Girişimci parti^[2] veya kişi partisi,^[3][4] çoğunlukla kendi çıkarlarını ilerletmek amacıyla o kişi tarafından oluşturulan, karizmatik bir siyasi girişimciye odaklanan bir siyasi parti türüdür.^[5]

Tanım[değiştir | kaynağı değiştir]

Kişi partisi, siyaset bilimci Mauro Calise'nin deyimiyle "kendisinin oluşturduğu parti üzerinde tam kontrolü sağlayan bir bireysel liderin en aşırı durumu" olarak kabul edilebilir. Kişi partisi, iç parti demokrasisine dayanmak yerine bir şirketin yukarıdan aşağıya kurumsal yapılanmasının model alındığı bir yapıya sahiptir. Parti yapısı, daha eski seçkin parti türüne benzerken, politik girişimcinin parti varlıklarının tam kontrolünü daha da güçlü bir şekilde sürdürdüğü oligarşik bir formdadır. Girişimci, parti platformunun ve kampanyalarının tüm yönlerini kontrol eder, seçimlerde adayları seçmede en üst düzeyde rol oynar, parti kaynaklarını yönetir ve parti içindeki diğer politikacılara parti disiplinini uygular.^[4][5][6][7]

Girişimci partileri diğer partilerden ayıran bir özellik, parti organizasyonunun seçim dönemleri dışında ya hareketsiz ya da sınırlı olması ve üyelerin partiye daha fazla dahil olmalarının aktif bir şekilde engellenmesidir, bu nedenle girişimci partilerin taban kapasitesi eksiktir. Girişimci partilerde, parti lideri dışında yalnızca bir üye veya politikacılar dışında çok az üye olabilir. Freedom Party başlangıçta aşırı sağın sızmasından korktuğu için üye kabul etmemişti; daha sonra ise yardımcı lider Martin Bosma, parti üyeliği yapısının parti liderliği ile seçmenler arasındaki doğrudan hesap verebilirlikle çatıştığını söyledi. Tamamen üyesiz bir kişi partisinde, gönüllüler, bağışçılar ve görevliler parti operasyonlarına resmi bir söz hakkı olmaksızın zaman, para ve itibarlarını (parti tartışmalıysa) yatırır.^[7]

Nedenleri ve sonuçları[değiştir | kaynağı değiştir]

Başkanlık sistemleri gibi daha monokratik yönetim sistemleri, kişisel partilerin oluşumunu teşvik etme eğilimindedir, çünkü siyasetin kişiselleşmesi gücün merkezileşmesini destekler. Girişimci partiler genellikle kısa ömürlü olup,^[8] kurucularının ötesine geçmezler, ancak girişimci, karizmasını kullanarak kitle üyeliği partisi oluşturmakta başarılı ise, varlıklarını sürdürebilirler. Taban hareketliliğinin eksikliği nedeniyle, lider-odaklı partiler, karizmatik liderden daha uzak olan yerel ve bölgesel siyasette daha az başarılı olabilir, ANO 2011 ve Forza Italia gibi örneklerde olduğu gibi.^[9][10]

Girişimci partiler genellikle aşırı sağcı, milliyetçi ve/veya popülist niteliktedir. Bununla birlikte, başka bir eğilim ise sıkı bir ideolojiye sahip olmamak ve yerine kamuoyu yoklamalarını yakından takip ederek parti görüşü konusunda belirsiz veya çelişkili olmaktır.^[11] Tatiana Kostadinova ve Barry Levitt, kişisel bir partide "lider ile diğer siyasetçiler arasındaki etkileşimlerin, örneğin örgütsel kurallar, ideolojik yakınlıklar veya programatik taahhütler yerine, çoğunlukla liderin sadakate dayalı olduğunu"^[6] savunmaktadır. Kişi partileri yeni kurulan demokrasilerde ve yüksek seçim dalgalanması olan durumlarda ortaya çıkma eğilimindedir. Ayrıca, geleneksel partilere olan siyasi katılım ve üyelikteki düşüşler sonucunda da ortaya çıkabilirler. Orta Avrupa'da, girişimci partiler, devlet güçlerinin özel çıkarlar için kullanıldığı bir tür devlet ele geçirme olarak ortaya çıkmıştır.^[7] Girişimci partiler özellikle Latin Amerika'da yaygındır.^[5]

Kanuna uygunluğu[değiştir | kaynağı değiştir]

Almanya Federal Cumhuriyeti Temel Kanunu, siyasi partilerin iç örgütlenmelerinde "demokratik prensiplere uygun olmalarını" gerektirir.^[12][13] Nazi Partisi'nin 1952 yılında yasaklanması durumunda, Federal Anayasa Mahkemesi'nin kararında şu ifadelere yer verilmiştir: "Eğer bir parti, iç örgütlenmesi demokratik prensiplere uygun değilse, genellikle parti, kendi örgütlenmesinde uyguladığı yapısal prensipleri devlete dayatmayı amaçlamaktadır." Portekiz, İspanya, Arjantin ve Türkiye anayasaları benzer hükümler içermektedir.^[13] İsrailli hukukçu Yigal Mersel, demokratik olmayan şekilde örgütlenen partilerin istenmeyen olduğunu savunmaktadır çünkü "Demokratik olmayan bir yapıya sahip olan partilerde demokratik olmayan hedeflere yönelme olasılığı daha yüksektir."^[13]

Örnekler[değiştir | kaynağı değiştir]

İsrail[değiştir | kaynağı değiştir]

• Hayamin Hahadash, Yamina (Naftali Bennett )
• Kachol Lavan, İsrail Dayanıklılık Partisi, Hamachane Hamamlachti (Benny Gantz )
• Yesh Atid (Yair Lapid )
• Yisrael Beiteinu (Avigdor Lieberman )
• Kulanu (Moşe Kahlon )
• Hatnua (Tzipi Livni )

Tayland[değiştir | kaynağı değiştir]

• Thai Rak Thai Partisi (Thaksin Shinawatra)^[14]

Türkiye[değiştir | kaynağı değiştir]

• Hak ve Eşitlik Partisi (Osman Pamukoğlu)^[15]
• Genç Parti (Cem Uzan)^[15]
• Memleket Partisi (Muharrem İnce)

Afrika[değiştir | kaynağı değiştir]

Lesoto[değiştir | kaynağı değiştir]

• Sam Matekane liderliğindeki Refah Devrimi^[16]

Avrupa[değiştir | kaynağı değiştir]

Avusturya[değiştir | kaynağı değiştir]

• Jörg Haider liderliğindeki Avusturya Özgürlük Partisi^[17]

Çek Cumhuriyeti[değiştir | kaynağı değiştir]

• ANO 2011 (Andrej Babiš )^{[17][18][1][19][20]}

Finlandiya[değiştir | kaynağı değiştir]

• Finliler Partisi^[17][21]

Fransa[değiştir | kaynağı değiştir]

• Ulusal Ralli (Marine Le Pen)^[17]

Macaristan[değiştir | kaynağı değiştir]

• Fidesz (Viktor Orbán)^[22]

İtalya[değiştir | kaynağı değiştir]

• Forza Italia (Silvio Berlusconi)^{[23][24][25][26]}

Hollanda[değiştir | kaynağı değiştir]

• Özgürlük Partisi (Geert Wilders)^[17][27]

Sırbistan[değiştir | kaynağı değiştir]

• Sırbistan Hareketinin Gücü^[28]

Slovakya[değiştir | kaynağı değiştir]

• Sıradan İnsanlar ve Bağımsız Kişilikler (Igor Matovič)^[17][18]

İspanya[değiştir | kaynağı değiştir]

• Demokratik Merkez Birliği (Adolfo Suárez)^[23]

Güney Amerika[değiştir | kaynağı değiştir]

Peru[değiştir | kaynağı değiştir]

• Cambio 90 (Alberto Fujimori)^[14]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Trumpizm

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]