Müesses nizam

Müesses nizam veya kurulu düzen, sosyolojide ve siyaset biliminde bir toplumu, bir örgütü veya bir kurumu kontrol eden ve egemen sosyal grup olan elit grubu tanımlar. Güç pratiğinde "müesses nizam" genellikle kendini seçen, kapalı bir elit grubu ifade eder ve belirli kurumlarda köklü bir şekilde yerleşiktir - bu nedenle, nispeten küçük bir sosyal sınıf tüm sosyo-politik kontrolü sağlayabilir.^[1]

1955 yılında gazeteci Henry Fairlie günümüzdeki anlamında "müesses nizam" terimini sosyal olarak tanınmış ve siyasi olarak önemli kişiler ağı anlamında gündeme getirdi:

'Müesses nizam' terimiyle sadece resmi güç merkezlerini kastetmiyorum - ki onlar kesinlikle bunun bir parçasıdır - ancak gücün kullanıldığı resmi ve sosyal ilişkilerin tüm matrisini kastediyorum. İngiltere'de (daha spesifik olarak, İngiltere'de) gücün kullanımı, onun toplumsal olarak kullanıldığı kabul edilmediği sürece anlaşılamaz.^[2]

Sonuç olarak, müesses nizam terimi Londra basınının yaygın kullanımı haline geldi. Oxford English Dictionary, Fairlie'nin köşe yazısını İngilizcede "established church" olarak tanımlanan resmi İngiliz Kilisesi gibi terimlerin kullanımını ortaya çıkaran kaynak olarak gösteriyor. Ayrıca, sosyoloji jargonunda bir dışlanan kişi, düzenin üyesi olmayan kişidir.^[3]^[4]^[5]^[6]

Avustralya[değiştir | kaynağı değiştir]

Avustralya'da müesses nizam terimi genellikle hem ana siyasi partilere hem de bu partilerin arkasındaki güçlere atıfta bulunmak için kullanılır. Amir Abedi 2004 yılında yayımlanan Anti-political Establishment Parties: A Comparative Analysis adlı kitabında İşçi Partisi ve koalisyon partilerini (Liberal Parti ve Ulusal/Ülke Partisi) "düzen partileri" olarak adlandırır.^[7]

Kanada[değiştir | kaynağı değiştir]

Orijinal Kanada Kurumu, Britanya ve Amerikan modellerinin bir karışımı olarak başladı ve siyasi atamalar ile iş yeteneğini birleştirdi. Fransızca konuşan Kanada'da, Katolik Kilisesinin yerel liderleri büyük bir rol oynadı. Family Compact, Anglofon Kanada'da tanımlanabilir ilk Kanada Kurumu olarak ortaya çıktı.

Gazeteci Peter C. Newman, 1975 yılında yayımlanan The Canadian Establishment adlı kitabında modern Kanada Kurumu'nu tanımlamıştır. Kitap, o dönemde Kanada'da yaşayan en zengin kişi ve aileleri kataloglamıştır. Newman, belirlediği özel kişilerin çoğunun özellikle medya ve toplu taşıma sektöründe önde gelen iş liderleri olduğunu bildirir. Newman'a göre, bu eski ailelerin birçoğu 21. yüzyıla kadar önemlerini korumuşlardır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Anglo-Amerikan gazeteci Peter Brimelow'a göre, Newman'ın kurumu, yeni bir sınıf tarafından gölgelendi. The Patriot Game adlı kitabı, "Kanada milliyetçiliğini teşvik etmek üzerine kurulu siyasi, bürokratik ve akademik kuruluşa saldırıyor. Federal Liberal Parti'yi bu modern Kanada kimliğinin yaratıcısı olarak tanımlıyor ve bunun artık Kanada'nın ulusal siyasi ve kültürel elitinde yaygın bir hastalık olduğunu iddia ediyor."^[8]

Hong Kong[değiştir | kaynağı değiştir]

Terim aynı zamanda Hong Kong'un siyasetinde de kullanılır, burada siyasi partiler, toplum grupları, ticaret odaları, sendikalar ve Çin Komünist Partisi ve Hong Kong Hükûmeti'ne işbirlikçi ve sadık olan bireyler genellikle kendilerini "pro-Pekin" veya "kurum yanlısı" olarak adlandırır (çoğunlukla kendileri tarafından). Terim ilk kez 2004 yılında ortaya çıktı.^[9]

Birleşik Krallık[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşik Krallık'ta, "düzen" olarak kabul edilen birçok köklü grup bulunmaktadır: bunlar kraliyet ailesi, soyluluk ünvanı, toprak sahibi asilzadeler, Eton Koleji ve Harrow Okulu gibi prestijli devlet okulları, özel danışma kurulu, üst düzey devlet memurları, avukatlar, akademisyenler, İngiliz Anglikan Kilisesi papazları, finansçılar, sanayiciler, silahlı kuvvetler ve diğer meslek gruplarıdır.^[10]^[11]^[12]

Amerika Birleşik Devletleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerika Birleşik Devletleri'nde, "düzen" terimi genellikle Cumhuriyetçi Parti ve Demokrat Parti gibi iki partili siyasi sistemle ilişkilendirilir. Bu partiler genellikle işçi karşıtı politikalara, federal politikalara destek ve şirket çıkarlarının korunmasına yönelik benzerlikleriyle bilinir. Bu terim, "düzen" kelimesinin 1955 yılında kullanılmaya başlamasına atıfta bulunur ve şirketler, siyasetçiler, devlet kurumları ve bazı sosyal gruplar arasındaki karmaşık güç ve ilişkiler ağını ifade eder.

"Düzen" aynı zamanda Amerikan toplumunda, kültüründe ve siyasetinde çoğu zaman hakim olan, eğitim, oy hakkı ve arazi sahipliği gibi konularda avantajlara sahip olan Beyaz-Anglo Sakson Protestanlar (WASP'lar) olarak adlandırılan bir grupla ilişkilendirilir. 1950'lerde, Yeni Sol, WASP'ların Amerikan toplumundaki hakimiyetini eleştirmiştir. Bazı önde gelen Amerikan aileleri yıllar boyunca orantısız bir şekilde zenginlik elde etmiş ve siyasi alanda orantısız bir güç kullanmışlardır. Uzmanlar, C. Wright Mills'in "elitler" olarak adlandırdığı ve dış politika gibi politika alanlarında liderlik topluluklarından bahseder.^[14]^[15]^[16]^[17] Bu ailelerin birçoğu genellikle Boston, New York City, Philadelphia ve Rhode Island'daki Newport gibi daha eski Doğu Yakası şehirleriyle bağlantıları vardır. Bu türden birbirine bağlı elit ailelerin bir grubu ise Boston Brahminleri'dir. Doğu Yakası'nın bürokratik kesimi, çoğunlukla Ivy League üniversiteleriyle ve New England ve Kuzeydoğu'daki hazırlık okullarıyla ilişkilidir. Güney Amerika Birleşik Devletleri'nde ise Virginia'nın İlk Aileleri, bir Düzen örneğidir.^[18]

Geleneksel olarak, WASP (Beyaz-Anglikan-Protestan) ve Protestan kökenli aileler, Anglikan (Episkopal), Presbiteryen, Birleşik Metodist, Kongregasyonalist ve diğer anaakım Protestant mezhepleriyle ilişkilendirilmiştir. Pew Araştırma Merkezi'ne göre, Episkopal Kilise, "genellikle Amerikan düzeniyle en yakından ilişkilendirilen dini kurum olarak görülmüş ve politika ve iş dünyasında ülkenin en önemli liderlerini yetiştirmiştir." ^[19]^[20]

Türkiye[değiştir | kaynağı değiştir]

Çok partili dönemde Türkiye siyasetinde "müesses nizam" terimi sıklıkla Atatürkçüler, askerler, yargı kademesi ile ilişkilendirilmiştir. Günümüzde ise, bu terimin 2002 yılından bu yana değişen siyasi dinamikler sonrasında Adalet ve Kalkınma Partisi yanlısı olduğu söylenen sermaye (beşli çete tartışmaları), hükûmet yanlısı medya ve bürokrasi için kullanıldığı da görülmektedir.

2023 yılında gazeteci Nagehan Alçı "müesses nizam" terimini yeniden gündeme getirerek, "Müesses nizamın şu an en çok nefret ettiği ve karşısında koyduğu isim Ekrem İmamoğlu... Ekrem İmamoğlu'nun yargı sürecinin Yargıtayda onanmasını ve siyasi yasak getirilme olasılığını kuvvetli görüyorum. Bu tabi son derece tartışmalı bir şey olur ama böyle bir şey öngörüyorum." ifadelerini kullandı.^[21]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ “The Establishment”, The New Fontana Dictionary of Modern Thought Third Edition (1999) Alan Bullock and Stephen Trombley, Eds., pp. 283–284.
^ Fairlie, Henry (23 Eylül 1955). "Political Commentary". The Spectator. ss. 5-7. 8 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2022.
^ Elias, Norbert; Scotson, John L (1965). The Established and the Outsiders. OCLC 655412048. ^{[sayfa belirt]}
^ Elias, Norbert; Martins, Herminio; Whitley, Richard (1982). Scientific Establishments and Hierarchies. Dordrecht: Reidel. s. 4. ISBN 978-90-277-1322-3. Those who are outsiders, in relation to a given establishment, as a rule, have on their part resources needed by the establishments' members. . . . Established and outsiders, in other words, have specific functions for each other. No established-outsider relationship is likely to maintain itself for long without some reciprocity of dependence. . . . Members of an establishment usually are very careful to maintain and, if possible, to increase the high dependence ratio of their outsider groups and thus the power differentials between these and themselves.
^ however, that usage already had occurred in the late 19th century, in 1882, when Ralph Waldo Emerson used the term as politics: “There are always two parties, the party of the Past and the party of the Future: the Establishment and the Movement.” See Fairlie, Henry (19 Ekim 1968). "Evolution of a Term". The New Yorker. 26 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2023. and Darrel Abel, Democratic Voices and Vistas (2002) p. 2.
^ Wodak, Ruth. "The “Establishment”, the “Élites”, and the “People”, Journal of Language and Politics 16.4 (2017): 551-565.
^ Abedi, Amir (2004). Anti-political Establishment Parties: A Comparative Analysis - Amir Abedi - Google Buku. ISBN 9780415319614. 25 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2015.
^ Stewart, Gordon (4 Haziran 1988). "The Patriot Game: National Dreams & Political Realities by Peter Brimelow (review)". The Canadian Historical Review. 69 (2): 273-274. 9 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2023 – Project MUSE vasıtasıyla.
^ Sonny Shiu-Hing Lo, Steven Chung-Fun Hung, and Jeff Hai-Chi Loo. "The Democratic Alliance for the Betterment and Progress of Hong Kong as Flagship of China's United Front Work." in China's New United Front Work in Hong Kong (Palgrave Macmillan, Singapore, 2019) pp. 43-75.
^ "Why Britain's Angry Young Men Boil Over". Life. 26 Mayıs 1958. s. 138. 13 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2023.
^ Jones, Owen (26 Ağustos 2014). "The establishment uncovered: how power works in Britain". The Guardian. 16 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2023.
^ Peter Hennessy, The great and the good: An inquiry into the British establishment (Policy Studies Institute, 1986).
^ Cople Jaher, Frederic (1982). The Urban Establishment: Upper Strata in Boston, New York, Charleston, Chicago, and Los Angeles. University of Illinois Press. s. 25. ISBN 9780252009327.
^ Priscilla Roberts, "'All the Right People': The Historiography of the American Foreign Policy Establishment." Journal of American Studies 26.3 (1992): 409-434. online 28 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ G. William Domhoff, The power elite and the state. (Routledge, 2017).
^ Mark S. Mizruchi, "The Power Elite in historical context: a reevaluation of Mills's thesis, then and now." Theory and Society 46.2 (2017): 95-116.
^ By the 1950s, the emerging New Left was "thumbing their noses at the stuffy white, Anglo-Saxon, Protestant establishment." W. J. Rorabaugh, "Challenging Authority, Seeking Community, and Empowerment in the New Left, Black Power, and Feminism," Journal of Policy History (Jan 1996) vol 8 p. 110.
^ Donhoff, G. William, Who Rules America?, Prentice Hall, 1967.
^ Lipka, Michael (2 Temmuz 2018). "5 facts about Episcopalians". Pew Research Center. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Davidson, James D.; Pyle, Ralph E.; Reyes, David V. (1995). "Persistence and Change in the Protestant Establishment, 1930-1992". Social Forces. 74 (1): 157-175 [p. 164]. doi:10.1093/sf/74.1.157. JSTOR 2580627.
^ "Nagehan Alçı müesses nizamı işaret etti: İmamoğlu'na siyasi yasak getirilme olasılığını kuvvetli görüyorum". Kısa Dalga. 29 Mayıs 2023. 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2023.

Daha fazlası için[değiştir | kaynağı değiştir]

Burch, Philip H. Jr. (1983). "The American establishment: Its historical development and major economic components". Research in Political Economy. 6: 83-156.
Campbell, Fergus. The Irish Establishment 1879–1914 (2009)
Dogan, Mattéi, Elite configurations at the apex of power (2003)
Hennessy, Peter. The great and the good: an inquiry into the British establishment (Policy Studies Institute, 1986)
Jones, Owen. The Establishment – and how they get away with it (Penguin, 2015)
Kauppi, N. and Madsen, M.R., eds. Transnational Power Elites: The New Professionals of Governance, Law and Security (Routledge, 2013). online 23 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Page, E.C. People Who Run Europe (1997).
Rovere, Richard. The American establishment and other reports, opinions, and speculations (1962), a famous spoof; it is online 23 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Silk, Leonard Solomon and Mark Silk. American Establishment (1980)
Valentine, C. The British Establishment, 1760-1784: An Eighteenth-Century Biographical Dictionary (University of Oklahoma Press, 1970)
Wodak, Ruth. "The “Establishment”, the “Élites”, and the “People”." Journal of Language and Politics 16.4 (2017): 551-565. online 4 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] “The Establishment”, The New Fontana Dictionary of Modern Thought Third Edition (1999) Alan Bullock and Stephen Trombley, Eds., pp. 283–284.

[2] Fairlie, Henry (23 Eylül 1955). "Political Commentary". The Spectator. ss. 5-7. 8 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2022.

[3] Elias, Norbert; Scotson, John L (1965). The Established and the Outsiders. OCLC 655412048. ^{[sayfa belirt]}

[4] Elias, Norbert; Martins, Herminio; Whitley, Richard (1982). Scientific Establishments and Hierarchies. Dordrecht: Reidel. s. 4. ISBN 978-90-277-1322-3. Those who are outsiders, in relation to a given establishment, as a rule, have on their part resources needed by the establishments' members. . . . Established and outsiders, in other words, have specific functions for each other. No established-outsider relationship is likely to maintain itself for long without some reciprocity of dependence. . . . Members of an establishment usually are very careful to maintain and, if possible, to increase the high dependence ratio of their outsider groups and thus the power differentials between these and themselves.

[5] wever, that usage already had occurred in the late 19th century, in 1882, when Ralph Waldo Emerson used the term as politics: “There are always two parties, the party of the Past and the party of the Future: the Establishment and the Movement.” See Fairlie, Henry (19 Ekim 1968). "Evolution of a Term". The New Yorker. 26 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2023. and Darrel Abel, Democratic Voices and Vistas (2002) p. 2.

[6] Wodak, Ruth. "The “Establishment”, the “Élites”, and the “People”, Journal of Language and Politics 16.4 (2017): 551-565.

[7] Abedi, Amir (2004). Anti-political Establishment Parties: A Comparative Analysis - Amir Abedi - Google Buku. ISBN 9780415319614. 25 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2015.

[8] Stewart, Gordon (4 Haziran 1988). "The Patriot Game: National Dreams & Political Realities by Peter Brimelow (review)". The Canadian Historical Review. 69 (2): 273-274. 9 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2023 – Project MUSE vasıtasıyla.

[9] Sonny Shiu-Hing Lo, Steven Chung-Fun Hung, and Jeff Hai-Chi Loo. "The Democratic Alliance for the Betterment and Progress of Hong Kong as Flagship of China's United Front Work." in China's New United Front Work in Hong Kong (Palgrave Macmillan, Singapore, 2019) pp. 43-75.

[life19580526-10] "Why Britain's Angry Young Men Boil Over". Life. 26 Mayıs 1958. s. 138. 13 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2023.

[11] Jones, Owen (26 Ağustos 2014). "The establishment uncovered: how power works in Britain". The Guardian. 16 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2023.

[12] Peter Hennessy, The great and the good: An inquiry into the British establishment (Policy Studies Institute, 1986).

[13] Cople Jaher, Frederic (1982). The Urban Establishment: Upper Strata in Boston, New York, Charleston, Chicago, and Los Angeles. University of Illinois Press. s. 25. ISBN 9780252009327.

[14] Priscilla Roberts, "'All the Right People': The Historiography of the American Foreign Policy Establishment." Journal of American Studies 26.3 (1992): 409-434. online 28 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[15] G. William Domhoff, The power elite and the state. (Routledge, 2017).

[16] Mark S. Mizruchi, "The Power Elite in historical context: a reevaluation of Mills's thesis, then and now." Theory and Society 46.2 (2017): 95-116.

[17] By the 1950s, the emerging New Left was "thumbing their noses at the stuffy white, Anglo-Saxon, Protestant establishment." W. J. Rorabaugh, "Challenging Authority, Seeking Community, and Empowerment in the New Left, Black Power, and Feminism," Journal of Policy History (Jan 1996) vol 8 p. 110.

[18] Donhoff, G. William, Who Rules America?, Prentice Hall, 1967.

[19] Lipka, Michael (2 Temmuz 2018). "5 facts about Episcopalians". Pew Research Center. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[Davidson_&_Pyle-20] Davidson, James D.; Pyle, Ralph E.; Reyes, David V. (1995). "Persistence and Change in the Protestant Establishment, 1930-1992". Social Forces. 74 (1): 157-175 [p. 164]. doi:10.1093/sf/74.1.157. JSTOR 2580627.

[21] "Nagehan Alçı müesses nizamı işaret etti: İmamoğlu'na siyasi yasak getirilme olasılığını kuvvetli görüyorum". Kısa Dalga. 29 Mayıs 2023. 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

Müesses nizam nedir?, Müesses nizam anlamı nedir?, Müesses nizam ne demektir?