Bolşeviklerin 1918'de çökmekte olan Rus İmparatorluğu'nun bazı kısımlarını ele geçirdikleri Ekim Devrimi'nden sonra, Alman İmparatorluğu'na karşı büyük zorluklarla karşı karşıya kaldılar ve sonunda I. Dünya Savaşı'ndan çekilme şartlarını kabul ettiler. Daha sonra, acı iç savaşta Beyaz Orduya, bağımsızlık yanlısı hareketlere, asi köylülere, eski destekçilere, anarşistlere ve yabancı müdahalecilere karşı savaşa girdiler. 1922'de Vladimir Lenin'in başkanlığında Sovyetler Birliği'ni kurdular. İlk başta, çarlık borçlarını reddetmesi ve hem yurtiçinde hem de dünyada kapitalizmi yok etme tehdidinde bulunması nedeniyle tanınmayan bir Parya devleti olarak muamele gördüler. 1922'ye gelindiğinde Moskova dünya devrimi hedefinden vazgeçti ve Britanya ve Almanya'dan başlayarak kapitalist dünyayla diplomatik tanınma ve dostane ticari ilişkiler kurmaya çalıştı. Nihayet 1933'te Amerika Birleşik Devletleritarafından tanıdı. Almanya ve ABD'den ticari ve teknik yardım 1920'lerin sonlarında geldi. 1924'te Lenin öldükten sonra liderliğe Josef Stalin geldi. 1930'larda ülkeyi endüstriyel ve askeri bir güce dönüştürdü. Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı kapsamında aniden Berlin ile dostane anlaşmaya vardığı Ağustos 1939'a kadar Nazi Almanyası'yla sürekli ideolojik olarak karşı karşıya geldi. Moskova ve Berlin anlaşmaya vararak Polonya ve Baltık Devletlerini işgal etti ve böldü. Stalin, Hitler'in işgal etmeyi planladığı yönünde defalarca yapılan uyarıları görmezden geldi. Haziran 1941'de Nazi Almanyası Sovyetler Birliği'ni işgal etti. Almanlar Leningrad ve Moskova'nın eteklerine ulaştığında Sovyet güçleri neredeyse çöküyordu. Ancak Sovyetler Birliği, II. Dünya Savaşı'ndaki kilit müttefikleri

Sovyetler Birliği siyaseti
Şu madde dizisinin bir parçasıdır: Sovyetler Birliği devlet yapısı
Liderlik Lider Başbakan Kabineler Devlet Başkanı Devlet Başkan Yardımcısı
Komünist Parti Komünist Parti Kongre Genel Sekreter Politburo Merkezi Komite Sekreterlik Orgbüro
Yasama Sovyetler Kongresi Merkezi Yürütme Komitesi Yüksek Sovyet Birlik Sovyeti Uluslar Sovyeti Prezidyum Halk Vekilleri Kongresi Başkan
Hükümet Anayasa Hükümet Halk Komiserleri Konseyi Bakanlar Konseyi Devlet Konseyi Devlet Başkanlığı Bakanlıklar
Yargı Hukuk Yüksek Mahkemesi Halk Mahkemesi Genel Savcılık Adalet Bakanlığı
Siyaset Devlet İdeolojisi Sovyet demokrasisi Marksizm-Leninizm Leninizm Stalinizm
Toplum Yaşam Demografi Eğitim Aile Sovyetizm Din Ulaşım Tatil hakkı Ekonomi Sovyet tipi ekonomik planlama Yeni Ekonomi Politikası Tarım Tüketim malları Birinci Beş Yıllık Plan Altıncı Beş Yıllık Plan Beş yıllık kalkınma planları 1956-1962 ücret reformu 1965 ekonomik reformu Bilim ve teknoloji Durgunluk Dönemi Sturmovşçina Mal denge planlaması Ulaşım Baskı Sansür İnsan hakları Büyük Temizlik Gulag Propaganda Nüfus transferi Kızıl Terör
Diğer ülkeler Atlas
g t d

İngiltere ve ABD'nin yardımı, sınırsız insan ve mühimmat kaynağıyla Nazi Almanya'sını yenebilecek kadar güçlü olduğunu kanıtladı. Sovyet ordusu Doğu Avrupa'nın çoğunu (Yugoslavya hariç) işgal etti.

1945'te SSCB, Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Fransa ve Çin ile birlikte Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesinden biri haline geldi ve Güvenlik Konseyi kararlarından herhangi birini veto etme hakkı verildi. 1947'ye gelindiğinde, Doğu Avrupa devletlerinin Sovyet askeri işgaline karşı Amerika ve Avrupalıların öfkesi Soğuk Savaş'a yol açtı. Batı Avrupa, Washington'un Marshall Planı'nın yardımıyla ekonomik olarak yeniden inşa edildi. Sovyet yayılma tehlikesine karşı 1949'da NATO oluşturuldu. Sıcak savaş yoktu ama Soğuk Savaş dünya çapında Sovyet ve NATO blokları tarafından diplomatik ve politik olarak yürütüldü.

Kremlin, ordusunun 1945'te işgal ettiği Doğu Avrupa bölgelerinde kurduğu uydu devletlerini kontrol ediyordu. Tüm muhalefeti ortadan kaldırıp liderliği tasfiye ettikten sonra onları Comecon aracılığıyla ekonomik açıdan SSCB'ye, daha sonra da Varşova Paktı aracılığıyla orduya bağladı. 1948'de Yugoslavya ile ilişkiler, Stalin ile Tito arasındaki karşılıklı güvensizlik nedeniyle bozuldu . Benzer bir bölünme 1955'te Arnavutluk'ta da yaşandı. Yugoslavya ve Arnavutluk gibi Çin de hiçbir zaman Sovyet Ordusu tarafından kontrol edilmedi. Kremlin, Çin İç Savaşı'nda savaşan iki grup arasında kararsız kaldı ancak sonuçta kazanan Mao Zedong'u destekledi. Stalin ve Mao, 1950'de Güney Kore'yi işgalinde Kuzey Kore'yi desteklediler. Ancak Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşmiş Milletler, Kore Savaşı'nda (1950-1953) Güneylilere destek verdi. Moskova hava desteği sağlıyordu ancak kara birlikleri yoktu. Çin, sonunda savaşı çıkmaza sokan büyük ordusunu gönderdi. 1960'a gelindiğinde Pekin ile Moskova arasındaki anlaşmazlıklar kontrolden çıktı ve iki ülke, dünya çapındaki komünist faaliyetlerin kontrolüne yönelik mücadelede amansız düşmanlar haline geldi.

Sovyetler Birliği ile ABD arasındaki gerilim, Sovyet füzelerinin ABD topraklarının menzili içindeki Küba adasına yerleştirildiği 1962 Küba Füze Krizi sırasında tüm zamanların en yüksek noktasına ulaştı. Bu geriye dönük olarak dünyanın nükleer savaşa en yakın olduğu dönem olarak değerlendirildi. Krizin çözülmesinin ardından ABD ile ilişkiler 1970'lere kadar yavaş yavaş gevşedi.

1979'da Afganistan'da kurulan komünist hükümet Moskova'dan askeri yardım istedi. Sovyet ordusu rejimi desteklemek için müdahale etti ancak kendisini büyük bir çatışmanın içinde buldu. Amerika Birleşik Devletleri'nde Ronald Reagan'ın başkanlığına Sovyetler Birliği'ne karşı muhalefet damgasını vurdu ve müttefiklerini Afganistan'da Sovyetlere karşı gerilla savaşını desteklemek için harekete geçirdi. Amaç, Vietnam Savaşı'na benzer şekilde Sovyet gücünü ve moralini tüketmekti. Mihail Gorbaçov 1985 yılında Sovyetler Birliği'nin lideri olduğunda, Sovyetler Birliği'ni Batı sosyal demokrasisinin İskandinav modeline benzeyecek şekilde yeniden yapılandırmaya ve böylece özel sektör ekonomisi yaratmaya çalıştı. 1989'da Sovyetler birliklerini Afganistan'dan geri çekti ve SSCB'nin Doğu Avrupa uydularıyla ilişkilerinde müdahalesiz bir yaklaşım başlattı. Bu, Amerika Birleşik Devletleri tarafından iyi karşılandı, ancak 1989'da Doğu Avrupa uydularının ayrılmasına ve 1991'de SSCB'nin nihai çöküşüne ve dağılmasına yol açtı. Boris Yeltsin yönetimindeki yeni Rusya, Sovyetler Birliği'nin yerini aldı.

Dışişleri Bakanlığı, Stalin'in ve ölümünden sonra Politbüro'nun belirlediği dış politikaları uyguladı. Andrei Gromyko, yaklaşık otuz yıl (1957-1985) Dışişleri Bakanı olarak görev yaptı ve dünyanın en uzun süre hizmet veren dışişleri bakanı oldu.

Sovyet dış politikasının ideolojisi ve hedefleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyet Marksist-Leninist teorisyenlerine göre, Sovyet dış politikasının temeli, Kasım 1917'de İkinci Sovyetler Kongresi tarafından kabul edilen Vladimir Lenin'in Barış Kararnamesi'nde ortaya konmuştu. Hem proleter enternasyonalizmini hem de barış içinde bir arada yaşamayı kapsayan Sovyet dış politikasının ikili doğasını ortaya koydu. Bir yandan proleter enternasyonalizmi, tüm ülkelerdeki işçi sınıfının burjuvaziyi devirme ve komünist bir devrim başlatma mücadelesindeki ortak davasını ifade ederken barış içinde bir arada yaşama ise kapitalist devletlerle hükümetler arası ilişkilerin nispeten barışçıl olmasını sağlamaya yönelik tedbirleri ifade ediyordu. Her iki politika da aynı anda izlenebilir. "Barış içinde bir arada yaşama, emperyalist saldırganlığa karşı kararlı bir muhalefeti ve devrimci kazanımlarını savunan veya yabancı baskıya karşı mücadele eden halklara destek" ^[1]

Sovyetlerin pratikte proleter enternasyonalizmine olan bağlılığı, Sovyet devletinin kuruluşundan bu yana azaldı. Ancak ideolojinin bu bileşeni, Sovyet dış politikasının daha sonraki formülasyonu ve uygulanması üzerinde hala bir miktar etkiye sahipti. Her ne kadar pragmatik varlık nedenleri kuşkusuz yakın zamandaki Sovyet dış politikasının çoğunu açıklasa da, sınıf mücadelesi ideolojisi 1980'lerde hâlâ bir dünya görüşü ve eyleme yönelik bazı gevşek yönergeler sağlamada rol oynuyordu. Marksist-Leninist ideoloji, siyasi kültürün diğer devletlerle rekabet ve çatışma tutumu yaratan diğer özelliklerini güçlendirdi ^[1]

Sovyetler Birliği'nin genel dış politika hedefleri, Şubat-Mart 1986'da Yirmi Yedinci Parti Kongresi delegeleri tarafından onaylanan bir parti programıyla resmileştirildi. Programa göre, "SBKP'nin uluslararası politikasının ana hedefleri ve yönergeleri" arasında Sovyetler Birliği'nde komünizmin inşasına yardımcı olacak uygun dış koşulların sağlanması, dünya savaşı tehdidinin ortadan kaldırılması, silahsızlanma, dünya sosyalist sisteminin güçlendirilmesi, üçüncü dünya ülkeleriyle eşit ve dostane ilişkiler geliştirmek, kapitalist ülkelerle barış içinde bir arada yaşama, komünist ve devrimci-demokrat partilerle, uluslararası işçi hareketiyle ve ulusal kurtuluş mücadeleleriyle dayanışma.^[1]

Her ne kadar bu genel dış politika hedefleri görünüşte öncelikler çerçevesinde tasarlanmış olsa da, önceliklerin vurgusu ve sıralaması zaman içinde iç ve dış uyaranlara tepki olarak değişmiştir. Örneğin, Mihail Gorbaçov 1985'te Komünist Partinin Genel Sekreteri olduktan sonra, bazı Batılı analistler önceliklerin sıralamasında Sovyetlerin ulusal kurtuluş hareketlerine verdiği desteğin vurgusunun azaldığını fark ettiler. Önceliklerin vurgusu ve sıralaması değişse de, Sovyet dış politikasının iki temel hedefi sabit kaldı, ulusal güvenlik ve 1940'ların sonlarından bu yana Doğu Avrupa üzerindeki nüfuz.^[1]

Birçok Batılı analist, çeşitli bölge ve ülkelerdeki Sovyet davranışlarının Sovyet dış politikasının genel hedeflerini nasıl desteklediğini inceledi. Bu analistler, 1970'ler ve 1980'lerdeki Sovyet davranışını, Sovyetler Birliği'nin ulusal güvenliğine yönelik en büyük tehdit olarak kabul edilen ABD ile ilişkilere öncelikli vurgu olarak değerlendirdiler. İkinci öncelik Doğu Avrupa ve Batı Avrupa ile ilişkilere verildi. Üçüncü öncelik, Sovyetler Birliği'nin güney sınırı boyunca kıyıdaş veya komşu devletlere verildi. Türkiye, İran, Afganistan, Çin, Moğolistan, Kuzey Kore ve Japonya. Sovyetler Birliği'ne yakın ancak sınırdaş olmayan bölgelere dördüncü öncelik verildi. Bunlar arasında Orta Doğu'nun büyük kısmı, Güney Asya ve Güneydoğu Asya yer alıyordu. Son öncelik Sahra altı Afrika, Okyanusya ve Latin Amerika'ya verildi. Genel olarak, Sovyet dış politikası en çok ABD ile olan ilişkileriyle ilgiliydi, ancak 1980'lerde Sovyet liderleri, dış politikanın bir parçası olarak dünyanın tüm bölgeleriyle ilişkileri iyileştirmeye çalıştı.^[1]

Komiserler ve bakanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

1949'a kadar "Narkomindel" olarak adlandırılan Dışişleri Bakanlığı, Stalin ve Politbüro'nun onayına yönelik politika belgeleri hazırladı ve ardından emirlerini Sovyet büyükelçiliklerine gönderdi. Aşağıdaki kişiler, Sovyet döneminde Komiserliği/Bakanlığı üstlenmiş kişileri göstermektedir.

İsim	Fotoğraf	Göreve geliş	Görev sonu	Görev süresi	Kabine
RSFSR Dışişleri Halk Komiseri
Trotsky, LeonLeon Trotsky		8 Kasım 1917	9 Nisan 1918	152 gün	Lenin I
Georgi Çiçerin		9 Nisan 1918	6 Temmuz 1923	5 yıl, 88 gün	Lenin I
SSCB Dışişleri Halk Komiseri
Georgi Çiçerin		6 Temmuz 1923	21 Temmuz 1930	7 yıl, 15 gün	Lenin II – Rykov
Maksim Litvinov		21 Temmuz 1930	3 Mayıs 1939	8 yıl, 286 gün	Molotof I
Molotov, VyacheslavVyacheslav Molotov		3 Mayıs 1939	15 Mart 1946	6 yıl, 305 gün	Molotof I – Stalin I
SSCB Dışişleri Bakanı
Molotov, VyacheslavVyacheslav Molotov		19 Mart 1946	4 Mart 1949	2 yıl, 350 gün	Stalin II
Andrey Vışinski		4 Mart 1949	5 Mart 1953	4 yıl, 1 gün	Stalin II – Malenkov I
Molotov, VyacheslavVyacheslav Molotov		5 Mart 1953	1 Haziran 1956	3 yıl, 88 gün	Malenkov I – Bulganin I
Dmitri Şepilov		1 Haziran 1956	15 Şubat 1957	259 gün	Bulganin I
Andrey Gromıko		15 Şubat 1957	2 Temmuz 1985	28 yıl, 137 gün	Bulganin I – Tihonov II
Shevardnadze, EduardEduard Shevardnadze		2 Temmuz 1985	15 Ocak 1991	5 yıl, 197 gün	Tihonov II – Pavlov I
Aleksandr Bessmertnıh		15 Ocak 1991	23 Ağustos 1991	220 gün	Pavlov
Boris Pankin		28 Ağustos 1991	14 Kasım 1991	78 gün	Silayev
SSCB Dış İlişkiler Bakanı
Shevardnadze, EduardEduard Shevardnadze		19 Kasım 1991	25 Aralık 1991	36 gün	Silayev

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]