Müzesi'nde Cennet; Belçika'daki MuHKA'da Kutluğ Ataman'ın Eserleriyle Kısıtlamaları Kaldırma; Londra'daki Sorting Office'te Artangel komisyonlarının parçası olarak ve Sidney'deki Çağdaş Sanat Müzesi'nde Küba ve Londra'daki Serpentine Galerisi'nde Uzun Akışlar. Grup sergileri arasındaysa, Moskova Bienali; New York MOMA'da Sınırsız ve Bakmanın Onyedi Yolu; Barselona Caixa Forum'da Belgesel Kurgular; Atina, Yunanistan'daki Çağdaş Sanat Milli Müzesi'nde ve Lüksemburg'daki Manifesta 2'de Tanıklıklar: Kurgu ve Gerçek Arasında vardır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Kutluğ Ataman ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• The Institute for the Readjustment of Clocks - Kutluğ Ataman'ın resmi sitesi
• Thomas Dane Gallery, London 8 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Francesca Minini Gallery, Milan 18 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Sammlung Goetz 27 Temmuz 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Museum of Modern Art, New York 23 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Thyssen-Bornemisza Art Contemporary
• Just Here to Help: Global Art Production and Local Meanings 9 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Matthew Stadler in Fillip
• Mithat Alam Film Merkezi, Sinema Söyleşileri Yıllığı, 2009 - Kutluğ Ataman