Prokopius (Yunanca: Προκόπιος ὁ Καισαρεύς, Latince: Procopius Caesarensis; y. MS 500, Kayserya - y. MS 565), Filistin kökenli Bizanslı tarihçi. İmparator I. Justinianus döneminde yapılan savaşlarda General Belisarius'a eşlik etmiş ve 6. yüzyılın en önemli tarihçisi olmuştur. Justinianus'un Savaşları, I. Justinianus'un Binaları ve Gizli Tarih isimli kitapları yazmıştır. Antik dünyanın son büyük tarihçisi olarak anılır.

Yazmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Prokopius'un yazmaları, İmparator I. Justinianus'un hükümdarlığının ana bilgi kaynaklarıdır. Procopius, I. Justinianus'un yaptığı savaşları anlatan methiye şeklinde sekiz tarih kitabı ve Justinianus'un İmparatorluk'ta yaptıklarını anlattığı Gizli Tarih (Yunanca: Anekdota) isimli bir kitabı vardır. Bu kitapta Procopius, yazdığı "resmi tarih"e dâhil edemediği skandalları anlatır.

Justinianus'un savaşları[değiştir | kaynağı değiştir]

Prokopius'un Justinianus'un Savaşları (Yunanca: Ὑπέρ τῶν πολέμων λόγοι, Latince: De Bellis, "Savaşlar hakkında"), Gizli Tarih kadar bilinmese de, O'nun açıkçası en önemli çalışmasıdır. Tek cilt olarak basılan ilk yedi kitabın çok büyük kısmı 545 yılında tamamlanmış ama basımdan önce yüzyılın ortasında erken 551 yılına ait son olaylarla güncellenmiştir.

İlk iki kitap (sıklıkla Pers Savaşı, Latince De Bello Persico olarak bilinir), Romalılarla ile Sasani İmparatorluğu arasında Mezopotamya, Suriye, Ermenistan, Lazika ve yaklaşık olarak bugüngü Gürcistan'da geçen savaşları anlatır. Sasani Şahı I. Kavad'e yapılan sefer, 532 yılındaki İstanbul'daki Nika Ayaklanması, Kavad'ın halefi I. Hüsrev ile yapılan savaş ve onun Antakya'yı talan edip, orada yaşayanları Mezopotamya'ya götürmesi, 542 yılında İstanbul'da görülen veba salgını hakkında detaylar bu kitaplarda mevcuttur. Ayrıca, Prokopius'un hamisi, Romalı general Belisarius'un kariyerinin erken dönemi hakkında bazı detaylar verir. Sonraki iki kitap (sıklıkla Vandal Savaşı, Latince De Bello Vandalico olarak bilinir), Belisarius'un, Afrika vilayetinde bulunan Vandal Krallığında karşı yürüttüğü savaşı anlatır. Kalan bir kitap (sıklıkla Got Savaşı, Latince De Bello Gothico olarak bilinir), Belisarius ve diğerlerinin, Ostrogotların egemenliği altındaki İtalya'nın yenin fethini anlatır. Napoli ve Roma kuşatmaları hakkında da bilgiler mevcuttur.

Sonradan, Prokopius sekizinci bir kitap (sıklıkla Savaşlar VIII, ya da Got Savaşları IV olarak bilinir) eklemiştir, bu kitap ile tarihi Roma ordusunun Narses komutasında Ostrogot Krallığı'nı yok ettiği 552/553 yılına getirmiştir. Bu sekizinci kitap, İtalya ve doğu cephesindeki yeni seferleri anlatır.

Justinianus'un Savaşları, daha sonra yazılmış Bizans tarih yazmalarında etkili olmuştur.^[1] Prokopius'un çalışmalarının devamı, ölümünden sonra, şair ve tarihçi Mirinalı Agathias tarafından devam ettirilmiştir.

Gizli Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Meşhur Gizli Tarih (Latince Historia Arcana), yüzyıllar sonra Vatikan kütüphanesinde bulunmuş ve Lyon'da Niccolò Alamanni tarafından 1623 yılında basılmıştır. Varlığı "Suda" (ya da Souda (Yunanca: Σοῦδα)) olarak adlandırılan 10. yüzyıl Antik Akdeniz'in Bizans Ansiklopedisi'nden bilinmekteydi. Bu ansiklopedide Anekdota (Yunanca: Ἀνέκδοτα, Latince Anecdota, "yayınlanmamış yazmalar") olarak geçmekteydi. Gizli Tarih, Justinianus'un Savaşları isimli yedi kitabın ilkiyle aynı yılları kapsamakla beraber, bu kitaplar basıldıktan sonra yazıldığı düşünülmektedir. Son görüşler, yazım tarihini 550 ya da 558'e götürür ya da belki 562 gibi daha sonraya.

Gizli Tarih, önceki komutanı ve hamisi Belisarius, Belisarius'un karısı Antonina ile beraber İmparator I. Justinianus, karısı İmparatoriçe Theodora hakkında yaşadığı derin hayal kırıklıklarını açığa vurur. Anekdotlar, İmparator, karısı ve çevrelerinin özel yaşamları kadar halka açık hareketlerindeki gizli ruhu açığa çıkardığı iddia eder. Justinianus, zalim, rüşvet alan, müsrif ve yetersiz şekilde değerlendirilmiştir. Theodora'nın ise, okuyucu, daha detaylı ele alındığını görür, şirretlikle birleşmiş müstehcen ve doymak bilmez şehvetle resmedilmiştir.

Justinianus'un binaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Prokopius'un Justinianus'un binaları (Yunanca: Περί Κτισμάτων, Latince: De Aedificiis, "Binalar Üzerine"), imparatorluktaki Justinianus'un binaları üzerine yazdığı methiyedir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Prokopius'un eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Procopius. Procopii Caesariensis Opera Omnia. Haz. J. Haury, G. Wirth. Üç cilt. Leipzig: Teubner, 1976-64. (Yunanca metin.)
• Procopius. History of Wars, The Anecdota or Secret History, On Buildings. Hazırlayan ve çeviren: H. B. Dewing. 7 cilt. Loeb Classical Library. Cambridge, Mass.: Harvard University Press and London, Hutchinson, 1914-40. (Yunanca metin ve İngilizce çeviri.)

Türkçeye Çevrilen Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Prokopius (Çeviren: Orhan Duru) (2009, yeni baskı 2011), Bizans'ın Gizli Tarihi., İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. ISBN 9944884549
• Prokopius (Çeviren: Erendiz Özbayoğlu), (2004), İstanbul'da Iustinianus Döneminde Yapılar, Birinci Kitap. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2004.
• Prokopius (Çeviren: Adil Calap), (2002), İstanbul'da İsyan ve Veba. İstanbul: Lir Yayınevi, ISBN 9789758654086

Üzerine yapılan incelemeler (Türkçe)[değiştir | kaynağı değiştir]

• Akkaya, Emine. "Prokopios’un Savaşlar Tarihi ve Gizli Tarih Eserlerinde İmparator Iustınıanus’un Portresi" 8 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Uluslararası Prof. Dr. Halil İnalcık Tarih ve Tarihçilik Sempozyumu, Bildiriler, C. I, haz. A. Bedir, B. Soykan, U. C. D. İmamoğlu, Ankara, TTK, 2022, s. 183-194.
• Düzgüner, Fırat. Iustinianus Dönemi'nde İstanbul'da Yapılar: Procopius'un Birinci Kitabının Analizi, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2004.
• Ersoy, Tolga. "Bizans-Sâsâni Savaşları Bağlamında Prokopios’un Akhunları Tasviri", XVII. Türk Tarih Kongresi, Ankara: 15-17 Eylül 2014, Kongreye Sunulan Bildiriler, II. Cilt - I. Kısım: Orta Asya Ve Kafkasya Tarihi, Ankara: TTK, 2018, s. 88-106.
• Ersoy, Tolga. Prokopios'un Yapıtlarında Perslerin Temsili 19 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2009.
• Menzilcioğlu, Çiğdem. Latince sanat terimleri üzerine karşılaştırmalı bir inceleme: Procopius "de Aedificiis" 19 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 1994.
• Taştekin, Dilan. Procopius'un Tarihçiliği, M.S. 6. Yüzyılda Doğu Akdeniz ve Anadolu Tarihine Katkısı 19 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 2020.
• Zehiroğlu, A. Mican. "Prokopius'un Trabzon Seyahati", Tarih ve Toplum, Sayı: 200, Ağustos, 2000.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Vikikaynak'ta Procopius tarafından ya da onun hakkında yazılmış çalışmalar

Prokopius'un metinleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Complete Works 18 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Greek text (Migne Patrologia Graeca) with analytical indexes
• The Secret History 11 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., English translation (Atwater, 1927) at the Internet Medieval Sourcebook
• The Secret History, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius
• The Buildings, English translation (Dewing, 1935) at LacusCurtius
• The Buildings, Book IV Greek text with commentaries, index nominum, etc. at Sorin Olteanu's LTDM Project
• Prokopius çalışmaları – Gutenberg Projesi
• Internet Archive'daki Prokopius tarafından oluşturulan ya da hakkındaki eserler
• Procopius on LibriVox
• H. B. Dewing's Loeb edition of the works of Procopius: vols. I–VI at the Internet Archive (History of the Wars, Secret History)
• Palestine Pilgrims' Text Society (1888): Of the buildings of Justinian by Procopius, (ca 560 A.D)
• Complete Works 1, Greek ed. by K. W. Dindorf, Latin trans. by Claude Maltret in Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae Pars II Vol. 1, 1833. (Persian Wars I–II, Vandal Wars I–II)
• Complete Works 2, Greek ed. by K. W. Dindorf, Latin trans. by Claude Maltret in Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae Pars II Vol. 2, 1833. (Gothic Wars I–IV)
• Complete Works 3 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Greek ed. by K. W. Dindorf, Latin trans. by Claude Maltret in Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae Pars II Vol. 3, 1838. (Secret History, Buildings of Justinian)

İkincil malzemeler[değiştir | kaynağı değiştir]

•  Bu madde şu anda kamu malı olan yayından metin içerir:  Herbermann, Charles, (Ed.) (1913). "Procopius of Caesarea". Katolik Ansiklopedi (İngilizce). New York: Robert Appleton Company. 
• Prokopius için giriş Suda'dan.