Büyük Temizlik

Büyük Temizlik
	Stalin Dönemi Kurbanları anısına inşa edilen Moskova'daki Hüzün Duvarı
Bölge	Sovyetler Birliği
Tarih	; 1936 – 1938
Hedef	Troçkistler, Kızıl Ordu Lider Kadrosu, Kulaklar
Saldırı türü	Yerinde İnfaz, Katliam
Ölü	600.000 - 1.200.000
İşleyen	Josef Stalin, Nikolay Yejov, Genrih Yagoda, Lavrenti Beriya, NKVD
Sebep	Siyasi muhaliflerin ortadan kaldırılması, gücün konsolidasyonu, karşı devrim korkusu

Büyük Temizlik, Büyük Tasfiye veya Büyük Terör (Rusça: Большая чистка, Bolşaya çistka), Sovyetler Birliği'nde 1936-1938 yılları arasında yapılan siyasi baskı kampanyasıdır.^[1] Komünist Parti ve devlet görevlileri arasında temizliğe yol açarken, Kızıl Ordu ile toprak sahiplerinin baskı altına alınmasına ayrıca geniş çapta polis araştırması, tutuklamalara ve keyfî infazlara yol açmıştır.^[2] Rus tarihçesinde en yoğun tasfiye harekâtıdır, 1937-1938 arası Yejovşçina (Rusça: Ежовщина; yani, "Yejov olayı" ya da "Yejov devri" olarak da çevirisi yapılmıştır), Sovyet gizli polisi NKVD'nin şefi Nikolay Yejov'un adından kaynaklanır. 600.000 ila 1.2 milyon kişinin hayatını kaybettiği tahmin edilmektedir.^[3]^[4]^[5]

Bu kampanya ile Sağ Muhalefet ve Sol Muhalefet baskılanmış, iki muhalefet taraftarlarının mensuplarının birçoğu yargılanıp idam edilmiştir.

Amaç[değiştir | kaynağı değiştir]

Tasfiye hareketi Josef Stalin'in parti ve ulus üzerindeki gücünü sağlamlaştırma, Lev Troçki ve parti içindeki diğer siyasi rakiplerin etkisini ortadan kaldırmak için tasarlandı. Keyfî tutuklama, yargılama ve infaz süreçleri Ağustos 1936'dan Mart 1938'e kadar sürdü.^[6]

Arka Plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Vladimir Lenin'in 1924'te ölümünün ardından Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nde bir iktidar boşluğu oluştu. Lenin'in hükûmetindeki çeşitli kişiler onun yerine geçmeye çalıştı. Partinin Genel Sekreterliğini yürüten Stalin, siyasi muhalifleri geride bırakacak ve nihayetinde 1928'de Komünist Partinin kontrolünü ele geçirecekti.^[7] Başlangıçta Stalin'in liderliği geniş ölçüde kabul edildi ve Tek ülkede sosyalizm doktrini parti politikası haline geldi. Fakat daha sonra, 1930'ların başlarında, Kolektivizasyon ve Birinci Beş Yıllık Plan'ın sınırlı başarısının ardından parti yetkilileri arasında Stalin'e karşı bir hoşnutsuzluk doğdu. Bu politika başarısızlıkları, Lev Troçki gibi Stalin'in rakiplerinin partiyi Stalin'in elinden alma çabalarına fırsat verdi. Dönemin popüler politikacılarından olan Sergey Kirov'un 1934 yılında bir suikast girişimiyle öldürülmesinin ardından geniş çapta bir soruşturma başlatıldı.^[8] Bu soruşturma kapsamında tutuklanan kişiler itiraflarında Stalin'i de öldürme planları olduğunu söylediler.^[9]

1936 yılına doğru Stalin, iktidarına karşı tehditleri ortadan kaldırmayı hızlandırdı. Troçki'nin geri dönmesi olasılığı, Avrupa'daki artan Faşizm tehlikesi^[10] onu bu tasfiyelere başlamaya iten nedenler arasındaydı. Tasfiyeler büyük ölçüde SSCB'nin gizli polisi olan NKVD tarafından yürütüldü. Tasfiyelerin ilk aşamasında Sovyet hükûmetinin lider kadrosu hedef alındı. Tasfiyeler Kızıl Ordu'nun komutanlığına kadar genişletildi. Peter Whitewood'a göre bu durum, yakında başlayacak olan II. Dünya Savaşı öncesinde Kızıl Ordu'ya ağır hasar vermiştir.^[11] Tasfiyenin kapsamı genişlemeye başlayınca, sabotajcıların ve karşı-devrimcilerin her yerde var olma şüphesi sivil yaşamı da etkilemeye başladı. Tasfiye sırasında NKVD, siviller üzerindeki kontrolü sağlamlaştırmak için hapis, işkence, şiddetli sorgulama ve keyfî infazlardan geniş ölçüde yararlandı.

Moskova Duruşmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana Madde: Moskova Duruşmaları

1936 ve 1938 arasında, eski üst düzey Komünist Parti liderlerinin; faşist ve kapitalist güçlerle Stalin ve diğer Sovyet liderlerine suikast düzenlemek, Sovyetler Birliği'ni parçalamak ve kapitalizmi yeniden kurmak için komplo kurmakla suçlandıkları çok büyük üç duruşma yapıldı.

İlk duruşma, Ağustos 1936'da düzenlenen "Troçkist-Kameneviç-Zinovyevci-Sol-Karşı-Devrimci" olarak adlandırılan bloğun 16 üyesi yargılandı. Bu kişiler Kirov'a suikast düzenlemek ve Stalin'i öldürmeyi planlamakla suçlandılar. Suçlamaları itiraf ettikten sonra hepsi ölüm cezasına çarptırıldı ve idam edildi.^[12]
Ocak 1937'deki ikinci davada, Karl Radek, Georgi Pyatakov ve Grigory Sokolnikov'un da aralarında bulunduğu "Sovyet karşıtı Troçkist merkez" olarak adlandırılan, Troçki ile birlikte Almanya yanlısı bir komplo kurmakla suçlanan grupta 17 kişi daha yer aldı. Sanıklardan 13'ü sonunda kurşuna dizilerek idam edildi. Geri kalanlar ise, kısa süre sonra öldükleri çalışma kamplarında ceza aldı. Haziran 1937'de Mihail Tuhaçevski'nin de aralarında bulunduğu bir grup Kızıl Ordu komutanı yargılanıp idam edildi.^[13]
Mart 1938'deki üçüncü davada ise Nikolay Buharin, 1918'den beri Lenin ve Stalin'i öldürmeye çalışma, Maksim Gorki'yi zehirlemeye çalışma ve Sovyetler Birliği'ni Almanya, Japonya ve Büyük Britanya ile birlikte parçalamaya çalışma suçundan yargılandı. Buharin suçlamaları kabul etti^[14] ve idam edildi.

Sonlanma[değiştir | kaynağı değiştir]

Parti içerisindeki bu temizlik bittikten sonra Kulaklar, Kızıl Ordu, kimi aydın ve yazarları da kapsayan bu geniş çaplı tasfiye hareketi, 1938 yılında Stalin'in "Sovyetler Birliği'nin iç düşmanlardan temizlendiğini" ilan etmesiyle son buldu. Tasviyeler sırasında NKVD şefliği yapan Nikolay Yejov yargılanıp idam edildi. Büyük Temizlik sona ermiş olmasına rağmen, güvensizlik ve polis devleti ortamı onlarca yıl sonra da devam etti. Tarihçiler, Büyük Temizlik sırasında ölü sayısının kabaca 600.000 ila 1.2 Milyon arası olduğunu tahmin ediyor.^[15] Fakat belgelenmiş infazların toplamı 681.692'dir.^[16] Bizzat Stalin tarafından 1936, 1937, 1938, 1940, 1942 ve 1950 yıllarından imzalanan 388 adet infaz listesi 43.631 kişiyi içermektedir .[1]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Orlando Figes The Whisperers: Private Life in Stalin's Russia, 2007, ISBN 0312428030, pages 227-315.
^ Lenin, Stalin, and Hitler: The Age of Social Catastrophe. By Robert Gellately. 2007. Knopf. 720 pages ISBN 1400040051
^ Communism: A History (Modern Library Chronicles) by Richard Pipes, pg 67
^ Life and Terror in Stalin's Russia: 1934–1941. – book reviews 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Robert Conquest, 1996, National Review
^ Soviet Repression Statistics: Some Comments 25 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Michael Ellman, 2002
^ "Great Purge | History & Facts | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 4 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2022.
^ Editors, History com. "Joseph Stalin". HISTORY (İngilizce). 12 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2022.
^ "Who Killed Kirov? "The Crime of the Century" | Wilson Center". www.wilsoncenter.org (İngilizce). 5 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2022.
^ R, People's Comissariat Of Justice Of The U. S. S. (1 Ocak 1938). Anti-Soviet "Bloc of Rights and Trotskyites" Heard before the Military Collegium of the Supreme Court of the U. S. S. R. , Verbatim Report. People's Comissariat of Justice of the U. S. S. R. 3 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2022.
^ "The Great Terror". Seventeen Moments in Soviet History (İngilizce). 18 Haziran 2015. 21 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2022.
^ "Rethinking Stalin's Purge of the Red Army, 1937-38 | University Press of Kansas Blog" (İngilizce). 15 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2022.
^ Rogovin (1998), pp. 36–38
^ Conquest 2008, s. 142.
^ Tucker, Robert. "Block of Rights and Trotskyites." Report of Court Proceedings in the Case of the Anti-Soviet. pp. 667–68.
^ Kuhr, Corinna (1998). "Children of "Enemies of The People" as Victims of the Great Purges". Cahiers du Monde russe. 39 (1/2): 209-220. ISSN 1252-6576. 23 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2022.
^ Thurston, Robert W. (1998). Life and Terror in Stalin's Russia, 1934-1941. Yale University Press. s. 139. ISBN 978-0300074420.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"Documenting the Death Toll: Research into the Mass Murder of Foreigners in Moscow, 1937–38" 4 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. By Barry McLoughlin, American Historical Association, 1999
“American Communists and Radicals Executed by Soviet Political Police and Buried at Sandarmokh” 2 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Appendix to John Earl Haynes and Harvey Klehr’s In Denial: Historians, Communism and Espionage)
"Stalin's victims honored in emotional memorial" 6 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. By Conor Sweeney, The Washington Post. Wednesday, August 8, 2007.

Sovyetler Birliği ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[Figes-1] Orlando Figes The Whisperers: Private Life in Stalin's Russia, 2007, ISBN 0312428030, pages 227-315.

[Social_Catastrophe-2] Lenin, Stalin, and Hitler: The Age of Social Catastrophe. By Robert Gellately. 2007. Knopf. 720 pages ISBN 1400040051

[Pipes-3] Communism: A History (Modern Library Chronicles) by Richard Pipes, pg 67

[conquest1996-4] Life and Terror in Stalin's Russia: 1934–1941. – book reviews 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Robert Conquest, 1996, National Review

[ellman2002-5] Soviet Repression Statistics: Some Comments 25 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Michael Ellman, 2002

[6] "Great Purge | History & Facts | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 4 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2022.

[7] Editors, History com. "Joseph Stalin". HISTORY (İngilizce). 12 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2022.

[8] "Who Killed Kirov? "The Crime of the Century" | Wilson Center". www.wilsoncenter.org (İngilizce). 5 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2022.

[9] R, People's Comissariat Of Justice Of The U. S. S. (1 Ocak 1938). Anti-Soviet "Bloc of Rights and Trotskyites" Heard before the Military Collegium of the Supreme Court of the U. S. S. R. , Verbatim Report. People's Comissariat of Justice of the U. S. S. R. 3 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2022.

[10] "The Great Terror". Seventeen Moments in Soviet History (İngilizce). 18 Haziran 2015. 21 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2022.

[11] "Rethinking Stalin's Purge of the Red Army, 1937-38 | University Press of Kansas Blog" (İngilizce). 15 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2022.

[:0-12] Rogovin (1998), pp. 36–38

[FOOTNOTEConquest2008142-13] Conquest 2008, s. 142.

[14] Tucker, Robert. "Block of Rights and Trotskyites." Report of Court Proceedings in the Case of the Anti-Soviet. pp. 667–68.

[15] Kuhr, Corinna (1998). "Children of "Enemies of The People" as Victims of the Great Purges". Cahiers du Monde russe. 39 (1/2): 209-220. ISSN 1252-6576. 23 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2022.

[16] Thurston, Robert W. (1998). Life and Terror in Stalin's Russia, 1934-1941. Yale University Press. s. 139. ISBN 978-0300074420.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

g t d Sovyetler Birliği konuları
Semboller	Bayrak Arma (Cumhuriyetler) Marş
Tarih	Ekim Devrimi Rus İç Savaşı Kuruluşu II. Dünya Savaşı Nazilerin Sovyet savaş esirlerine karşı işledikleri suçlar Soğuk Savaş Çin-Sovyet ayrılığı Destalinizasyon 1956 Gürcistan protestoları Anti Parti Grubu Kruşçev çözülmesi Uzay Programı 1965 Sovyet ekonomik reformu Durgunluk Leonid Brejnev'in etkisi Glasnost ve Perestroyka 1989 Devrimleri 1991 Sovyetler Birliği darbe girişimi Yıkılış Sovyet sonrası ülkeler Askerî tarih LGBT tarihi
Coğrafya	Cumhuriyetler (Özerk) Oblast (Özerk) Özerk Okrug Kapalı şehir
Devlet yapısı	Siyaset Anayasa 1918 1924 1936 1977 Lider Devlet Başkanı Hükûmet Başbakan Parlamento Komünist Parti Seçimler İdari yapılanma Başkent Dış ilişkiler Emperyalizm
Silahlı Kuvvetler	Stavka Savunma Bakanlığı Genelkurmay Başkanlığı Kızıl Ordu Sovyet Hava Kuvvetleri Sovyet Deniz Kuvvetleri Gizli polis
Hukuk	İnsan Hakları
Ekonomi	Para birimi Sovyet tipi ekonomik planlama Ulaşım Birinci Beş Yıllık Plan Altıncı Beş Yıllık Plan 1956-1962 ücret reformu Sturmovşçina Bilim ve teknoloji
Toplum	Demografi Dil Din İslam Hristiyanlık Yahudilik Eğitim Spor Resmi tatiller Tatil hakları Göç Nostalji
İletişim	Gazete İnternet Posta Posta pulları Radyo Televizyon
Kültür ve Sanat	Edebiyat Dans Sinema Goskino Müzik Felsefe
Bilim ve teknoloji	Komünist Akademi SSCB Bilimler Akademisi Veteriner tıp
SSCB portalı

g t d Doğu Bloku
Sovyetler Birliği Komünizm
Oluşum	Molotov-Ribbentrop Paktı Gizli protokolü Sovyetler Birliği'nin Polonya'yı işgali Sovyet askerî işgalleri Besarabya ve Kuzey Bukovina Baltık ülkeleri Macaristan Romanya Yalta Konferansı
SSCler ve ilhak edilen yerler	Doğu Finlandiya Estonya Letonya Litvanya Memel Doğu Prusya Batı Beyaz Rusya Batı Ukrayna Moldova
Uydu devletler	Macaristan Halk Cumhuriyeti Polonya Halk Cumhuriyeti Çekoslovakya Sosyalist Cumhuriyeti Romanya Halk Cumhuriyeti/Romanya Sosyalist Cumhuriyeti Doğu Almanya Arnavutluk Halk Cumhuriyeti (1961'e kadar) Bulgaristan Halk Cumhuriyeti Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti (1948'e kadar)
SSC ilhakları	Rusya SFSC Ukrayna SSC Beyaz Rusya SSC
Organizasyonlar	Kominform COMECON Varşova Paktı Dünya İşçi Sendikaları Federasyonu (WFTU) Dünya Demokratik Gençlik Federasyonu (WFDY) Uluslararası Demokratik Kadın Federasyonu (WIDF)
İsyanlar ve muhalefet	Welles Bildirgesi Goryani Hareketi Orman Kardeşleri Ukrayna İsyan Ordusu Jungle Operasyonu Baltık devlet sürekliliği Baltık Temsilcilikleri (1940-1991) Lanetli askerler 1950 Cazin İsyanı 1953 Plzeň Ayaklanması 1953 Doğu Alman Ayaklanması 1956 Gürcistan gösterileri Poznań Ayaklanması 1956 Macar Devrimi Novoçerkassk katliamı 1965 Erivan gösterileri Prag Baharı / Varşova Paktı'nın Çekoslovakya'yı İşgali Brejnev Doktrini 1968 Kızıl Meydan gösterisi Belgrad ve Kosova'da 1968 öğrenci gösterileri 1970 Polonya protestoları Hırvat Baharı Haziran 1976 protestoları Solidarność / Sovyet tepkisi / Sıkıyönetim 1981 Kosova protestoları Reagan Doktrini Jeltoksan Olayları Karabağ hareketi 9 Nisan trajedisi 1989 Romanya Devrimi Kara Ocak
Soğuk Savaş olayları	Marshall Planı Berlin Ablukası Tito-Stalin ayrılığı 1948 Çekoslovakya darbesi 1961 Berlin Duvarı krizi
Şartlar	Göç ve iltica (Doğu Bloku'ndan Batı'ya iltica eden kişiler listesi) Baltık ülkeleri'nin sovyetleştirilmesi Bilgi yayımı Siyaset Ekonomi Telefon dinlemeleri
Çöküş	1989 Devrimleri Berlin Duvarı'nın çöküşü Arnavutluk'ta komünizmin çöküşü Şarkı Devrimi Sovyetler Birliği'nin dağılması Çekoslovakya'nın dağılması Litvanya'daki Ocak 1991 olayları Letonya'daki Ocak 1991 olayları

Büyük Tasfiye nedir?, Büyük Tasfiye anlamı nedir?, Büyük Tasfiye ne demektir?