Çok yönlü bir kavram olarak toplumsal ve siyasal iktidar. Sol üst: Çin hükümeti tarafından yasama ve törensel faaliyetler için kullanılan merkezi devlet binası olan Halkın Büyük Salonu. Sağ üst: 2021 Henley Pasaport Endeksi'ne göre, Japonya 193 destinasyona vizesiz erişim sağlayan pasaport anlaşmalarıyla herhangi bir ülkenin en fazla vizesiz erişime sahip ülkesiydi; yumuşak gücün bir örneği. Sol alt: Teksas, ABD'deki hapishane kurumlarının otoritesi altında cezalarını çeken mahkumların oluşturduğu bir zincirli işgücü ekibi. Sağ alt: Moneygall, İrlanda'da Barack Obama ve Michelle Obama heykeli; kültürel gücün bir örneği.

Sosyal bilim ve siyasette, İktidar, etkilerin sosyal üretimidir ve bu etkiler aktörlerin kapasitelerini, eylemlerini, inançlarını veya davranışlarını belirler.^[1] İktidar, sadece bir aktörün diğerine karşı zorlama yoluyla (zorlama) tehdit veya kullanımını ifade etmez, aynı zamanda kurumlar gibi yaygın araçlar aracılığıyla da kullanılabilir.^[1][2] İktidar, aynı zamanda aktörleri birbirine bağlı olarak düzenleyen yapısal biçimler olabilir (örneğin, bir efendi ve kölesi, ev sahibi ve akrabaları, işveren ve çalışanları, ebeveyn ve çocuk, siyasi temsilci ve seçmenleri arasında ayrım yapmak gibi) ve söylemsel biçimler alabilir, çünkü mevkiler bazı davranış ve gruplara diğerlerine göre meşruluk sağlayabilir.^[1]

Otorite terimi genellikle sosyal yapı tarafından meşru görülen veya toplumsal olarak kabul edilen güç için kullanılır. İktidar kötü veya adaletsiz olarak görülebilir; ancak güç aynı zamanda iyi olarak da görülebilir ve insanî hedeflerin gerçekleştirilmesi için miras alınan veya verilen bir şey olarak kabul edilebilir; bu da başkalarına yardım etmek, hareket ettirmek ve onları güçlendirmek anlamına gelebilir.

Akademisyenler yumuşak iktidar ve sert iktidar arasında ayrım yapmışlardır.

Teori[değiştir | kaynağı değiştir]

İktidarın beş temeli[değiştir | kaynağı değiştir]

Klasik bir çalışmada (1959), sosyal psikologlar John R. P. French ve Bertram Raven, güç oyunlarının belirli bir ilişkide nasıl işlediğini (veya işlemediğini) analiz etmek için bir güç kaynakları şeması geliştirdiler.^[3]

French ve Raven'a göre, güç, etkiden şu şekilde ayırt edilmelidir: güç, A-B adlı belirli bir ilişkide geçerli olan durumdur ve A'nın B üzerindeki belirli bir etki girişimi, A'nın B'de istediği değişikliği daha olası hale getirir. Bu şekilde düşünüldüğünde, güç temel olarak göreceli bir kavramdır - A ve B'nin ilişkilerine uyguladıkları özel anlayışlara bağlıdır ve B'nin A'da bir kaliteyi tanımasını gerektirir ki bu da B'yi A'nın niyet ettiği şekilde değişime motive eder. A, istenen sonucu elde etmek için ilişkiye uygun olan 'temel' veya güç kombinasyonundan yararlanmalıdır. Yanlış güç kaynağından yararlanmak istenmeyen etkilere, hatta A'nın kendi gücünün azalmasına neden olabilir.

French ve Raven, bu tür niteliklerin beş önemli kategorisi olduğunu iddia etmektedir, ancak diğer küçük kategorileri de dışlamamaktadır. Daha sonra, özellikle Gareth Morgan'ın 1986 tarihli Images of Organization adlı kitabında, ilave güç kaynakları öne sürülmüştür.^[4]

Meşru iktidar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca "pozisyonel iktidar" olarak da adlandırılan meşru iktidar, bir kişinin bir organizasyon içindeki görev ve konumunun nispi olarak sahip olduğu güçtür. Meşru iktidar, pozisyonun sahibine devredilen resmi otoritedir. Genellikle bir üniforma, unvan veya etkileyici bir fiziksel ofis gibi çeşitli güç özellikleriyle birlikte gelir.

Basit bir ifadeyle, iktidar yukarı veya aşağı doğru ifade edilebilir. Aşağı doğru güçte, bir şirketin üst yönetimi, örgütsel hedeflere ulaşmak için astları üzerinde etki yapar. Bir şirket yukarı doğru güç sergilediğinde, astlar lider veya liderlerin kararlarını etkiler.

Referans iktidarı[değiştir | kaynağı değiştir]

Referans iktidarı, bireylerin diğerlerini etkileme ve sadakat oluşturma yeteneği veya gücüdür. Bu, iktidar sahibinin karizması ve kişilerarası becerilerine dayanır. Bir kişi belirli kişisel özelliklerinden dolayı hayranlık uyandırabilir ve bu hayranlık kişilerarası etki için fırsat yaratır. Burada iktidar altındaki kişi, bu kişisel niteliklerle özdeşleşmek istemekte ve kabul edilen bir takipçi olmaktan memnuniyet duymaktadır. Milliyetçilik ve vatanseverlik, bir tür soyut referans iktidarına katkıda bulunur. Örneğin, askerler ülkenin onurunu korumak için savaşır. Bu, en az belirgin olan iktidar türüdür, ancak en etkilisidir. Reklamcılar uzun zamandır ürün tanıtımları için spor figürlerinin referans iktidarını kullanmaktadır. Spor yıldızının karizmatik çekiciliği, bireyin spor alanının dışında gerçek bir güvenilirliği olmasa da, tanıtımın kabul edilmesine yol açtığı söylenir. Bir kişinin hoş ama dürüstlük ve dürüstlük eksikliğine sahip olması durumunda, kişi güce yükselerek, grubun pozisyonunun maliyetine kişisel avantaj elde etme durumuna yerleştiğinde, istismar mümkündür. Referans iktidarı tek başına istikrarsızdır ve uzun ömürlülük ve saygı isteyen bir lider için yeterli değildir. Bununla birlikte, diğer iktidar kaynaklarıyla birleştirildiğinde, bir kişinin büyük başarı elde etmesine yardımcı olabilir.

Uzman iktidarı[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzman iktidarı, bireyin sahip olduğu beceri veya uzmanlık alanından kaynaklanan iktidardır ve organizasyonun bu beceri ve uzmanlığa olan ihtiyacına dayanır. Diğerlerinin aksine, bu tür iktidar genellikle belirli bir alana özgüdür ve uzmana eğitimli ve yetkin olduğu alana sınırlıdır. Bir kişi, bir durumu anlamalarına, çözüm önerileri sunmalarına, sağlam bir değerlendirme yapmalarına ve genellikle diğerlerinden daha başarılı olmalarına olanak sağlayan bilgi ve becerilere sahip olduğunda, insanlar genellikle onları dinlemeye meyillidir. Bireyler uzmanlık gösterdiklerinde, insanlar onlara güvenmeye ve söylediklerine saygı duymaya eğilimlidir. Konu uzmanları olarak, fikirleri daha değerli olacak ve diğerleri onları o alanda liderlik için takip edecektir.

Ödül iktidarı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ödül iktidarı, iktidar sahibinin değerli maddi ödüller verebilme yeteneğine dayanır; bu, bireyin başkalarına faydalar, izinler, istenen hediyeler, terfi veya maaş artışı gibi bir tür ödül verebilme derecesini ifade eder. Bu iktidar açıktır, ancak kötüye kullanılırsa etkisiz olabilir. Ödül iktidarını kötüye kullanan kişiler zorlayıcı olabilir veya "işleri çok hızlı ilerletmek" gerekçesiyle uyarılabilirler. Başkalarının bir şeyi yapmak için ödüllendirileceğini beklemeleri durumunda, bunu yapma olasılıkları yüksektir. Bu iktidar temeline dayanan bir sorun, ödül verenin ödüller üzerinde gereken kontrolü sahip olmayabileceğidir. Gözetmenler nadiren maaş artışları üzerinde tam kontrol sahibidir ve yöneticiler genellikle tüm eylemleri tek başlarına kontrol edemezler: hatta bir şirket CEO'su bile bazı eylemler için yönetim kurulundan izin almak zorundadır. Bir birey kullanılabilir ödüllerin tükenmesi durumunda veya ödüllerin diğerlerine yeterince değerli gelmemesi durumunda iktidarı zayıflar. Ödüllerin kullanımında karşılaşılan sorunlardan biri, aynı motivasyonel etkiyi sağlamak için genellikle her seferinde daha büyük olmaları gerekmeleridir: hatta ödüller sık sık verilirse, insanlar ödül tarafından doyuma ulaşabilir ve etkinliğini kaybedebilir.

İptal kültürü açısından, kontrolsüz adaletsizlik ve iktidar kötüye kullanımını uzlaştırmak için kullanılan toplu dışlama "yukarı yönlü iktidar" olarak adlandırılır. İnterneti bu süreçlere karşı denetlemek için oluşturulan politikalar, çatışmaların, kötüye kullanımların ve zararların ele alınması için adil bir süreç yaratma yolunu temsil eden "aşağı yönlü iktidar" olarak bilinir.^[5]

Zorlayıcı iktidar[değiştir | kaynağı değiştir]

Zorlayıcı iktidar, negatif etkilerin uygulanmasıdır. Bu, bir kişiyi düşürmek veya diğer ödülleri alıkoymak yeteneğini içerir. Değerli ödüllere duyulan istek veya bunların alıkonulma korkusu, iktidar altındaki kişilerin itaatini sağlar. Zorlayıcı iktidar, genellikle en açık fakat en etkisiz iktidar biçimi olarak görülür çünkü bu durum, bunu deneyimleyen insanlarda hoşnutsuzluk ve direniş oluşturur. Tehditler ve cezalar, zorlama iktidarının yaygın kullanılan araçlarıdır. Birinin işten çıkarılacağını, düşürüleceğini, ayrıcalıklarının reddedileceğini veya istenmeyen görevler verileceğini ima etmek veya tehdit etmek - bunlar, zorlayıcı iktidarın kullanılmasının özellikleridir. Bir örgütsel ortamda zorlayıcı iktidarın yaygın kullanımı nadiren uygun olup, yalnızca bu tür iktidar biçimlerine dayanmak, çok soğuk, yoksul bir liderlik tarzına yol açar. Bu, moda endüstrisinde sıkça görülen bir iktidar türüdür ve meşru iktidar ile birleştiğinde, endüstriye özgü literatürde "yapısal egemenliğin ve sömürünün cazibesi" olarak adlandırılır.^[6]

Kişilerarası ilişkilerde prensipler[değiştir | kaynağı değiştir]

Laura K. Guerrero ve Peter A. Andersen'in "Yakın Karşılaşmalar: İlişkilerde İletişim" adlı kitabına göre,^[7]

1. İktidar Algısı: İktidar, bazı insanların nesnel olarak güce sahip olabileceği halde, hala diğerlerini etkilemede zorluk yaşayabileceği bir algıdır. İnsanlar, iktidar ipuçlarını kullanıp güçlü ve etkin bir şekilde davrandıklarında, diğer insanlar tarafından güçlü olarak algılanma eğilimindedir. Bazı insanlar, açıkça güçlü davranmasalar bile etkili olabilirler.
2. İlişkisel Bir Kavram Olarak İktidar: İktidar ilişkilerde var olur. Buradaki sorun genellikle bir kişinin ortağıyla karşılaştırıldığında ne kadar göreceli bir iktidara sahip olduğudur. Yakın ve tatmin edici ilişkilerdeki ortaklar genellikle farklı zamanlarda çeşitli alanlarda birbirlerini etkilerler.
3. Kaynak Temelli İktidar: İktidar genellikle kaynaklar üzerindeki bir mücadeleyi temsil eder. Kaynaklar ne kadar nadir ve değerliyse, iktidar mücadeleleri o kadar yoğun ve uzun sürer. Kıtlık hipotezi, insanların sahip oldukları kaynaklar nadir veya talep gören kaynaklarsa en fazla iktidara sahip olduklarını gösterir. Ancak, nadir kaynaklar sadece ilişkiler içinde değerlendiriliyorsa iktidara yol açar.
4. Bağımlılık İktidarı: İlişkide kaybedecek daha azı olan kişi daha fazla iktidara sahiptir. Bağımlılık iktidarı, ilişkilerine veya partnerlerine bağımlı olanların daha az güçlü olduklarını gösterir, özellikle eğer partnerlerinin taahhütleri olmadığını ve onları terk edebileceğini biliyorlarsa. Bağımlılık teorisi'ne göre, alternatiflerin kalitesi, insanların mevcut ilişkilerinin dışında sahip olabilecekleri ilişki türleri ve fırsatları ifade eder. En az ilgi ilkesi, partnerler arasındaki olumlu duyguların yoğunluğunda fark varsa, en olumlu duyguları hisseden partnerin iktidar açısından dezavantajlı olduğunu öne sürer. İlişkiye olan ilgi ile ilişkisel iktidar derecesi arasında ters bir ilişki vardır.
5. İktidarın Yetkilendirici veya Engelleme Niteliği: İktidar, yetkilendirici veya engelleyici olabilir. Araştırmalar, insanların, sindirici davranışlardan ziyade sosyal beceriyi yansıtan dominant davranışlar sergilediklerinde başkaları üzerinde kalıcı bir etkiye sahip olma olasılıklarının daha yüksek olduğunu göstermiştir. Kişisel iktidar, başkaları tarafından baskı ve aşırı etki altına alınmaya karşı koruyucu bir özellik taşır ve/veya durumsal stresten etkilenmeyi azaltır. Kendine güvenen ve ifadeci, sakin davranışlarla iletişim kuran insanlar, genellikle hedeflerine ulaşmakta ve iyi ilişkileri sürdürmede başarılı olurlar. İktidar, yıkıcı iletişim modellerine yol açtığında engelleyici olabilir. Bu, daha güçsüz olan kişinin genellikle memnuniyetsizliğini iletişim kurmada tereddüt ettiği soğutma etkisine ve bir kişinin taleplerde bulunduğu ve diğerinin savunmaya geçip çekildiği talep çekme modeline yol açar (Mawasha, 2006). Her iki etki de ilişkisel tatminsizlik açısından olumsuz sonuçlara sahiptir.
6. İktidarın Yetki İlkesi Olarak Rolü: Yetki ilkesi, daha fazla iktidara sahip olan tarafın kuralları belirleme ve bozma yetkisine sahip olduğunu belirtir. Güçlü insanlar, normlara aykırı davranabilir, ilişkisel kuralları ihlal edebilir ve güçsüz insanlara göre daha az cezaya maruz kalırken etkileşimleri yönetebilir. Bu eylemler güçlü kişinin bağımlılık gücünü pekiştirebilir. Ayrıca, daha güçlü kişi sözlü ve sözsüz etkileşimleri yönetme yetkisine sahiptir. Diğerlerini kesintiye uğratma, konu değiştirme, dokunma başlatma ve tartışmaları sonlandırma gibi eylemleri daha az güçlü kişilere göre daha kolay bir şekilde gerçekleştirebilirler.

Rasyonel seçim çerçevesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Oyun teorisi, rasyonel tercihlerin Walrasçı teorisine dayanan temelleriyle, iktidar ilişkilerini analiz etmeye yardımcı olmak için çeşitli disiplinlerde giderek daha fazla kullanılmaktadır. İktidar hakkında bir rasyonel tercih tanımı, Keith Dowding'in Iktidar adlı kitabında verilmiştir.

Rasyonel tercih teorisi, insan bireylerin veya grupların istenen sonuçları elde etmek için olası eylemlerden oluşan bir "seçim kümesi"nden seçim yapabilen "aktörler" olarak modellenebileceği bir teoridir. Bir aktörün "teşvik yapısı", seçim kümesindeki farklı eylemlerin ilişkilendirildiği maliyetlere ilişkin inançları ve farklı eylemlerin istenen sonuçlara yol açma olasılıklarını içermektedir.

Bu bağlamda aşağıdaki ayrımı yapabiliriz:

1. sonuç iktidarı - bir aktörün sonuçları gerçekleştirmek için bir etkiye sahip olma veya bu konuda yardımcı olma yeteneği;

2. sosyal iktidar - bir aktörün diğer aktörlerin teşvik yapılarını değiştirme yeteneğiyle sonuçları gerçekleştirmek.

Bu çerçeve, aktörlerin başkaları üzerinde iktidar uygulama yeteneğine sahip olduğu geniş bir sosyal etkileşim yelpazesini modellemek için kullanılabilir. Örneğin, 'güçlü' bir aktör, bir başkasının seçim setinden seçenekleri kaldırabilir; eylemlerin göreceli maliyetlerini değiştirebilir; belirli bir eylemin belirli bir sonuca yol açma olasılığını değiştirebilir; veya sadece diğer kişinin teşvik yapısı hakkındaki inançlarını değiştirebilir.

Diğer iktidar modellerinde olduğu gibi, bu çerçeve de 'zorlama' kullanımı konusunda tarafsızdır. Örneğin: bir şiddet tehdidi farklı eylemlerin olası maliyetlerini ve faydalarını değiştirebilir; benzer şekilde, 'gönüllü olarak kabul edilen' bir sözleşmedeki mali ceza veya dostça bir teklif de aynı etkiye sahip olabilir.

Kültürel hegomonya[değiştir | kaynağı değiştir]

Marksist geleneğe göre, İtalyan yazar Antonio Gramsci, ideolojinin kültürel bir hegemonya yaratmadaki rolünü detaylandırdı. Bu kültürel hegemonya, kapitalizmin ve ulus-devletin iktidarını desteklemenin bir aracı haline gelir. Niccolò Machiavelli'nin Prens adlı eserinden esinlenen ve Batı Avrupa'da Komünist devrimin gerçekleşmediği, Rusya'da ise gerçekleştiği iddia edilen durumu anlamaya çalışan Gramsci, bu hegemonyayı iki yarıdan oluşan bir yaratık olarak kavramsallaştırdı. Arka kısım, hayvan, daha klasik ve materyalist bir iktidar imajını temsil eder; zorlama yoluyla, fiziksel veya ekonomik güç kullanarak iktidar sağlanır. Ancak kapitalist hegemonyanın daha da güçlü bir şekilde insan yüzü olan ön kısıma, "rağmen" üzerinden iktidar yansıttığını iddia etti. Rusya'da bu iktidar eksikliği nedeniyle bir devrim gerçekleşmişken, Batı Avrupa'da özellikle İtalya'da kapitalizm, işçi sınıflarını kendi çıkarlarının sermayedarların çıkarlarıyla aynı olduğuna ikna ederek rıza üzerinden iktidarını sürdürmeyi başarmıştır. Bu şekilde bir devrim engellenmiştir.

Gramsci'nin iktidar yapılarında ideolojinin önemine vurgu yapmasına karşın, Michele Barrett gibi Marksist-feminist yazarlar, ideolojilerin aile hayatının erdemlerini övmekteki rolüne dikkat çeker. Bu görüşü açıklamak için klasik bir argüman, kadınların 'işgücü ordusu'nun yedek gücü olarak kullanılmasıdır. Savaş zamanında kadınların erkekçe görevleri yerine getirdiği kabul edilirken, savaş sonrasında roller kolayca tersine çevrilebilir. Dolayısıyla Barrett'a göre, kadınların özgürleşmesi için kapitalist ekonomik ilişkilerin yıkılması gereklidir, ancak yeterli değildir.^[8]

Tarnow[değiştir | kaynağı değiştir]

Eugen Tarnow, uçak kaçırıcılarının uçak yolcuları üzerindeki sahip olduğu iktidarı inceler ve askeriyedeki iktidarla benzerlikler çizer. Tarnow, bir birey üzerindeki iktidarın bir grupun varlığıyla arttığını gösterir. Eğer grup liderin emirlerine uyar ve uyarlık gösterirse, liderin birey üzerindeki iktidarı büyük ölçüde artar; ancak grup liderin emirlerine uymazsa liderin birey üzerindeki iktidarı yok hükmündedir.^[9]

Foucault[değiştir | kaynağı değiştir]

Michel Foucault'a göre gerçek iktidar her zaman ajanlarının bilgisizliğine dayanır. Hiçbir tek insan, grup veya aktör dispositif (makine veya aygıt) üzerinde kontrol sağlamaz, ancak iktidar aygıtı aracılığıyla mümkün olduğunca etkili ve sessiz bir şekilde dağılır, ajanlarının gerekeni yapmasını sağlar. İktidarın tespit edilmesi olasılığı düşük olduğundan, 'rasyonel' araştırmalarda kaçınılmaz bir şekilde belirsiz kalır. Foucault, Jean Baptiste Antoine Auget de Montyon adlı siyasal ekonomistin yazdığı iddia edilen Recherches et considérations sur la population de la France (1778) adlı metinden alıntı yapar, ancak aslında bu metin sekreteri Jean-Baptise Moheau (1745-1794) tarafından yazılmıştır. Ayrıca, biyolog Jean-Baptiste Lamarck'ı vurgulayarak, milletleri çoğul bir sıfat olarak sürekli olarak vurgulayan ve su, hava ve ışığı yalnızca bir ortamın ifadesi olarak gören ve bu durumda insan türüne bağlı olan türü doğrulayan bir ortam olarak görür. Foucault'ya göre bu (hem yapay hem de doğal) ortam, iktidar için müdahale hedefi olarak ortaya çıkar ve bu, egemenlik, toprak ve disiplin alanına ilişkin önceki kavramlardan radikal bir şekilde farklıdır ve toplumsal ve siyasal ilişkilerden dokuma haline gelir ve bir tür olarak işlev görür (biyolojik tür). Foucault, "Bir beden, tabi tutulabilen, kullanılabilen, dönüştürülebilen ve iyileştirilebilen bir bedendir" ifadesiyle "itaatkar bedenler" kavramını Discipline and Punish adlı kitabında ortaya atmış ve geliştirmiştir.^[10]

Clegg[değiştir | kaynağı değiştir]

Stewart Clegg, "iktidar devreleri" teorisiyle üç boyutlu başka bir model önermektedir. Bu model, iktidarın üretimi ve düzenlenmesini, bir elektrik devre kartına benzeterek üç farklı etkileşen devreden oluşur: olaya dayalı devre, eğilimsel devre ve kolaylaştırıcı devre. Bu devreler üç seviyede işler, ikisi makro düzeyde ve biri mikro düzeydedir. Olaya dayalı devre mikro düzeydedir ve günlük etkileşimlerde duyguları, iletişimi, çatışmayı ve direnci ele alan iktidarın düzensiz kullanımından oluşur. Olaya dayalı devrenin sonuçları hem olumlu hem de olumsuzdur. Eğilimsel devre, makro düzeyde uygulama kuralları ve toplumsal olarak oluşturulmuş anlamlardan oluşur ve üye ilişkilerini ve meşru otoriteyi bilgilendirir. Kolaylaştırıcı devre, makro düzeyde teknoloji, çevresel koşullar, iş tasarımı ve ağlardan oluşur ve olaya dayalı devrede ajansa güç verir veya güçsüzleştirir ve böylece ödüllendirir veya cezalandırır. Üç bağımsız devre, güçlendirmenin veya güçsüzleştirmenin kanalları olan "zorunlu geçiş noktalarında" etkileşir.^[11]

Galbraith[değiştir | kaynağı değiştir]

John Kenneth Galbraith (1908-2006), "The Anatomy of Power" (1983) adlı eserinde iktidarın türlerini "zorlama" (güce dayalı), "tazminat" (çeşitli kaynakların kullanımıyla) ve "koşullu" (ikna sonucu) olarak özetlerken, iktidarın kaynaklarını "kişilik" (bireyler), "mülkiyet" (iktidar sahiplerinin malî kaynakları) ve/veya "kurumsal" (bir örgütsel iktidar yapısında üst konumda olma) olarak belirtmiştir.^[12][13]

Gene Sharp[değiştir | kaynağı değiştir]

Gene Sharp, Amerikalı siyaset bilimi profesörü, iktidarın sonuç olarak temellerine bağlı olduğuna inanmaktadır. Böylece bir siyasi rejim, insanların buyruklarını, yasalarını ve politikalarını kabul edip uyguladığı sürece iktidarda kalır. Sharp, Étienne de La Boétie'nin görüşlerinden yola çıkar.

Sharp'ın temel teması, iktidarın monolitik olmadığıdır; yani, iktidarda olanların içsel bir niteliğinden kaynaklanmadığıdır. Sharp'a göre, herhangi bir yapısal organizasyonuna bakılmaksızın, siyasi iktidarın, nihayetinde devletin konularından kaynaklandığına inanır. Temel inancı, herhangi bir iktidar yapısının, liderlerin emirlerine tabi olan konuların itaati üzerine dayandığıdır. Eğer konular itaat etmezse, liderlerin iktidarı olmaz.^[14]

Çalışmalarının, Slobodan Milošević'in devrilmesi, 2011 Arap Baharı ve diğer şiddetsiz devrimlerde etkili olduğuna inanılmaktadır.^[15]

Björn Kraus[değiştir | kaynağı değiştir]

Björn Kraus, güç konusunda epistemolojik bir perspektifle ilgilenerek, kişiler arası etkileşim olanaklarına ilişkin özel bir yapılandırmacılık formu geliştirir (ilişkisel yapılandırmacılık olarak adlandırılır). Gücün değerlendirilmesi ve dağıtımına odaklanmak yerine, öncelikle terimin neyi ifade edebileceğini sorgular. Max Weber'in güç tanımından yola çıkarak, güç teriminin "eğitici güç" ve "yıkıcı güç" olarak ayrılması gerektiğini fark eder. Daha kesin olarak, eğitici güç başka bir kişinin eylem ve düşüncelerini belirleme şansını, yıkıcı güç ise başka bir kişinin olanaklarını azaltma şansını ifade eder. Bu ayrımın ne kadar önemli olduğu, güç girişimlerini reddetme olasılıklarına bakılarak açıkça ortaya çıkar: Eğitici gücü reddetmek mümkünken, yıkıcı gücü reddetmek mümkün değildir. Bu ayrımı kullanarak, gücün oranları daha sofistike bir şekilde analiz edilebilir ve sorumluluk konularında yeterli bir şekilde düşünülmesine yardımcı olur. Bu perspektif, güç teorileri hakkındaki epistemolojik tartışmalarda özellikle yaygın olan "ya vardır ya da yoktur" pozisyonunu aşmamıza ve "hem de pozisyonu" olasılığını sunmamıza olanak tanır.^{[16][17][17][18][19][20][20][20][21][22][23]}

Diğerleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Belirgin olmayan kategorilerin fikri feminizm kökenlidir. Sosyal farklılığa odaklanarak neyin veya kimin farklı algılandığına bakmak yerine, belirgin olmayan kategorilerin fikrini kullanan teorisyenler, "normal" olanın nasıl olağanüstü kabul edilmez şekilde algılandığına ve bunun sosyal ilişkilere nasıl etki ettiğine de bakılması gerektiğini savunurlar. Belirgin olmayan kategoriye dikkat etmek, dilbilimsel ve kültürel uygulamaları analiz etmenin bir yoludur ve sosyal farklılıkların, güç de dahil olmak üzere, günlük olaylarda nasıl üretildiğini ve ifade edildiğini anlamaya yardımcı olur.^[24]

Belirgin olmayan kategorilerin fikrine göre, nispeten güçlü pozisyonlara sahip olan veya gücü daha kolay şekilde kullanabilen kişilerin kültürel uygulamaları açıkça ifade edilmese de, varsayılan veya temel uygulamalar olarak algılanır ve diğerleri farklı, sapkın veya anormal olarak değerlendirilir. Belirgin olmayan kategori, her şeyin ölçüldüğü standart haline gelir. Örneğin, bir kahramanın ırkı belirtilmediğinde, çoğu Batılı okuyucunun kahramanın beyaz olduğunu varsayacağı söylenir; cinsel kimlik belirtilmediğinde, kahramanın heteroseksüel olduğu varsayılır; bir bedenin cinsiyeti belirtilmediğinde, erkek olduğu varsayılır; bir engellilik belirtilmediğinde, kahramanın engelli olmadığı varsayılır. Bunlar, belirgin olmayan kategorinin üstün, tercih edilen veya daha "doğal" olduğu anlamına gelmez; ayrıca, belirgin olmayan kategoriyle ilişkilendirilen uygulamaların gerçekleştirilmesi için daha az sosyal çaba gerektirdiği anlamına da gelmez.^[24]

Belirgin olmayan kategori genellikle açıkça fark edilmez ve genellikle gözden kaçar, ancak yine de zorunlu olarak görünürdür. Fark edilen fakat dikkat çekmeyen ve olağan olarak kabul edilen belirgin olmayan kategoriye üyelik, gücün bir göstergesi olabilir. Örneğin, beyazlık güç sahibi kişiler için genellikle fark edilmeyen bir belirgin olmayan kategori oluşturur, çünkü genellikle bu kategoriye dahil olurlar. Sosyal gruplar, ırk, sınıf, cinsiyet, yetenek ve cinsellik gibi çeşitli sosyal ayrımlar açısından gücü bu şekilde algılayabilir.^[25]

Karşı iktidar[değiştir | kaynağı değiştir]

'Karşı iktidar' terimi, çeşitli durumlarda, ezilenlerin elitenin iktidarını dengelemek veya erozyona uğratmak için kullanılan karşıt bir gücü tanımlamak için kullanılır. Antropolog David Graeber tarafından genel bir tanım sunulmuştur: "devlete ve sermayeye karşı duran sosyal kurumların bir koleksiyonu: özyönetimli topluluklardan radikal sendikalara ve popüler milislere kadar". Graeber ayrıca karşı iktidarın "anti-iktidar" olarak da adlandırılabileceğini ve karşı iktidar kurumlarının "devlete karşı kendini koruduğunda, bu genellikle 'ikili iktidar' durumu olarak adlandırılır" şeklinde belirtmektedir. Tim Gee ise 2011 tarihli Counterpower: Change Happen adlı kitabında, hükümet ve elit grupların gücüyle güçsüz kalanların bunu karşı iktidar kullanarak dengeleyebileceği bir teori ortaya atmıştır. Gee'nin modelinde, karşı iktidar üç kategoriye ayrılır: fikir karşı iktidarı, ekonomik karşı iktidarı ve fiziksel karşı iktidarı.^[26][27][28]

Terim, 1990'lardan itibaren küresel adalet/anti-globalizasyon hareketi katılımcıları tarafından kullanılmasıyla ön plana çıksa da, kelime en az 60 yıldır kullanılmaktadır. Örneğin Martin Buber'ın 1949 tarihli "Paths in Utopia" adlı kitabında "İktidar, yalnızca karşı iktidarın baskısı altında feragat eder" ifadesi yer almaktadır.^[29][30][31]

Psikolojik araştırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Son deneysel psikoloji çalışmaları, bir kişinin sahip olduğu güç ne kadar artarsa, başkalarının bakış açısını o kadar az benimsediğini ve bu durumun güçlülerin daha az empatiye sahip olduğunu göstermektedir. Adam Galinsky ve birkaç ortağı, güçsüzlüğü hatırlatılan kişilere alınlarına "E" harfi çizmeleri talimatı verildiğinde, güçlerini hatırlatılan kişilere göre bu harfi başkalarının okuyabileceği şekilde çizme olasılıklarının 3 kat daha yüksek olduğunu bulmuştur.^[32][33] İktidar sahibi insanlar aynı zamanda daha fazla eyleme geçme eğilimindedir. Bir örnekte, iktidar sahibi insanlar, daha az iktidar sahibi olanlara göre rahatsız edici derecede yakın bir vantilatörü iki kat daha fazla kapatmışlardır. Araştırmacılar, gözlemci etkisini belgelemişlerdir: İktidar sahibi insanların, "sıkıntıda olan bir yabancıya" yardım etme konusunda üç kat daha fazla eğilimli olduklarını bulmuşlardır.^[34]

50'den fazla üniversite öğrencisinin katıldığı bir araştırma, "iktidar kelimeleri"ni ifade ederek güçlü hissetmeleri sağlanan katılımcıların dış etkilere daha az duyarlı olduklarını, dürüst geri bildirim vermeye daha istekli olduklarını ve daha yaratıcı olduklarını gösterdi.^[35]

Empati farklılığı[değiştir | kaynağı değiştir]

"İktidar, diğerlerini etkileme olasılığı olarak tanımlanır." ^[36]

İktidarın kullanımı yüzyıllar boyunca evrim geçirmiştir. Prestij, onur ve itibar kazanma, insan doğasında iktidar elde etme merkezi motivasyonlardan biridir. İktidar aynı zamanda empati boşluklarıyla ilişkilidir çünkü kişiler arası ilişkileri sınırlar ve iktidar farklarını karşılaştırır. İktidara sahip olmak veya olmamak bir dizi psikolojik sonuca neden olabilir. Stratejik sorumluluklarla sosyal sorumluluklar arasında bir ayrım yapılmasına yol açar. İktidar çatışmasını araştırmak amacıyla ilk deneyler bile 1968'de yapılmıştır.^[36]

Geçmiş araştırmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Daha önceki araştırmalar, artan iktidarın artan ödüllerle ilişkili olduğunu ve bir kişiyi şeylere daha sık yaklaştırdığını öne sürdü. Buna karşılık, azalan iktidar daha fazla sınırlamayla, tehdit ve cezalandırmayla ilişkilidir ve bunun sonucunda engellemeler meydana gelir. Sonuç olarak, iktidar sahibi olmak bir kişiyi başarılı sonuçlara götürür, müzakere stratejileri geliştirmesine ve daha fazla kendi çıkarına yönelik teklifler yapmasına yardımcı olur.

Daha sonra yapılan araştırmalar, iktidar farklılıklarının stratejik düşünceleri tetiklediğini öne sürdü. Stratejik olmak, karşıt görüşte olan bir kişiye karşı savunma yapmayı veya karar vericiyi incitmeyi de içerebilir. Sonuç olarak, daha fazla iktidara sahip biriyle karşılaşmak stratejik düşünmeyi gerektirirken, daha az iktidara sahip biriyle karşılaşmak sosyal sorumluluk gerektirir şeklinde sonuçlandırıldı.^[36]

Pazarlık oyunları[değiştir | kaynağı değiştir]

2003 ve 2004 yıllarında pazarlık oyunları incelendi. Bu çalışmalar, farklı güç verilen durumlarda sergilenen davranışları karşılaştırdı.^[36]

Ultimatom oyununda, güç verilen kişi bir ultimatom teklif eder ve alıcı bu teklifi kabul etmek zorundadır, aksi takdirde teklif eden ve alıcı her ikisi de ödül alamaz.^[36]

Diktatör oyununda, güç verilen kişi bir teklif sunar ve alıcı bu teklifi kabul etmek zorundadır. Alıcının teklifi reddetme seçeneği yoktur.^[36]

Çözüm yolu[değiştir | kaynağı değiştir]

Diktatör oyununda alıcıya hiçbir güç verilmezken, ultimatom oyununda alıcıya bazı güç verilir. Gözlemlenen davranış ise teklif sunan kişinin ultimatom oyununda sunduğundan daha az stratejik davranmasıydı. Bencil davranışlar da gözlemlenmiş olup, birçok pro-sosyal davranış da gözlenmiştir.^[36]

Karşı taraf tamamen güçsüz olduğunda, teklif sunan kişinin (güce sahip olan kişi) davranışından genellikle strateji eksikliği, sosyal sorumluluk ve ahlaki düşünce eksikliği gözlenir.^[36]

Kötü niyetli iktidar ve kontrolü[değiştir | kaynağı değiştir]

İktidarı kötü veya haksız olarak değerlendirmek mümkündür; ancak, iktidar aynı zamanda iyi ve insancıl amaçları gerçekleştirmek için miras alınan veya verilen bir şey olarak da görülebilir. Genel olarak, iktidar, iki varlık arasındaki bağımlılık faktörlerinden ve çevreden kaynaklanır. İktidarın kullanımı zorlama veya tehdit (baskı) gerektirmez. Baskı olmaksızın iktidar kullanma örneği "yumuşak güç" kavramıdır (sert güçle karşılaştırıldığında). Son dönemdeki sosyolojik tartışmanın büyük bir kısmı, iktidarın eylemleri mümkün kılan bir araç olarak kullanımı etrafında dönüyor, yani iktidarın eylemleri sınırlama veya engelleme potansiyeli kadar sosyal eylemleri mümkün kılma amacıyla kullanımı üzerine odaklanıyor.

Kötüye kullanılan iktidar ve kontrol (ya da kontrolcü davranış veya zorlayıcı kontrol), saldırganların psikolojik, fiziksel, cinsel veya mali istismar gibi amaçlarla kurbanlar üzerinde iktidar ve kontrol elde etme ve sürdürme yöntemlerini içerir. Bu tür istismarın çeşitli nedenleri olabilir - kişisel kazanç, kişisel tatmin, psikolojik yansıtma, değersizleştirme, kıskançlık veya bazı saldırganlar iktidar ve kontrol uygulamaktan zevk alırlar.

Kontrol edici saldırganlar, kurbanları üzerinde iktidar ve kontrol sağlamak için çeşitli taktikler kullanabilirler. Bu taktikler psikolojik ve bazen fiziksel istismara dayanır. Kontrol, ekonomik istismar aracılığıyla desteklenebilir, bu da kurbanın istismara direnmek için gerekli kaynaklardan yoksun olmalarına neden olabilir. Saldırganlar, kurbanları kontrol altında tutmayı ve sindirmeyi amaçlar veya ilişkide eşit bir söz hakkına sahip olmadıklarını hissetmelerini etkilemeye çalışırlar.^[37]

• Manipülatörler ve istismarcılar, kurbanlarını kontrol etmek için çeşitli taktikler kullanabilirler. Bunlar arasında şunlar bulunur:^[38] Olumlu pekiştirme (övgü, yüzeysel cazibe, yağcılık, hoşnutluk uyandırma, aşırı ilgi gösterme, gülümseme, hediye verme, dikkat gösterme) - Olumsuz pekiştirme Aralıklı veya kısmi pekiştirme - Psikolojik cezalandırma (sızlanma, sessizlik tedavisi, küfür etme, tehditler, gözdağı verme, duygusal şantaj, suçluluk hissi yaratma, ilgisizlik) - Travmatik taktikler (sözlü taciz veya patlayıcı öfke)

Kurbanın savunmasız yanları istismar edilir ve en savunmasız olanlar genellikle hedef olarak seçilir.^[38][39][40] Sürekli tekrarlanan taciz döngüleri sonucunda travmatik bağlanma, istismarcı ile kurban arasında ortaya çıkabilir. Ödül ve cezanın aralıklı olarak verilmesi, değişime dirençli güçlü duygusal bağların oluşmasına ve aynı zamanda bir korku ortamının oluşmasına yol açar.^[41] Zorbalık davranışını normalleştirme, meşrulaştırma, rasyonelleştirme, inkar etme veya azaltma girişimi yapılabilir veya bunun için kurbanı suçlamak da mümkündür.^[42][43][44]

İzolasyon, gaslighting, zihinsel oyunlar, yalan söyleme, yanlış bilgilendirme, propaganda, istikrarsızlaştırma, beyin yıkama ve böl ve yönet gibi başka stratejiler de sıklıkla kullanılır.^[45][46]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Sosyoloji
• Muhalefet
• Demokrasi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]