Ukrayna İsyan Ordusu (Ukr. Ukraїnska povstanska armіya/Kısaca UPA) -Bağımsız Ukrayna fikri ile kurulan aşırı milliyetçi silahlı oluşum. Ukrayna'da II.Dünya Savaşı sırasında Nazilerin desteği ile örgütlenen ve ülkedeki tüm etnik gruplara karşı katliam ve kıyım hareketlerine girişen milliyetçi oluşum.^[1] Ukraynalı Milliyetçiler Örgütü'nün askeri kanadıdır. Ekim 1942'de teşkilatlanan oluşum özellikle II. Dünya Savaşı zamanı oldukça aktif rol oynayıp,1943'te Ukrayna Reich Komiserliği'yle birlikte Ruslara, Polonyalılara, Yahudilere ve diğer etnik azınlıklara karşı çeşitli katliam ve kıyım hareketlerinde bulundu.

Ukrayna İsyan Ordusu'nun en önemli siyasi ve felsefi örgütleyicilerinden biri Stepan Bandera'ydı. Temel amaçları bağımsız bir Ukrayna devleti kurmak olsa da Stepan Bandera, Taras Borovets (Taras Bulba), Andrey Melnik ve Roman Shukhevych'in öncülüğündeki Ukrayna İsyan Ordusu II. Dünya Savaşı'nda özellikle Volin Katliamı olmak üzere Ukrayna ve Polonya topraklarında pek çok sivil katliam ve terör eylemlerinde de rol oynadı. UPA 1942-1956 (1949-1956 bölgesel çapta) yılları arasında Ukrayna topraklarında aktif olarak faaliyet göstermiş olup. Bağımsız Ukrayna fikri ile Özellikle Sovyetler Birliği ile uzun yıllar mücadele halinde olmuştur.

Faaliyetleri[değiştir | kaynağı değiştir]

12 Eylül 1939'da Hitler Varşova'nın düşüşünden hemen önce trende Polonya halkı ve Ukrayna'daki Polonyalıların akıbeti ile ilgili özel bir toplantı yaptı. Hitler'in planı SSCB sınırında Asya ile Avrupa arasında III. Reich'e bağlı tampon bir bölge oluşturmaktı. Berlin'e bağlı bu kukla devleti kuzeyde Litvanya'nın başkenti Vilnius ile güneyde Ukrayna topraklarında Galiçya ve Volin'e kadar uzanacaktı. Toplantıda Nazi amiral ve gizli servis Abwehr'in şefi Wilhelm Canaris, Almanya Dışişleri Bakanı Ribbentrop'a Ukrayna milliyetçilerini örgütleyerek bir isyan şeklinde Polonyalılar ve Yahudilere yönelik yeni bir imha politikası uygulamaktan bahsetti. "Canaris Muhtırası" olarak bilinen bu konuşmanın ve alınan kararların belgeleri 1945'te Nürnberg Mahkemeleri'nde kanıt olarak sunuldu ve Canaris'in idamında etkili oldu.

İlk etapta Kasım 1939'da 400 Ukraynalı ırkçı Komarne, Kirhendorfe Gakeshteyne ve Abvera kamplarında eğitime başladı. Aralık 1939'da hareketin Krakow şubesinin başkanı Stephan Bandera ve ona bağlı Andrey Melnik Ukrayna'da isyanı hazırlamak için kurye gönderse de bu kişi NKVD tarafından yakalandı.

Ocak 1940'ta Bandera ilk ekibi Ukrayna'ya göndermeyi başardı. Ancak diğer birkaç grup Sovyet sınır muhafızları tarafından yakalandı. 10 Şubat 1940'ta Stepan Bandera Krakov'da Ukrayna Milliyetçileri Örgütü'nü kurdu. Bu örgütü kurmaktaki amacı daha sonra Ukrayna İsyan Ordusu'nu yönetecek Adrey Melnik'in bağımsız hareket etmesinden çekinmesiydi. (Daha sonrasında örgüt OUN-B (Bandera) ve OUN-M (Melnik) olarak iki kanada ayrıldı). Mart 1940'ta isyanı örgütleyebilecek bir grup transfer edilip, Nisan-Mayıs 1940'ta isyan planlanmışsa da bu hareket NKVD tarafından fark edilip bertaraf edildi.

1941 baharında Nazi Almanyası Sovyetler Birliği'ne saldırı planları hazırlarken, Stepan Bandera da Krakov'da milliyetçi grupları eğitmekteydi. 22 Haziran 1941'de Nazilerin Sovyetler Birliği'ne saldırmasının hemen ardından Ukraynalı Milliyetçiler Örgütü(OUN) 30 Haziran'da Lviv'de Bağımsız Ukrayna devletini ilan etti. Ekim 1942'de resmî adıyla Ukrayna İsyan Ordusu'nu (UPA) örgütlediler.

UPA II. Dünya Savaşı başlarında Nazi Almanyası ile işbirliği yapmış olsa da, amaçları her daim bağımsız bir Ukrayna Devleti kurmak oldu. Bağımsız Ukrayna fikrinden rahatsız olan Nazi hükûmeti ise ilk olarak 5 Temmuzda Stepan Bandera'yı ev hapsinde tutup^[2] daha sonrasında fahri mahkum olarak Berlin hapishanesine gönderdi.^[3] Bunu takip eden süreçte 12 Temmuz tarihinde yeni kurulmuş Milli Ukrayna Hükümeti başbakanı Yaroslav Stetsko da tutuklanıp Berlin'e gönderildi.14 Temmuz'da gözaltından serbest bırakılmalarına rağmen, her ikisinin de Berlin'de kalmaları söylendi. Ayrıca Naziler, Berlin ve Viyana'daki tüm OUN-B ofislerini de kapattı. 15 Eylül 1941 yılında Stepan Bandera ve ileri gelen OUN-B liderleri Gestapo tarafından tutuklandı.^[4] Ocak 1942 Stepan Bandera'nın Sachsenhausen toplama kampına gönderilmesi ve öncesinde yaşanan tutuklama sürecinin de etkisi ile Nazi Almanyası UPA için yeni bir düşman oldu. Savaşın sonuna kadar hem Sovyetler Birliğine karşı, hem de Nazi Almanyasına karşı askeri saldırılarda bulundular.

UPA Lviv merkezli olarak özellikle Polonya, Belarus ve Ukrayna topraklarında etnik gruplara karşı saldırı hareketlerinde bulunmuştur. Saldırılarda örgütün en önemli hedefi Sovyetler Birliği olmuştur. Ukrayna'daki Sovyet hükûmetini yıkabilmek için Sovyet partizanlara, Kızıl Ordu'ya ve Sovyet destekçilerine çeşitli saldırılarda bulunmuşlardır. UPA özellikle 1942-1949 yılları arasında aktif olsa da, Sovyetler Birliği ile mücadele 1949-1956 yılları arasında bölgesel olarak, daha çok gerilla savaşı şeklinde devam etmiştir.

Ukrayna'nın UPA'ya karşı tutumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyetler Birliği döneminde Ukrayna İsyan Ordusu (UPA) işgalci Nazilerle işbirliği yaparak Sovyet hükûmetini devirmeye çalıştığı ve etnik sivillere yönelik katliam yaptığı için terörist bir örgüt olarak tanımlanmıştır. UPA'nın idari ve komuta kadrosu da vatan haini ilan edilmiş ve yakalananlar yargılanarak idam edilmiştir. Ancak Ukrayna'nın Sovyetler Birliği'nden ayrılmasından sonra 1995'te Lvov Kent Konseyi ordunun kuruluş yıldönümünün Gaziler Günü ilan edilmesini kararlaştırmıştır. Ancak yerel olarak alınan bu karar Ukrayna'nın genelinde kabul edilmemiştir.^[5]

Ukrayna'da 2004 Turuncu Devrim sonrası iktidara gelen hükûmetler UPA ve ileri gelenlerini aklayabilmek için çeşitli kararnameler çıkardılar. 12 Ekim 2007'de Ukrayna Cumhurbaşkanı Viktor Yuşçenko UPA komuta kadrosundan Roman Şukheviç'e ulusal bağımsızlık mücadelesine katkılarından dolayı "Ukrayna Kahramanı" unvanını verdi.^[6]

Ancak 3 Aralık 2007'de Harkiv Kent Konseyi'nde çoğunluk olan Rus yanlısı Bölgeler Partisi üyeleri "II.Dünya Savaşı'nda Nazi Almanyası ile işbirliği yaparak barış ve insanlığa karşı en iğrenç suçları işleyen ve Ukrayna'da küçük bir azınlığı temsil eden bu vatan haini grubun kahraman ilan edilmesinin Ukrayna halkına karşı haksızlık" olduğunu açıklayarak UPA'nın yüceltilmesine hiçbir şekilde müsaade edilmeyeceğini ve örgüt adına dikilecek anıtların derhal yıkılacağını belirtti.^[7]

29 Ocak 2010'da Cumhurbaşkanı Viktor Yuşçenko Ukrayna İsyan Ordusu'nun "Ukrayna Bağımsızlık Savaşçıları" olarak kabul edilmesine dair kararname çıkardı. 21 Nisan 2010'da Donetsk İdare Mahkemesi temyize giderek Roman Şukheviç'e verilen kahramanlık payesinin iptal edilmesini sağladı. 2 Nisan 2011'de de Donetsk Bölge Mahkemesi Stephan Bandera'nın Ukrayna vatandaşı olmadığını ve yasalara göre sadece Ukrayna vatandaşı olan kişilerin kahramanlık unvanı alabileceğini belirterek Yuşçenko'nun aldığı kararın geçersiz olduğunu açıkladı.

Ancak 2014 Yevromadan ve Onur Devrimi sonrasında, devrilen Viktor Yanukoviç yönetimi yerine seçilen yeni iktidar, UPA komutanı Roman Şukheviç'in oğlu Yuri Şukheviç'in girişimiyle tüm UPA üyelerine bağımsızlık savaşçısı statüsü verdi.^[8][9]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]