Sovyet gizli polis teşkilatları kronolojisi

Sovyet gizli polis teşkilatlarının zaman içinde devamlılıkları vardı. Ekim Devriminden sonra Vladimir Lenin'in 20 Aralık 1917 tarihli kararıyla oluşturulan ilk gizli polise "Çeka" (ЧК) adı verildi. Sovyetler Birliği'nin dağılması sonrasında KGB'nin ardılı konumundaki Rusya Federal Güvenlik Servisi'nde çalışanlar hâlâ gayriresmî olarak Çekist olarak adlandırılmaktadırlar.

Burada listelenen çoğu teşkilat için gizli polis faaliyetleri işlevlerinin sadece bir parçasıydı; örneğin, KGB hem gizli polis hem de istihbarat teşkilatı idi.

Kronoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Liderler[değiştir | kaynağı değiştir]

Örgüt	Başkan	Tarihler
Çeka	Feliks Edmundoviç Dzerjinski	1917^[1]–1922
GPU		1922–1923
OGPU		1923–1926
OGPU	Vyaçeslav Rudolfoviç Menjinski	1926–1934
NKVD	Genrikh Grigoryeviç Yagoda	1934–1936
	Nikolay İvanoviç Yejov	1936–1938
	Lavrenti Pavloviç Beriya	1938–1941
NKGB	Vsevolod Nikolayevich Merkulov	Feb–Jul 1941
NKVD	Lavrenti Beriya	1941–1943
NKGB	Vsevolod Nikolayeviç Merkulov	1943–1946
MGB	Viktor Semyonoviç Abakumov	1946–1951
	Semyon Denisoviç İgnatyev	1951–1953
	Lavrenti Beriya	Mar–Jun 1953
	Sergey Nikiforoviç Kruglov	1953–1954
KGB	İvan Aleksandroviç Serov	1954–1958
	Aleksandr Nikolayeviç Şelepin	1958–1961
	Vladimir Yefimovich Semiçastni	1961–1967
	Yuri Vladimiroviç Andropov	1967–1982
	Vitali Vasilyeviç Fedorçuk	Mayıs–Aralık 1982
	Viktor Mihailoviç Çebrikov	1982–1988
	Vladimir Aleksandroviç Kryuçkov	1988–1991
	Vadim Viktoroviç Bakatin	Ağustos–Kasım 1991

Detaylı kronoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Çeka (Veçekanın kısa söylenişi olup, Rusya SFSC "Karşı-Devrim ve Sabotajla Mücadele için Tüm-Rusya Olağanüstü Komitesi" nin kısaltmasıdır.)
- Feliks Dzerjinski (20 Aralık 1917 – 7 Temmuz 1918)
- Yakov Peters (7 Temmuz 1918 – 22 Ağustos 1918)
- Feliks Dzerjinski (22 Ağustos 1918 – 6 Şubat 1922)

6 Şubat 1922: Çeka, Rusya SFSC'nin NKVD'nin bir bölümü olan GPU'ya dönüştürüldü.

NKVD – "İç İşleri Halk Komiserliği"
- GPU – Devlet Siyaset Müdürlüğü
  - Feliks Dzerjinski (6 Şubat 1922 – 15 Kasım 1923)

15 Kasım 1923: GPU, NKVD'den ayrılarak SSCB Halk Komiserleri Konseyi'nin doğrudan kontrolü altında Tüm Birlik OGPU'ya bağlandı.

OGPU – "Müşterek Devlet Siyaset Müdürlüğü" veya "Tüm Birlik Devlet Siyasi Kurulu"
- Feliks Dzerjinski (15 Kasım 1923 – 20 Temmuz 1926)
- Vyaçeslav Menjinski (30 Temmuz 1926 – 10 Mayıs 1934)

10 Temmuz 1934: Rusya SFSC'nin NKVD'si varlığını sona erdirdi ve Sovyetler Birliği Tüm Birlik NKVD'ye dönüştü; OGPU, Tüm Birlik NKVD içindeki GUGB'ye ("Devlet Güvenliği Temel Müdürlüğü") dönüştürüldü.

NKVD – "İç İşleri Halk Komiserliği"
- GUGB – "Devlet Güvenliği Temel Müdürlüğü"
  - Genrikh Yagoda (10 Temmuz 1934 – 26 Eylül 1936)
  - Nikolay Yezhov (26 Eylül 1936 – 25 Kasım 1938)
  - Lavrenti Beriya (Kasım 1938 – 3 Şubat 1941)

3 Şubat 1941: NKVD'nin GUGB birimi NKGB'nin dışında bırakıldı, sonra yeniden birleştirildi, son olarak 14 Nisan 1943 tarihinde bir kez daha ayrıldı.

NKGB – "Devlet Güvenliği Halk Komiserliği"
- Vsevolod Merkulov (3 Şubat 1941 – 20 Temmuz 1941) (NKGB yeniden NKVD altında toplandı)
NKVD – "İç İşleri Halk Komiserliği"
- GUGB – "Devlet Güvenliği Temel Müdürlüğü"
  - Lavrenti Beriya (20 Temmuz 1941 – 14 Nisan 1943)
NKGB – "Devlet Güvenliği Halk Komiserliği"
- Vsevolod Merkulov (14 Nisan 1943 – 18 Mart 1946) (NKGB yeniden NKVD'den ayrıldı)

18 Mart 1946: Tüm Halk Komiserlikleri Bakanlıklara dönüştürüldü.

MGB – "Devlet Güvenlik Bakanlığı"
- Viktor Abakumov (18 Mart 1946 – 1951)
- Semyon Ignatyev (1951 – 5 Mart 1953)

Stasi olarak bilinen Doğu Almanya Devlet Güvenlik Bakanlığı, ismini buradan türetmişti.

KI – "İstihbarat Komitesi" (dış istihbarat servisi)^[2]

30 Mayıs 1947: "Farklı istihbarat servislerinin eşgüdümünü artırmak ve çabalarını büyük çaplı talimatlar üzerinde yoğunlaştırmak" amacıyla ifade edilen resmî karar alındı. 1948 yazında, KI teşkilatındaki askerî personel, GRU Dış Askeri İstihbarat Servisi'ni yeniden yapılandırmak için Sovyetler Birliği Ordusu'na iade edildi. Yeni Doğu Bloku ve Sovyet göçmenleri ile ilgilenen KI bölümleri 1948 yılının sonlarında MGB'ye geri iade edildi. 1951 yılında KI'nın tamamı yeniden MGB içine dahil edildi.

5 Mart 1953: MVD ve MGB, Lavrenti Beriya tarafından MVD ile birleştirildi.

MVD – "Dış İşleri Bakanlığı"
- Lavrenti Beriya (5 Mart 1953 – 26 Haziran 1953)
- Sergei Kruglov (26 Haziran 1953 – 13 Mart 1954)

13 Mart 1954: Beriya'nın tasfiyesiyle ve MVD'nin gizli polislik görevlerinden tekrar bırakmasıyla, yeni bağımsız kuvvet KGB oldu. Yeniden isimlendirme ve bir yetki kargaşası döneminden sonra KGB, 1991 yılına kadar istikrarlı kaldı.

KGB – Devlet Güvenliği Komitesi
- İvan Serov (13 Mart 1954 – 8 Aralık 1958)
- Aleksander Şelepin (25 Aralık 1958 – 13 Kasım 1961)
- Vladimir Semiçastni (13 Kasım 1961 – 18 Mayıs 1967)
- Yuri Andropov (18 Mayıs 1967 – 26 Mayıs 1982)
- Vitali Fedorçuk (26 Mayıs 1982 – 17 Aralık 1982)
- Viktor Çebrikov (17 Aralık 1982 – 1 Ekim 1988)
- Vladimir Kryuçkov (1 Ekim 1988 – 22 Ağustos 1991)
- Leonid Şebarşin (22 Ağustos 1991 – 23 Ağustos 1991) (acting)
- Vadim Bakatin (23 Ağustos 1991 – 22 Ekim 1991)

1991 yılında, 1991 Sovyetler Birliği darbe girişiminin başarısızlığa uğramasının ve Gorbaçov ile Yeltsin'in devrilememesinin ardından, General Vadim Bakatin KGB'nin lağvedilmesi kararını yayımladı.

Bugün Rusya'da, daha önce KGB'nin üstlendiği görevler, Dış İstihbarat Servisi (SVR), Rusya Federasyonu'nun Federal Güvenlik Servisi (FSB) ve Federal Koruma Servisi (FSO) arasında paylaştırılmış durumdadır. GRU ise işleyişine devam etmektedir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyet gizli servislerinin zehir laboratuvarları

Rus İmparatorluğu gizli servisleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Rus İmparatorluğu gizli polisi Ohranka

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Shub, David. "Communist Secret Police: Çeka" (İngilizce). Spartacus Educational. 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2017. about the starting date of the Çeka
^ Çervonnaya, Svetlana (17 Mart 2005). "KI briefing from the Rusya side, H-HOAC Discussion" (İngilizce). Humanities & Social Sciences. 8 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2017.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Aleksandr Vasilyev'in Defterleri21 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Soğuk Savaş döneminde Amerika Birleşik Devletleri'nde Sovyet casusluğunun kanıtlarına sahip eski KGB ajanı Aleksandr Vasilyev'in Defterleri'nin tam metnini içeriyor. (İngilizce)
Official history of the MVD of Russ'a: 1917–1930 1931–1945 18 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 1946–1965 18 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 1966–1985 18 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 1986–1993 18 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
Communist Secret Police: Cheka1 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
Law enforcement in Russia (İngilizce)
Russian Intelligence Community (İngilizce)
Federal Protective Service (Russia) (İngilizce)

[1] Shub, David. "Communist Secret Police: Çeka" (İngilizce). Spartacus Educational. 1 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2017. about the starting date of the Çeka

[2] Çervonnaya, Svetlana (17 Mart 2005). "KI briefing from the Rusya side, H-HOAC Discussion" (İngilizce). Humanities & Social Sciences. 8 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2017.

[1]

[2]

g t d Eski Doğu Bloku ülkelerinin gizli servisleri
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği	Olağanüstü Komisyon (Çeka) Devlet Siyasi Müdürlüğü (GPU) Birleşik Devlet Siyasi Müdürlüğü (OGPU) İçişleri Halk Komiserliği (NKVD) Devlet Güvenliği Genel Müdürlüğü (GUGB) Devlet Güvenliği Halk Komiserliği (NKGB) Devlet Güvenlik Bakanlığı (MGB) Devlet Güvenlik Komitesi (KGB)
Bulgaristan Halk Cumhuriyeti	Devlet Güvenlik Komitesi (KDS)
Çekoslovakya Sosyalist Cumhuriyeti	Devlet Güvenliği (StB)
Alman Demokratik Cumhuriyeti	Devlet Güvenlik Bakanlığı (Stasi)
Macaristan Halk Cumhuriyeti	Devlet Koruma Kurumu (ÁVH)
Polonya Halk Cumhuriyeti	Kamu Güvenlik Bakanlığı (MBP ve UB) Güvenlik Servisi (SB)
Romanya Sosyalist Cumhuriyeti	Devlet Güvenlik Dairesi (Securitate)
Arnavutluk Sosyalist Halk Cumhuriyeti	Devlet Güvenlik Müdürlüğü (Sigurimi)
Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti	Ulusal Güvenlik Dairesi (OZNA) Devlet Güvenlik İdaresi (UDBA) Karşı İstihbarat Servisi (KOS)

g t d Rusya Federasyonu Federal Yönetim Organları
Rusya Federasyonu Devlet Başkanı tarafından yürütülen federal organlar
İçişleri Bakanlığı	Federal Göç Servisi
Acil Durumlar Bakanlığı	(yok)
Dışişleri Bakanlığı	BDT İşleri ajansı
Savunma Bakanlığı	Askeri-Teknik İşbirliği Hizmeti · Teknik ve İhracat Kontrol Servisi · Savunma Sözleşmeleri Servisi · Özel İnşaat Ajansı
Adalet Bakanlığı	Federal Ceza İnfaz Servisi · Federal İcra Servisi
Başkansal servisler	Dış İstihbarat Servisi · Federal Güvenlik Servisi · Uyuşturucu Kontrol Servisi · Federal Koruma Servisi · Devlet Özel Kurye Servisi
Başkansal direktörlükler	Devlet Başkanlığı Özel Programlar Başmüdürlüğü · Devlet Başkanlığı Direktörlüğü
Rusya Federasyonu Hükümeti tarafından yürütülen federal organlar
Sağlık ve Sosyal Gelişim Bakanlığı	Service of supervision in sphere of protection of the rights of consumers and well-being of the person · Service of supervision in sphere of public health services and social development · Service of work and employment · Federal medical and biologic agency
Kültür Bakanlığı	Federal archival agency
Eğitim ve Kültür Bakanlığı	Service of supervision in sphere of education and a science · Service of intellectual property, patents and trade marks · Agency of education · Agency of science and innovations
Doğal Kaynaklar ve Ekoloji Bakanlığı	Service of supervision in sphere of wildlife management · Agency of water resources · Agency of use of mineral resources · Service of ecological, technological and nuclear supervision
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı	Agency of technical regulation and metrology
Bölgesel Gelişim Bakanlığı	(yok)
İletişim ve Kitle İletişim Bakanlığı	Agency of communication · Agency on information technologies · Agency on press and mass communications · Service of supervision in sphere of mass communications, communication and protection of a cultural heritage
Tarım Bakanlığı	Service of veterinary and fytosanitory supervision · Agency on forestry
Spor, Turizm ve Gençlik Politikası Bakanlığı	Росмолодёжь · Ростуризм
Ulaştırma Bakanlığı	Service of supervision in sphere of transport · Agency of air transport · Federal road agency · Agency of railway transportation · Agency of sea and river transport
Maliye Bakanlığı	Federal tax service · Service of insurance supervision · Service of financial-budgetary supervision · Federal treasury (the service)
Ekonomik Gelişim Bakanlığı	Agency of the state reserves · Agency of management of state property · Service of the state statistics
Enerji Bakanlığı	(yok)
Devlet komiteleri, hizmetler ve ajanslar	State committee on fishery · Federal antimonopoly service · Service of hydrometeorology and monitoring of an environment · Federal customs service · Service on tariffs · Financial monitoring service · Service of the financial markets · Federal space agency · Agency for deliveries of military and special equipment and material means · Agency on the arrangement of the state boundary

Sovyet gizli polis teşkilatları kronolojisi nedir?, Sovyet gizli polis teşkilatları kronolojisi anlamı nedir?, Sovyet gizli polis teşkilatları kronolojisi ne demektir?