Cyrrhuslu Theodoretus
Kilise Babası
Doğum	393 Antakya - Roma İmparatorluğu
Ölüm	466 Cyrrhus, Suriye - Roma İmparatorluğu
Kutsayanlar	Süryaniler

Cyrrhuslu Theodoretus (393 – 466 cıvarında) ihtilaflı bir Kilise Babası, episkopos, Antakya Kateşistik Okulu'na ilham veren bir teolog ve İncil yorumcusu. Geç antik dönemin Kayserili Eusebius, Sozomenos, Sokrates Skolastikos ve Evagrius Skolastikos ile birlikte ana kilise tarihçilerindendir. Süryani Kilisesi’nce aziz kabul edilir.^[1]

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Antakya’da 393 yılı dolaylarında dindar bir hristiyan aileye doğmuş, erken yaşta ruhbanlara katılmıştır. Apamea yakınındaki Nicerte manastırına girmiş, burada yedi yıl kalmıştır. 423 yılında Antakya yakınındaki ufak bir bölge olan Cyrrhus’un Episkoposu seçilmiştir. 35 yıllık episkoposluğu boyunca şehirin ruhani ve dünyevi refahının artmasında büyük rol sahibi olmuş, hatta şehire temiz su gelmesi için kurulan kanal ve su yollarının yapınında yardımı olmuştur.^[2]

Bir episkopos olarak Nestoryanizm tartışmalarına dahil olmuştur. İskenderiyeli Cyril’e karşı Nestorculuğu savunmuştur. Cyril’in öğretisinde Apollinaris sapkınlığının olduğunu düşünmekteydi. 431 yılında İskenderiyeli Cyril’i reddiyeyi kaleme almıştır. İkinci Efes Konsili kararını da Cyril’e karşı hasımlığı nedeniyle reddetmiştir. Nestorculuk kınanması düşürüldüğünde, kararı kabul etmiştir.^[3]

444 yılında İmparator II. Theodosius tarafından episkoposluğu düşürülmüştür. Theodoretus Nicerte’deki manastırına geri dönmüştür. Papa I. Leo’ya yazılmış, episkoposluğunun düşürülmesinin reddini isteyen bir mektubu günümüze ulaşmıştır. 450 yılında Marcianus’un imparatorluğa geçmesiyle şansı dönmüştür. 451 yılında Kalkedon Konsili'nde, Kutsal Bakire Meryem’in Tanrı Doğuran’ (Theotokos) olduğunu itiraf ettikten sonra episkoposluğa geri dönmüştür.^[2]

Yazıları ve Teolojisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Yaklaşık 35 eseri olduğu düşünülmektedir. Süryanice konuşuyor olsa da, Grekçe yazmıştır.^[1]

Theodoretus’un en göze çarpan eserleri yorumlama türünde olmuştur. Temelde yorumlaması gramatik-tarihi olsa da bir orta yol tercih ederek Mopsuestialı Theodor gibi aşırı literal okumanınEğik metin radikalliğinden kaçınmış ve tercih edilebilir noktalarda alegorik açıklamalara yer vermiştir.^[4]

Dogması[değiştir | kaynağı değiştir]

Theodoretus’un dogmatik çalışmalarının çoğunluğu kaybolmuştur ancak beşi günümüze ulaşmıştır.

Temel Kristoloji kitabı Dilenci ya da Multiform olmuştur. Üç diyalog ile Theodoretus monofizitçileri, doktrinlerini çeşitli heretik kaynakların kırıntıları ile oluşturan dilencilere ve kendisini de doğru yolun savunucusu olarak tasvir etmiştir. Eserin günümüze ulaşma sebeplerinden birisinin, florilegia’nın (antolojiler ve Kilise Babaları'na ait atıflar) metinin içine yayılmış ve geniş yer tutuyor olmasıdır. Bu florilegia, Theodoretus’un aldığı kayda değer eğitimini de göstermektedir; 88 eserden alınmış 238 metin, Antakyalı İgnatius, İrenaeus, Romalı Hipolit gibi İznik öncesi dönem yazarlarından alınmış aynı zamanda Athanasius gibi Kapadokyalı Kilise Babaları'na ait teolojik yazıları içermektedir. Bu florilegia ile yeni bir doktrinel gelişme başlamıştır, ‘Babalar’ Hristiyan teolojisinde yeni bir otorite olmuştur.^[5]

İki eseri, Kutsal ve Hayat veren Üçlü-Birlik Üzerine ve Efendimizin Enkarnasyonu Üzerine, hasımı İskenderiyeli Cyril’in atıfları sayesinde günümüze ulaşmıştır.^[6]

Pek çok kayıp eseri vardır. Theodoretus Arius’a ve Eunomius’a karşı yazdığı iki eserinden ve Makedonyalılara karşı yazdığı üç incelemeden bahseder. Bunların yanı sıra Apollinariyancılara karşı yazdığı iki eseri ve Opus adversus Marcionem, korunamamıştır.^[7]

Savunucu ve Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Savunucu eserlerinden biri olan ve günümüze ulaşmamış Ad quaestiones magorum (429-436) adlı eserinde Theodoretus, Mısır’ın putlarına karşı alternatifler olarak Eski Antlaşma’daki kurban sunularını aklamış ve bunlara tapan Magi’lerin hikayelerini ifşa etmiştir.^[8]

Tanrı’nın İnayeti üzerine, savunucu söylevlerden oluşmaktadır; dünyevi düzenden ilahi inayeti kanıtlayan bölümler (i-iv), ahlaki ve sosyal düzenden kanıtlayan bölümler (vi-x). Muhtemelen Antakyalı kültürlü Greklerden oluşan cemaat için 431 ve 435 yılları arasında yazılmışlardı. Çoğu vaaz gibi kutsal yazılar üzerine konuşmalardan ziyade temellendirilmiş argümanlar, derslerden oluşmaktaydılar.^[8]

Yunan Hastalıklarının Tedavisi, altbaşlığı Müjdenin Hakikatinin Yunan Felsefesi ile kanıtlanması, on iki kitaptan oluşan ve hristiyanlığın doğruluğunu yunan felsefesi ile kanıtlamayı hedefleyen ve pagan fikir ve pratiklerinden ayrıştırmayı hedefleyen bir eserdi. Bu bakımda yazılmış son savunucu eserlerden birisidir, çünkü o çağda hristiyanlık baskın hale geldiğinden bu tarz savunma eserleri de zamanla kaybolmaya başlamıştır.^[9]

Theodoretus’un Kilise Tarihi, Ariusçuluk ortaya çıkış ile başlar ve Theodoretus’un 429 yılındaki vefatı ile biter, tarzı Sokrates Skolastikos ve Sozomenos’unkinden oldukça farklıdır. Başka türlü kaybolacak pek çok kaynağı, özellikle de Aryan ihtilafını içerir; ancak kitap oldukça yanlıdır ve heretikler çoğunlukla karartılmış ve ‘Aryan vebası’ olarak tanımlanmıştır. Anlatım dili diğer tarihçilere nazaran oldukça kısadır, Theodoretus sıklıkla belgeleri birbirine ufak yorumlar ile bağlar.^[10]

Dini Tarih, onu yaşayan toplam otuz keşişin biyografilerini içerir, onları birer model olarak betimler. Bu belge erken dönem münzevi hayatının güçlüklerini anlama konusunda önemli bir kaynak olmuştur. Ayrıca keşiş otoritesine dair dikkat çekici bir model sunmaktadır, Athanasius’un Anthony’nin hayatına bir tezat oluşturarak.^[10]

Sporacius adında yüksek mevkili bir memurun isteği üzerine Theodoretus sapkınlıkların bir derlemesini yapmıştır (Haereticarum fabularum compendium). Kitapta sapkın inançlar (bölüm i-iv) ve ilahi dogmaların derlemesi (bölüm v) bulunmaktadır. Origenes’in De principiis’i ve Şamlı Yuhanna’nın teolojik eserleri dışında, Yunan Kilise Babaları'nın teolojisini sistematik olarak anlatan tek kitaptır.^[10]

Teodoretus’un bazı eserleri 553 yılında yapılan İkinci Konstantinopolis Konsili'nde yargılanmıştır. Ancak Üçüncü Konstantinopolis Konsili’nde (680-681) episkoposun itibarı yeniden iade edilmiştir.^[11]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]