Gölge kabine veya gölge hükûmet, İngiliz Westminster yönetim sisteminde Ana Muhalefet partisinin Liderinin önderliğinde söz konusu partinin üst düzey sözcülerinden oluşan (veya diğer muhalefet partileri için de kullanılır) ve her biri iktidar partisinin yönetimdeki bakanlarının birine alternatif (gölge) oluşturan, kendileri iktidar olursa iktidar partisinin belli bir konuda yaptığı uygulamadan farklı olarak ne şekilde davranacaklarını belirten üyeler topluluğudur.

Gölge Hükûmetin üyeleri genellikle partileri iktidar olduğunda daha önce gölgesi oldukları bakanın işgal ettiği makamı alırlar. (Fakat her zaman böyle olması şart değildir.) Mevcut Hükûmetin yürütme ile ilgili uygulamalarına yönelik eleştiri ve bunlara alternatif politika önerileri üretmek Gölge Kabinelerin sorumluluğundadır.

Birleşik Krallık ve Kanada'da Ana Muhalefet Partisi ve bunun gölge kabinesi genellikle Majestelerinin Sadık Muhalefeti olarak adlandırılır. "Sadık" sıfatı bilinçli olarak kullanılmaktadır, zira söz konusu parti muhalefet görevini Majestelerinin Hükûmetine Karşı yürütürken, Majestelerinin Hükümdarlık hakkını veya söz konusu hükûmetin meşruiyetini sorgulamaz. Fakat Westminster sisteminin uygulandığı diğer ülkelerde (örneğin Avustralya ve Yeni Zelanda'da), Muhalefet basitçe "Parlamenter Muhalefet" olarak adlandırılmaktadır.

Bazı Parlamenter Partiler, örneğin İngiliz ve Avustralya İşçi Partileri, Gölge Kabinelerinin üyelerini ve liderini parti içi bir seçim ile belirler ve Gölge Bakanlara ilgilenecekleri konuları içeren dosyalar tahsis eder. Diğer bazı parlamenter partilerde, liderlik ve Gölge Kabine basitçe parti liderince belirlenir.

Gölge Kabine'nin en önemli yararları; Hükûmet Politikalarına karşı tıpkı futbolda olduğu gibi adam adama markaj yapılması, her bir politikanın ciddi bir eleştiri ve geliştirme sürecine tabi tutulması, muhalefet partisi iktidar olunca kimin bakan olacağının belli olması nedeniyle Bakan belirleme mesaisine gerek bulunmaması ve belki de en önemlisi, Bakan olan kişinin Bakanlığının ne olduğunu, ne iş yaptığını, önceki dönem politikalarının neler olduğunu, kendisinin neler yapacağını aşağı yukarı daha ilk günden biliyor olmasıdır.

Kültürel uygulamalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşik Krallık, Kanada, Yeni Zelanda ve Avustralya'da, ana muhalefet partisi ve özellikle gölge kabinesi, "Majestelerinin Sadık Muhalefeti" olarak adlandırılmaktadır. Bu terim, İngiltere Kraliçesi veya Kralı'na olan sadakati vurgulayarak, hükûmete karşı gelen önemli bir muhalefet rolünü ifade etmektedir. Bu ülkelerdeki politik sistemin bir parçası olan Majestelerinin Sadık Muhalefeti, mevcut iktidarı denetleme, eleştiri yapma ve alternatif politikalar sunma görevini üstlenmektedir. Görevleri arasında hükûmetin politikalarını sorgulamak, yasa tasarılarını incelemek ve halkın çıkarlarını temsil etmek yer almaktadır.^[1] "Sadık" sıfatı kullanılmaktadır çünkü muhalefetin rolü, Hükûmete karşı çıkmak olmasına rağmen, egemenin taht hakkını ve dolayısıyla hükûmetin meşruiyetini sorgulamamaktadır. Bununla birlikte, Westminster sistemini kullanan diğer ülkelerde, muhalefet sadece "parlamento muhalefeti" olarak bilinir.^[2]

Bazı parlamento partileri, özellikle Avustralya İşçi Partisi, gölge kabine üyelerini parti içi bir oylama ile seçer ve Muhalefet Lideri daha sonra gölge bakanlara portföyleri dağıtır.^[3] Diğer parlamento partilerinde, Gölge Kabine'nin üyeliği ve kompozisyonu genellikle sadece Muhalefet Lideri tarafından belirlenir.^{[kaynak belirtilmeli]}

İlgili bir terim olan gölge bütçe, genellikle gölge kabine tarafından hazırlanır (ve yayınlandığında genellikle gölge maliye bakanı veya benzeri tarafından sunulur) ve hükûmet tarafından sunulan gerçek bütçeye alternatif olarak gösterilir. Bir seçim yılında hazırlanıp yayınlandığında, muhalefet partisinin gölge bütçesi genellikle parti manifestosunun önemli bir parçasını oluşturacak ve muhalefet partisi sonrasında hükûmeti oluşturursa (özellikle mutlak çoğunluğu kazanırsa), büyük ölçüde, hatta tamamen uygulanacaktır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Üçüncü partiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Birçok yargı alanında, hükûmetin ya da resmi muhalefetin üyesi olmayan üçüncü partiler, kendi sözcülerinden oluşan parlamento ön sıraları oluşturabilirler. Ancak, partilerin konuşma hakkına ilişkin parlamento içtüzükleri genellikle, bu hakkın sadece bir partinin veya grubun, partinin kaydedilmiş bir asgari üye sayısına sahip olması durumunda verilebileceğini belirtir. Örneğin, İrlanda'da teknik gruplar sıkça üçüncü partiler ve bağımsız milletvekilleri tarafından Dáil Éireann'da oluşturulur; bu, üyelerin hükûmet ya da muhalefetin ön sıralarında konuşma hakkına sahip olan daha büyük partilere karşı konuşma hakkını artırmayı amaçlar.^[4][5]

Hükûmet kabinesiyle neredeyse aynı büyüklükte olan muhalefet parlamento partileri genellikle seçilmiş tüm üyelerini kendi gölge kabinesine veya buna eşdeğer bir yapıya atarlar; bu tür düzenlemelerde resmi muhalefet partilerine kıyasla üçüncü partilerin daha fazla kullanma eğiliminde olduğu görülür. Eğer parlamento partisi hükûmet kabinesinden sadece biraz daha büyükse, liderlikleri, gölge kabinesinden dışarıda bırakılan küçük bir azınlık milletvekiline utanç verici bir şekilde davranma riskiyle karşı karşıya kalabilir. Öte yandan, Westminster sistemine bağlı yeni hükûmetler, göreve başladıklarında bakanlık sayısını ve/veya kompozisyonunu değiştirebilirler. Bu nedenle, söz konusu sorun ortaya çıktığında bir çözüm, hükûmette yer alacakları gerçekten amaçladığı henüz mevcut olmayan kabine görevlerine karşılık gelen adlandırılmış gölge "bakanlıkları" oluşturmaktır. Bir muhalefet partisi, gölge bakanlıklarını da gerçek kabine görevlerine uyumlu hale getirmek veya başka şekilde ortadan kaldırmak amacıyla bu süreci tersine çevirebilir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Diğer ülkelerde kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Parlamentoda gölge kabine veya ön sıralar uygulaması Almanya'da yaygın olmasa da, parti liderleri sıkça uzman ve danışmanlardan oluşan bir "uzman ekip" veya CDU/CSU ve SPD'de "yetenek ekibi" (Kompetenzteam) veya Birlik 90/Yeşiiler'de "üst düzey ekip" (Spitzenteam) adı verilen bir danışma kurulu oluşturmuşlardır.

Fransa'da gölge kabine oluşturmak zorunlu veya yaygın olmasa da, birkaç gölge kabine oluşturulmuştur.

Macaristan'da ise en güçlü muhalefet partisi Demokratik Koalisyon liderliğinde Klára Dobrev tarafından 2022 yılında ilk kez bir gölge kabine kurulmuştur.^[6]

Türkiye[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]