İç Moğolistan

	İç Moğolistan Özerk Bölgesi
Çince :	内蒙古自治区
	Nèi Měnggǔ Zìzhìqū
Moğolca :	ᠥᠪᠥᠷᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠤᠨᠥᠪᠡᠷᠲᠡᠭᠨᠵᠠᠰᠠᠬᠤᠣᠷᠣᠨ
	Övör Mongolyn Öörtöö Zasax Oron
	Kısaltmalar: NM / 蒙 (pinyin: Méng)
Adın kökeni
İdari birim türü	Özerk bölge
Başkenti	Huhhot
En büyük şehri	Baotou
ÇKP Komitesi Sekreteri	Hu Chunhua
Vali	Bu Xiaolin
Yüzölçümü	1.183.000 km² (3.)
Nüfusu (2004); - Nüfus yoğunluğu	24.049.155 (23.); 20.2 kişi/km² (28.)
GSYİH (2009); - kişi başına	CNY 972.6 milyar (15.); CNY 37,287 (7.)
İGE (2008)	0.803 (yüksek) (13.)
Başlıca etnik gruplar
İl düzeyi	12
İlçe düzeyi	101
Belde düzeyi†	1425
ISO 3166-2	CN-NM
	Resmî websitesi; http://www.nmg.gov.cn (Çince) (Çince)

İç Moğolistan (Basitleştirilmiş Çince: 内蒙古; Geleneksel Çince: 內蒙古; pinyin: Nèi Měnggǔ; Moğolca: ᠦᠪᠦᠷᠮᠣᠩᠭᠣᠯ Övör Mongol) ya da resmî adıyla İç Moğolistan Özerk Bölgesi, Çin Halk Cumhuriyeti'ne bağlı bir özerk bölge. Ülkenin kuzey ve kuzeydoğusunda bulunur. Kuzeyde Moğolistan, doğuda Heilongjiang, Jilin ve Liaoning, güneyde Hebei, Şansi ve Şensi yönetim bölgeleri ile Ningxia özerk bölgesi, batıda da Gansu yönetim bölgesi ile çevrilidir. Yüzölçümü 1.183.000 km², yönetim merkezi Huhhot'tur. Nüfus; 24.049.155 (2020).^[1]

Adı[değiştir | kaynağı değiştir]

"İç Moğolistan", günümüz Moğolistan devleti ile Tuva Cumhuriyeti'ni kapsayan "Dış Moğolistan" (Çince: 外蒙古; pinyin: Wài Měnggǔ) kavramından farklıdır.^{[dipnot 1]} "İç" ile "Dış Moğolistan", tarihî olarak Çing Hanedanı (1635–1911) kontrolü altındaki topraklara bağlı olup birbirinden ayrı yönetilen iki farklı idari bölge şeklindeydiler. Tarihî Dış Moğolistan bölgesinin Çin yönetiminden çıkmasından sonra, hâlen Çin yönetimi altındaki İç Moğolistan bölgesine "İç Moğolistan" denilmeye devam edildi.^{[dipnot 2]} Günümüz Çin Halk Cumhuriyeti'nde, Sincan Uygur Özerk Bölgesi veya Tibet Özerk Bölgesi gibi yerel nüfusun büyük kısmını etnik azınlıkların oluşturduğu bölgeler gibi, bu bölge de özerk bölge statüsüne sahiptir ve bölgenin tam resmî adı İç Moğolistan Özerk Bölgesi'dir (Çince: 内蒙古自治区; pinyin: Nèi Měnggǔ Zìzhìqū; Moğolca: ᠥᠪᠥᠷᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠤᠨᠥᠪᠡᠷᠲᠡᠭᠨᠵᠠᠰᠠᠬᠤᠣᠷᠣᠨ, Övör Mongolyn Öörtöö Zasax Oron). Bölgedeki etnik Moğolları Temsil Edilmeyen Milletler ve Halklar Organizasyonu'nda temsil eden delegasyon tarafından "Güney Moğolistan" (İngilizce: Southern Mongolia) şeklinde adlandırılır.^[2]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

İç (güney) ve Dış (kuzey; bugünkü Moğolistan) 17. yüzyıldan bu yana ayrı birimlerdir. İç Moğolistan, Çin'in kurulmasından (1949) iki yıl önce, bölgeyi denetimleri altında tutan komünistler tarafından özerk bölge ilan edildi. 1969'daki Çin Kültür Devrimi'nin hemen ardından bir düzenlemeyle sınırları değiştirilerek toprakları daraltıldı. Bu düzenleme 1979'da iptal edildi ve bölge tekrar eski sınırlarına kavuştu.

İdari yapılanma[değiştir | kaynağı değiştir]

İç Moğolistan 12 farklı il düzeyi bölümden oluşur:

İç Moğolistan Özerk Bölgesi'nin İdari Bölümleri
↖ Huhhot Baotou ↗ Wuhai Chifeng Tongliao Ordos Hulunbuir Bayan Nur Ulanqab Hinggan Aymağı Xilingol Aymağı Alxa Aymağı █ Jiagedaqi ile Songling semtleri de jure olarak Oroqen Özerk Sancağı'nın parçaları olsalar da de facto olarak Heilongjiang eyaletine bağlı Daxing'anling İli'ne bağlılar.
Bölüm kodu^[3]	İsim	Çince Moğolca	Hanyu Pinyin Moğolca harf çevirisi	Alan (km²)	Nüfus (2020 Nüfus Sayımı)^[1]	Merkez	İlçe düzeyi bölümler^[4]
Bölüm kodu^[3]	İsim	Çince Moğolca	Hanyu Pinyin Moğolca harf çevirisi	Alan (km²)	Nüfus (2020 Nüfus Sayımı)^[1]	Merkez	Semtler	İlçe düzeyi şehirler	İlçeler	Sancaklar	Özerk sancaklar
150000	İç Moğolistan Özerk Bölgesi	内蒙古自治区	Nèi Měnggǔ Zìzhìqū Öbür mongγol-un öbertegen zasaqu orun	1.154.552,33	24.049.155	Huhhot Şehri	23	11	17	49	3
— İl düzeyi şehirler —
150100	Huhhot Şehri	呼和浩特市	Hūhéhàotè Shì Kökeqota	17.186,12	3.446.100	Xincheng Semti	4		4	1
150200	Baotou Şehri	包头市	Bāotóu Shì Buγutu qota	27.571,17	2.709.378	Jiuyuan Semti	6		1	2
150300	Wuhai Şehri	乌海市	Wūhǎi Shì Üqai qota	1.668,64	556.621	Haibowan Semti	3
150400	Chifeng Şehri	赤峰市	Chìfēng Shì Ulaγanqada qota	86.915,58	4.035.967	Songshan Semti	3		2	7
150500	Tongliao Şehri	通辽市	Tōngliáo Shì Tüngliyou qota	58.861,55	2.873.168	Horqin Semti	1	1	1	5
150600	Ordos Şehri	鄂尔多斯市	È'ěrduōsī Shì Ordos qota	86.881,61	2.153.638	Kangbashi Semti	2			7
150700	Hulunbuir Şehri	呼伦贝尔市	Hūlúnbèi'ěr Shì Kölön buyir qota	252.777,38	2.242.875	Hailar Semti	2	5		4	3
150800	Bayan Nur Şehri	巴彦淖尔市	Bāyànnào'ěr Shì Bayannaγur qota	65.139,66	1.538.715	Linhe Semti	1		2	4
150900	Ulanqab Şehri	乌兰察布市	Wūlánchábù Shì Ulaγančab qota	54.455,89	1.706.328	Jining Semti	1	1	5	4
— Aymaklar —
152200	Hinggan Aymağı	兴安盟	Xīng'ān Méng Qingγan ayimaγ	55.130,73	1.416.929	Ulanhot Şehri		2	1	3
152500	Xilin Gol Aymağı	锡林郭勒盟	Xīlínguōlè Méng Sili-yin γool ayimaγ	199.883,52	1.107.075	Xilinhot Şehri		2	1	9
152900	Alxa Aymağı	阿拉善盟	Ālāshàn Méng Alaša ayimaγ	248.080,49	262.361	Alxa Sol Sancağı				3

Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

2020 yılı Çin Ulusal Nüfus Sayımı'na göre İç Moğolistan'ın toplam nüfusu 24.049.155.^[1]

Etnik yapı[değiştir | kaynağı değiştir]

İç Moğolistan'daki başlıca etnik gruplar şunlardır:

İç Moğolistan'daki etnik gruplar
(2010 Nüfus Sayımı)^[5]
Etnik grup	Nüfus	Yüzdesi
Han	19.650.665	%79,54
Moğol	4.226.090	%17,11
Mançu	452.765	%1,83
Hui	221.483	%0,90
Daur	76.255	%0,31
Evenki	26.139	%0,11
Koreli	18.464	%0,07
Rus	4.673	%0,02
Oroçen	3.632	%0,01
Toplam nüfus	24.706.291	%100,00

Diller[değiştir | kaynağı değiştir]

İç Moğolistan'ın resmî dilleri Standart Çince ("Putonghua") ve Moğolcadır. Ethnologue'a göre bu iki dilin dışında İç Moğolistan'da konuşulan diğer diller şunlardır: Buryatça, Jin Çincesi, Kuzey Çincesi (Beifanghua), Daur dili [en], Evenkice, Kalmukça, Korece, Mançuca, Oroçence ve Rusça.^[6]

İç Moğolistan Moğollarının konuştukları bazı Moğolca lehçeleri Çahar [en], Xilingol, Baarin [en], Horçin [en] ve Harçin Moğolcasıdır. Konuştukları diğer değişkelere gelince, bunların Moğolca lehçeleri^[7] mi yoksa diğer Merkez Moğol dillerine bağlı değişkeler^[8] mi olduğu konusunda belirsizlik mevcuttur; işbu değişkeler Ordos [en], Hamnigan [en], Bargut Buryatçası ve Oyratçadan kaynaklanan Alaşa lehçesi [en]. Çin'de Moğolcanın standart telaffuzu, İç Moğolistan'ın merkezinde yer alan Düz Mavi Sancağı [en]'nda konuşulan Çahar Moğolcasına, grameri ise Moğolcanın tüm güney lehçelerine [en] dayanır.^[9] Bu, standart telaffuzun Halha Moğolcası [en]'nın olduğu Moğolistan devletinden farklıdır. Hulunbuir'de Moğol dilleri arasında daha uzak bir akraba teşkil eden Daur dili ve Tunguz dili olan Evenkice de konuşulur. Hulunbuir'e bağlı Oroqen Özerk Sancağı'nda konuşulan bir Evenki lehçesi olan Oroçence de resmî olarak ayrı bir dil olarak sayılır.^[10]

İç Moğolistan'daki Han Çinlileri bölgelerine göre farklı değişkeler konuşurlar. İç Moğolistan'ın doğusunda Beifanghua'nın bir lehçesi olan Kuzeydoğu Guanhua [en] konuşurlar. İç Moğolistan'ın merkezî alanlarında (ör. Sarı Nehir vadisinde) yaşayanlar, bu alanların Şansi Eyaleti gibi Jin Çincesinin konuşulduğu diğer bölgelerine yakınlığından dolayı kendileri de Jin Çincesi konuşurlar. Jin Çincesi, Beifanghua'dan farklı olup Çin dillerinin ana dallarından birini teşkil eder. Huhhot ve Baotou gibi şehirlerin Zhangjiakou-Huhhot lehçesi [en] gibi kendilerine özgün Jin lehçeleri vardır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Çin'deki Moğollar
Guangxi Zhuang (Taylar) Özerk Bölgesi (广西壮族自治区)
Ningxia Huizu (Müslümanlar) Özerk Bölgesi (宁夏回族自治区)
Sincan Uygur (Xinjiang) Özerk Bölgesi (新疆维吾尔自治区)
Tibet (Xizang) Özerk Bölgesi (西藏自治区)
Alaşan Dağları

Dipnot[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Çincede nèi (内) kelimesi "iç", wài (外) kelimesi ise "dış" anlamına gelir.
^ Günümüz Çin'de, resmî bağlamlarda Moğolistan devletine atfen "蒙古国" Měnggǔ Guó (= "Moğolistan ülkesi") terimi kullanılsa da, gayrıresmî bağlamlarda Moğolistan devletini kastetmek için "外蒙古" Wài Měnggǔ (= Dış Moğolistan) terimi hâlen kullanılmaktadır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c ^d "内蒙古自治区第七次全国人口普查公报[1]（第二号）". 内蒙古自治区统计局. 20 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Southern Mongolia" (İngilizce). Temsil Edilmeyen Milletler ve Halklar Organizasyonu. 25 Mart 2008. 6 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2020.
^ "中华人民共和国县以上行政区划代码". 中华人民共和国民政部. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2020.
^ 中华人民共和国民政部 (Ağustos 2014). 《中国民政统计年鉴2014》. 中国统计出版社. ISBN 978-7-5037-7130-9.
^ 国务院人口普查办公室、国家统计局人口和就业统计司 (Devlet Konseyi Sayım Dairesi, Ulusal İstatistik Bürosu Nüfus ve İstihdam İstatistikleri Dairesi) ((Ed.)). "1-6 各地区分性别、民族的人口" [1-6 Cinsiyet ve etnik kökene göre nüfus]. 中国2010年人口普查资料 (Çin'in 2010 Nüfus Sayımı Verileri) (Çince). 中国统计出版社 (Çin İstatistik Yayımevi). 16 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2018.
^ Eberhard, David M., Gary F. Simons, & Charles D. Fennig (eds.) (2021). Ethnologue: Languages of the World (24 bas.). Dallas, Teksas: SIL International. 27 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2021.
^ Ör. Sečenbaγatur, Qasgerel, Tuyaγ-a, B. ǰirannige, U Ying ǰe. 2005. Mongγul kelen-ü nutuγ-un ayalγun-u sinǰilel-ün uduridqal. Kökeqota: ÖMAKQ.
^ Ör. Janhunen, Juha. 2006. Mongolic languages. Brown, K. (ed.) içinde: The encyclopedia of language & linguistics. Amsterdam: Elsevier: 231–234.
^ Sečenbaγatur et al. 2005: 85.
^ Janhunen, Juha. 1997. The languages of Manchuria in today's China. Bulunduğu eser: Northern Minority languages: Problems of survival. Senri ethnological studies, 44: 123–146. Şu sayfalara bakınız: 130–133.

[2] Çincede nèi (内) kelimesi "iç", wài (外) kelimesi ise "dış" anlamına gelir.

[3] Günümüz Çin'de, resmî bağlamlarda Moğolistan devletine atfen "蒙古国" Měnggǔ Guó (= "Moğolistan ülkesi") terimi kullanılsa da, gayrıresmî bağlamlarda Moğolistan devletini kastetmek için "外蒙古" Wài Měnggǔ (= Dış Moğolistan) terimi hâlen kullanılmaktadır.

[2020nüfussayımı-1] "内蒙古自治区第七次全国人口普查公报[1]（第二号）". 内蒙古自治区统计局. 20 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[4] "Southern Mongolia" (İngilizce). Temsil Edilmeyen Milletler ve Halklar Organizasyonu. 25 Mart 2008. 6 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2020.

[5] "中华人民共和国县以上行政区划代码". 中华人民共和国民政部. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2020.

[6] 中华人民共和国民政部 (Ağustos 2014). 《中国民政统计年鉴2014》. 中国统计出版社. ISBN 978-7-5037-7130-9.

[A0106a-7] 国务院人口普查办公室、国家统计局人口和就业统计司 (Devlet Konseyi Sayım Dairesi, Ulusal İstatistik Bürosu Nüfus ve İstihdam İstatistikleri Dairesi) ((Ed.)). "1-6 各地区分性别、民族的人口" [1-6 Cinsiyet ve etnik kökene göre nüfus]. 中国2010年人口普查资料 (Çin'in 2010 Nüfus Sayımı Verileri) (Çince). 中国统计出版社 (Çin İstatistik Yayımevi). 16 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2018.

[8] Eberhard, David M., Gary F. Simons, & Charles D. Fennig (eds.) (2021). Ethnologue: Languages of the World (24 bas.). Dallas, Teksas: SIL International. 27 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2021.

[9] Ör. Sečenbaγatur, Qasgerel, Tuyaγ-a, B. ǰirannige, U Ying ǰe. 2005. Mongγul kelen-ü nutuγ-un ayalγun-u sinǰilel-ün uduridqal. Kökeqota: ÖMAKQ.

[10] Ör. Janhunen, Juha. 2006. Mongolic languages. Brown, K. (ed.) içinde: The encyclopedia of language & linguistics. Amsterdam: Elsevier: 231–234.

[11] Sečenbaγatur et al. 2005: 85.

[12] Janhunen, Juha. 1997. The languages of Manchuria in today's China. Bulunduğu eser: Northern Minority languages: Problems of survival. Senri ethnological studies, 44: 123–146. Şu sayfalara bakınız: 130–133.

[1]

[dipnot 1]

[dipnot 2]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

g t d İç Moğolistan'ın idari bölümleri
İl düzeyi şehirler	Baotou Bayan Nur Chifeng Hohhot (merkez) Hulunbuir Ordos Tongliao Ulanqab Wuhai
Aymaklar	Alxa Hinggan Xilin Gol

g t d Çin'in eyalet düzeyi idari bölümleri
Eyaletler	Anhui Çinghay Fujian Guangdong Guizhou Hainan Hebei Heilongjiang Henan Hubei Hunan Jiangsu Jiangxi Jilin Kansu Liaoning Siçuan Şansi Şantung Şensi Tayvan^* Yünnan Zhejiang
Özerk bölgeler	Guangşi İç Moğolistan Ningksia Sincan Tibet
Doğrudan yönetilen şehirler	Pekin Çongçing Şanghay Tientsin
Özel idari bölgeler	Hong Kong Makao
^* Çin Halk Cumhuriyeti tarafından hak iddia edilmektedir, ancak fiilen Çin Cumhuriyeti tarafından yönetilmektedir.

g t d Temsil Edilmeyen Milletler ve Halklar Organizasyonu (UNPO) üyeleri
Afrika	Afrikaner Barotseland Baster Berberiler Güney Kamerun Haratin Ogaden Ogoni Oromia Somaliland Tvalar Venda Zanzibar
Asya	Açe Ahvazi Güney Azerbaycan Batı Belucistan (İran) Batı Papua Chittagong Hill Tracts Çin (Myanmar) Degar-Montagnards Doğu Belucistan (Pakistan) Doğu Türkistan Gilgit-Baltistan (Balawaristan) Güney Maluku Cumhuriyeti Hmonglar Igorot Irak Türkmenleri İç Moğolistan Kmer Krom İran Kürdistanı Merkezi Tibet Morolar Nagaland Sind Süryaniler Talış-Mugan Tayvan
Avrupa	Abhazya Bretonya Çerkesya Kırım Tatarları Kosova Lezgiler Romanya Macarları Savoie Trieste
Kuzey Amerika	Washington, DC
Güney Amerika	Mapuçe

İç Moğolistan ne demektir