Sovyetler Birliği kültürü, ülkenin 69 yıllık varlığı boyunca çeşitli aşamalardan geçti. Etkinin çoğunluğu Ruslar tarafından yapılmış olmasına rağmen, on beş birlik cumhuriyetinin her birinden çeşitli milletlerden insanlar katkıda bulunmuştur. Sovyet devleti kültür kurumlarını destekledi ama aynı zamanda sıkı bir sansür de uyguladı.

Lenin dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

1918-1929 yıllarında sanata ve sanatçılara yönelik komünist tutumların ana özelliği, kendine özgü bir Sovyet sanat tarzı bulma çabasıyla birkaç farklı üslupta yapılan önemli deneylerle göreceli özgürlüktü. NEP dönemi birçok açıdan Sovyetler Birliği'nin sosyal ve kültürel yaşamında göreceli bir özgürlük ve deneyim dönemiydi. Hükümet, bu alanlardaki çeşitli eğilimlere, düzene karşı açıkça düşman olmadıkları sürece hoşgörü gösterdi. Sanat ve edebiyatta, bazıları geleneksel, bazıları radikal biçimde deneysel olan çok sayıda okul çoğaldı. Komünist yazarlar Maxim Gorky ve Vladimir Mayakovsky bu süre zarfında aktifti, ancak eserlerinin çoğu daha sonra bastırılan diğer yazarlar, sosyalist siyasi içerikten yoksun çalışmalar yayınladılar. Büyük ölçüde okuma yazma bilmeyen bir toplumu etkilemenin bir aracı olarak film, devletten teşvik aldı. Görüntü yönetmeni Sergei Eisenstein'ın en iyi çalışmalarının çoğu bu döneme aittir.^[1]

Komiser Anatoly Lunacharsky yönetimindeki eğitim, ilerici öğrenme teorilerine dayanan bir deney aşamasına girdi. Aynı zamanda devlet, ilk ve orta öğretim sistemini genişletti ve çalışan yetişkinler için gece okulları başlattı. Yüksek öğrenimin kalitesi, başvuranların niteliklerine bakılmaksızın, proleter sınıftan gelenleri burjuva kökenli olanlara tercih eden kabul politikasından etkilenmiştir.^[1] NEP kapsamında devlet, savaş komünizmi sırasında başlayan dine yönelik aktif zulmünü hafifletti ancak ateizm adına ajitasyon yapmaya devam etti. Parti, kiliseye olan inancı zayıflatacağı umuduyla Rus Ortodoks Kilisesi içindeki Yaşayan Kilise reform hareketini destekledi, ancak hareket 1920'lerin sonlarında sona erdi.^[1] Aile yaşamında tutumlar genellikle daha hoşgörülü hale geldi. Devlet kürtajı yasallaştırdı ve boşanmayı giderek daha kolay hale getirdi^[1]

Stalin dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Joseph Stalin'in yönetimi sırasında sanat, hükümet tarafından empoze edilen sosyalist gerçekçilik tarzının yükselişi ve hakimiyeti ile karakterize edildi. Diğer tüm eğilimler, nadir istisnalar dışında ciddi şekilde bastırıldı. Mikhail Bulgakov'un birçok önemli eseri bastırılmadı, ancak Usta ve Margarita romanının tam metni yalnızca 1966'da yayınlandı. Daniil Kharms, Osip Mandelstam, Isaac Babel ve Boris Pilnyak gibi pek çok yazar hapsedildi ve öldürüldü ya da açlıktan öldü. Andrei Platonov bekçi olarak çalıştı ve yayınlamasına izin verilmedi. Anna Akhmatova'nın çalışmaları da hükümet tarafından kınandı, ancak kendisi Batı'ya kaçma fırsatını özellikle reddetti. Partinin Sovyet hükümetini Ukraynalılar için daha kabul edilebilir hale getirmeye çalıştığı dönemde, ulusal kendi kaderini tayin hakkı ve kültürel gelişime büyük ölçüde hoşgörü gösterildi.^[2] Ukrayna edebiyatının bu kısa rönesans dönemi sona erdikten sonra, Büyük Tasfiye sırasında 250'den fazla Ukraynalı yazar öldü, örneğin Valerian Pidmohylny İdam Edilen Rönesans döneminde infaz edildi . Tutuklu yazarların metinlerine NKVD tarafından el konuldu ve bunların bir kısmı daha sonra yayımlandı. Kitaplar kütüphanelerden alınıp imha edildi.

Stalin döneminde edebiyatın yanı sıra müzikal ifade de bastırılmış ve zaman zaman birçok Sovyet bestecisinin müziği tamamen yasaklanmıştır. Dmitri Shostakovich'in Stalin'le özellikle uzun ve karmaşık bir ilişkisi vardı, bu ilişki sırasında müziği 1936 ve 1948'de iki kez kınandı ve yasaklandı. Sergei Prokofiev ve Aram Khachaturian'ın da benzer vakaları vardı. Igor Stravinsky Sovyetler Birliği'nde yaşamamasına rağmen müziği resmi olarak biçimci ve Sovyet karşıtı olarak görülüyordu.

Sonraki dönemler[değiştir | kaynağı değiştir]

Geç Sovyetler Birliği'nde, Sovyet popüler kültürü, mavi kot çılgınlığıyla örneklendirildiği gibi Batı popüler kültürüne duyulan hayranlıkla karakterize ediliyordu.^[3] Sanatta, Kruşçev'in Çözülmesinden başlayarak yaşamın tüm yönlerinin liberalleşmesi, çeşitli resmi olmayan, yeraltı ve muhalif sanat biçimlerinin evrimi için bir olasılık yarattı, sanatçılar hâlâ baskı altındalar ama artık doğrudan hapsedilme tehdidi altında değillerdi. Kritik Ivan Denisovich'in Hayatında Bir Gün'ü yazan Aleksandr Solzhenitsyn, Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görüldükten sonra Sovyetler Birliği'nden sürgün edildi.

1970'lerde sanat formlarında daha fazla denemeye izin verildi ve bunun sonucunda daha sofistike ve incelikli eleştirel çalışmalar üretilmeye başlandı. Hükümet sosyalist gerçekçiliğin kısıtlamalarını gevşetti, bu nedenle, örneğin yazar Yury Trifonov'un romanlarının pek çok başkahramanı, sosyalizmi inşa etmekten ziyade günlük yaşamın sorunlarıyla ilgileniyordu. Müzikte devlet, caz ve rock gibi Batılı olgulara karşı kaşlarını çatmaya devam etse de, bu türlerde uzmanlaşmış Batılı müzik topluluklarının sınırlı sayıda sahneye çıkmasına izin vermeye başladı. Ancak Sovyetler Birliği'nde oldukça popüler olan yerli balad sanatçısı Vladimir Vysotsky'nin, ikonoklastik sözleri nedeniyle resmi olarak tanınması reddedildi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]