Siyasal sistemde, bir parti lideri, siyasi partisinin ya yasama organına ya da seçmenlere karşı resmi temsilcisidir. Ülkeye bağlı olarak, siyasi bir partinin "lideri" olarak halk arasında bahsedilen kişi, resmi olarak parti başkanı, genel sekreter veya en yüksek siyasi makam olabilir.

Parti lideri genellikle partinin genel kamuoyuyla ilişkilerini yönetmek ve siyasi rakiplere karşı yarışta liderlik etmekle sorumludur, bir parti sözcüsünün rolüne benzer şekilde. Bu nedenle, seçmenlere parti programlarını geliştirmekte ve iletmekte öncülük edecek bir rol üstlenir.

Birçok temsilî demokraside, parti liderleri yüksek siyasi makamlar için doğrudan rekabet ederler. Bu nedenle, bu tür devletlerde (özellikle Westminster sisteminde) parti liderinin genel kurula seçimlere katılmak ve seçildiği takdirde aynı zamanda parti grubunun başkanı olarak hizmet etmek için seçimlere girmesi tipiktir. Parlamenter sistemi kullanan birçok ülkede, parti lideri eğer genel seçimlerden sonra parlamentoda çoğunluk sandalyelerini elde ederse, koalisyon hükümetinin öncü partisi ise veya (bazı durumlarda) azınlık parlamentosunda en büyük parti ise, parti lideri genellikle başbakan olarak hizmet eder. Bu nedenle, parlamenter sistem kullanan birçok ülkenin siyasetinde, bir siyasi parti lideri, medya ve genel kamu tarafından başbakan adayı olarak kabul edilir.

Bir siyasi partinin başı veya lideri, parti anayasal belgesine tabidir ve meclis genel kurul üyesi olmak zorunda değildir, bu nedenle parti meclis grubu liderinden farklıdır.

Parti liderliği, başkanlık sistemi ve yarı başkanlık sistemlerinde çok daha zordur. Bu sistemlerde, başkanlık makamı, özel bir azil süreciyle (genellikle yasama üstünlüğünü gerektiren, anayasa mahkemesi tarafından bir soruşturma veya her ikisiyle ilgili) yalnızca uzaklaştırılabilir ve uzaklaştırma ya erken seçime veya başkan yardımcısının otomatik olarak göreve devralmasına yol açar. Bu nedenle, parti içindeki de jure lider ya arka planda kalmaktadır (örneğin, Amerika Birleşik Devletleri'nde Demokrat ve Cumhuriyetçi partilerin başkanları gibi, kendi siyasi partilerinin baş yöneticileri olarak daha fazla hizmet etmektedir) veya liderlik, partiye ait olan mevcut bir başkan yardımcısına otomatik olarak verilir (örneğin, Tayvan'da Demokratik İlerici Parti). Westminster modeli kullanan ülkelerde ise, hükümette yer almayan en büyük siyasi parti lideri muhalefet lideri olarak görev yapar.

Örnekler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kanada[değiştir | kaynağı değiştir]

Kanada'da, tüm büyük siyasi partilerin liderleri, liderlik seçimlerinin tamamlanmasının ardından düzenlenen parti liderlik kongrelerinde seçilir. Bu sürece bazen istisnalar olur, örneğin Milletvekilleri eski partilerini terk ederek yeni bir parti kurduğunda; buna örnek olarak Jean-François Fortin'in 2014 yılında Blok Québécois'den ayrılarak Demokrasi İçin Güç partisini kurması ve Maxime Bernier'in 2018 yılında Muhafazakar Parti'den ayrılarak Kanada Halk Partisi'ni kurması verilebilir.

Çin Halk Cumhuriyeti[değiştir | kaynağı değiştir]

Komünist partilerin liderleri genellikle genel sekreter unvanını taşır (örneğin Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri ve Çin Komünist Partisi Genel Sekreteri). Bu görevi alan kişi genellikle Çin'in en üst lideri olarak kabul edilir. 15 Kasım 2012 tarihinde Xi Jinping, 18. Komünist Parti ulusal kongresinde Çin Komünist Partisi Genel Sekreteri olarak seçildi.^[1][2]

Almanya[değiştir | kaynağı değiştir]

Almanya'da, parti örgütleri ve temsilcileri (örneğin parti lideri olan başkan ve diğer yönetim kurulu üyeleri), diğer birçok ülkede olduğundan çok daha önemli bir rol oynar. Diğer ülkelerde partiler genellikle üyeleri ve hükümetteki liderleri tarafından temsil edilirken, Almanya'da parti liderleri genellikle önemli kamu görevlerine sahip olsalar da (hükümet bakanı veya parlamento lideri gibi), bu roller açık bir şekilde ayrılmıştır, hatta yasalarla belirlenmiştir. Bu nedenle, Alman bir partinin liderleri bazen milletvekili dahi olmayabilir, örneğin şu anda hükümette olan Sosyal Demokratların başkanları olan Saskia Esken ve Norbert Walter-Borjans gibi. Bu durum bazen parti liderliği, parlamento grubu ve hükümet üyeleri arasında açık ayrışmalara yol açar.

Hollanda[değiştir | kaynağı değiştir]

Hollanda'da, parti liderleri Hollanda'daki siyasi partilerin en üst düzey politikacılarıdır. Liderler partiye dışarıdan "sembolik figür" ve parti temsilcisi olarak hareket ederler. Parti içinde ise siyasi uzlaşmayı sağlamakla sorumludurlar. Seçim zamanında lider her zaman parti listesinin en üst adayı olan "Lijsttrekker"dir. Seçim dönemi dışında liderler genellikle partilerinin Temsilciler Meclisi'ndeki Parlamento lideri olarak hizmet ederler, bazı parti liderleri ise bakan olarak kabinede görev yapmayı tercih ederler.

Üçüncü Rutte kabinesinde, kabinede yalnızca Halkın Özgürlük ve Demokrasi Partisi (VVD) lideri olan Başbakan Mark Rutte parti lideriydi. Koalisyonun diğer partilerinin liderleri olan Hristiyan Demokratik Çağrı (CDA) lideri Sybrand van Haersma Buma, Demokratlar 66 (D66) lideri Alexander Pechtold ve Hristiyan Birlik (CU) lideri Gert-Jan Segers ise Temsilciler Meclisi'ndeki Parlamento liderleri olarak kalmayı tercih etti.

Güney Kore[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Kore'de, çoğu siyasi partinin temsilcileri parti üyelerinin seçimleriyle belirlenir. Kore Demokratik Partisi'nin temsilcisi Mayıs 2021'de seçilen Song Young-gil'dir ve muhafazakar muhalefet partisi PPP'nin temsilcisi ise Haziran 2021'de seçilen genç ve ünlü siyasetçi Lee Jun-seok'tur. Kore Demokratik Partisi'nin başkanlık seçiminde ise parti üyeleri yerine kamuoyu yoklamalarıyla seçim yapılır. Ancak PPP için kamuoyu yoklaması ve parti üyesi anketi %50-%50 oranında hesaplanır.

Tayvan[değiştir | kaynağı değiştir]

Tayvan'daki başlıca siyasi partiler, Demokratik İlerleme Partisi ve Kuomintang'dır.

Demokratik İlerleme Partisi'nin tüzüğü, Devlet Başkanının hükümet döneminde seçim yapmaksızın doğrudan Parti Başkanı olarak görev yapabileceğini ve muhalefet döneminde Parti Başkanının parti üyeleri tarafından seçileceğini belirtmektedir. Kuomintang'ın Parti anayasası ise parti başkanının doğrudan parti üyeleri tarafından seçileceğini öngörmektedir.

Demokratik İlerleme Partisi'nin şu anki başkanı Cumhurbaşkanı Tsai Ing-wen'dir. Kuomintang'ın şu anki başkanı ise eski Başbakan Yardımcısı Eric Chu'dur.

Türkiye Cumhuriyeti[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'de parti başkanları, fiilen parti liderleri olarak kabul edilir. Tüm büyük siyasi partilerin liderleri, adaylık başvurularının tamamlanmasının ardından, ilgili siyasi parti liderlik kongrelerinde seçilir. Bu süreçte Milletvekilleri eski partilerinden ayrılıp yeni bir parti kurduklarında istisnalar oluşabilir. Bir partinin eş başkanı olmak da mümkündür. Parti lideri, partinin en önemli siyasetçisi olarak kabul edilir ve genellikle hükümet başkanı olmak üzere aday gösterilir. Ancak parti lideri seçimler için farklı bir aday da önerebilir. Parti lideri (başkan), parti genel sekreteriyle aynı kişi olamaz.

Birleşik Krallık[değiştir | kaynağı değiştir]

Parti liderinin seçim yöntemi partiye göre değişir, ancak genellikle parti üyelerinin tamamının veya bir kısmının dahil olduğu bir seçimi içerir. Bazı partilerde, yalnızca parlamento üyeleri veya belirli parti görevlileri oy kullanabilir; diğerlerinde ise, örneğin İngiliz İşçi Partisi'nde, tüm üyeler oy kullanma hakkına sahip olmasına rağmen, bazı seçmenler diğerlerine göre daha büyük bir oy payına sahip olabilir (benzer bir kavram için Süperdelege'ye bakınız). Eğer sadece bir aday ortaya çıkarsa, "oy birliğiyle seçildiği" veya genel üyeler tarafından "onaylandığı" söylenir (bazen "tayin edilmiş" terimi gayri resmi veya medya tartışmalarında kullanılır).

Birleşik Krallık'ın Başbakanı olan Rishi Sunak, 25 Ekim 2022 tarihinde göreve gelmiştir; 24 Ekim 2022 tarihinden bu yana Muhafazakâr Parti'nin parti lideri olarak hizmet vermektedir.

Amerika Birleşik Devletleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Eğer seçilirlerse, Amerika Birleşik Devletleri hükümetinin yürütme organında siyasi partilerin parti liderleri bulunur. Başkan, seçildikten sonra kendi siyasi partisinin fiili lideri haline gelir ve aynı şekilde Başkan Yardımcısı da ikinci en yüksek yürütme görevlisi ve Senato Başkanı olarak liderlik rolüne sahiptir. Bununla birlikte, büyük partiler genellikle ayrı liderlik rollerine sahip olan Ulusal Komite olarak adlandırılan bir yönetim organına sahiptir.

Amerika Birleşik Devletleri Kongresi olarak da bilinen yasama organı, üst meclis olan Senato ve alt meclis olan Temsilciler Meclisi'nden oluşur ve her birinde parti tarafından seçilen liderler bulunur. Temsilciler Meclisi'ndeki en fazla temsil edilen parti lideri (bazen iktidar partisi olarak adlandırılır) çoğunluk lideri olarak bilinir, karşıt parti lideri ise en fazla üyeye sahip olan azınlık lideri olarak adlandırılır.

1913'ten bu yana Amerika Birleşik Devletleri Senatosu'ndaki parti liderleri, kendi siyasi partilerinin kongrelerince seçilmiştir. Demokrat Parti tarafında Senato Başkanı Kamala Harris, Amerika Birleşik Devletleri Senatosu Geçici Başkanı Patty Murray, Senato Çoğunluk Lideri Chuck Schumer ve Senato Çoğunluk Yardımcısı Dick Durbin yer almaktadır. Cumhuriyetçi Parti tarafında ise Senato Azınlık Lideri Mitch McConnell ve Senato Azınlık Yardımcısı John Thune bulunmaktadır.

Temsilciler Meclisi'nin parti liderleri, kendi partilerinin Meclis içinde gizli oyla seçtikleri şekilde belirlenir. Cumhuriyetçi Parti'nin Temsilciler Meclisi'ndeki temsilcisi Meclis Başkanı Kevin McCarthy iken, Demokrat Parti'nin temsilcisi Azınlık Lideri Hakeem Jeffries'dir. Temsilciler Meclisi'nde en güçlü yetkili, Meclis tarafından seçilen Meclis Başkanı'dır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Parti sekreterliği
• Parti sandalyesi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]