Açe

	Nanggröe Açe Dârüsselam
Dil	Endonezce, Açece
Başkent	Benderaçe
Dinler	Müslüman (%97,6), Hristiyan (%1,7), Hindu (%0,08), Budist (%0,55)
Vali	Nova Iriansyah
Yüzölçümü	57,366 km², Endonezya topraklarının %2.88'i
Coğrafi Konumu	Endonezya'nın en batı ucundan güneye doğru uzanan bir alanı kaplamaktadır. Kuzey kıyılarında Andaman Denizi ve Malaka Boğazı, güneyinde Kuzey Sumatra, batısında Hint Okyanusu, doğu kıyılarında ise Malaka Boğazı ve Kuzey Sumatra yer alır.
Nüfus	4.271.000 (Tsunami öncesi) 4.031.589 (2005 Eylül sayımı) 5.372.000 (2019)
Etnik grup(lar)	Açeliler, Gayolar, Alaslar Aneuk Jameeler, Malaylar, Cavalılar, Kluetler, Bataklar
Doğal kaynaklar	Uranyum, petrol, doğalgaz, kauçuk, kahve, çikolata, palmiye yağı, çeltik
Saat dilimi; -	WIB (UTC+7)

Açe, Endonezya'da özel bir bölgedir. Sumatra Adası'nın kuzey ucunda bulunur.

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Açe Bölgesi'nin başkenti olan Banda Açe, 1962 yılına kadar halk arasında Kuta Raja,^[1] yani Kral Şehri olarak biliniyordu.^[2] Başkente adını veren Banda ismi Farsça "liman" anlamına gelen "bandar"dan, açe (açeh) ise Keling dilinde (hintçe) "güzel" ve "sevimli" anlamına gelen "aci" ve "aca"dan gelmektedir. Bu coğrafyanın isminin bu denli farklı telaffuz edilmesinin nedeni, Açe'ye çok farklı uluslardan insanların gelmiş olmasıdır. İngilizce olarak "acheh", "atjeh" veya "achin" olarak da yazılan Açe, Osmanlı arşiv belgelerinde Açi, Aşi, Açin olarak yer alır.^[3] Sözlü gelenekte ise açe kelimesi bir kısaltma olarak algılanır ve şu şekilde açıklaması yapılır: "a" Arapları, "ç" Çinlileri, "e" Avrupalıları, "h" ise Hintleri temsil eder.^[4] Bir başka yazılış şekli olan atjeh ise Arap, Türk, Japon, Avrupalı ve Hint anlamına gelir.^[5]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Açe Endonezya'nın bir bölgesidir. Açe bir sultanlık olarak 1514'te kurulmuştur. Açe'yi sömürgeleştirmeye çalışan ve Sumatra'yı işgal amacında olan ilk Batılı güç Portekizlilerdir. Portekizlilerin baskıları sonucu Açeliler 1565'te İstanbul'a bir kurul göndererek Osmanlı Devleti'nden yardım istemişlerdir. Saldırılara karşı işbirliği yapmak amacıyla Osmanlılarla bir antlaşma imzalanmıştır (1567). Antlaşma çerçevesinde Osmanlılarca Açe'ye cephane ve silah gönderilmiştir. Ancak Açe'ye Portekizliler değil, Hollandalılar egemen olmuştur. Hollanda 1873'te Açe'ye ültimatom vererek bir takım ayrıcalıklar ve isteklerde bulunmuştur. Ültimatomun reddedilmesi üzerine başlayan savaş Hollanda'nın teknolojik üstünlüğü nedeniyle Açe aleyhinde sonuçlanmıştır. Açe Sultanı Tunku Muhammed Davut'un 1903'te Hollandalıların egemenliğini tanımasıyla bölge yönetim bakımından Hollanda kolonisine dahil olmuştur. Hollanda Açe'ye bir genel vali atayarak yönetime el koymuştur. Hollanda'nın Açe'deki egemenliğini Endonezya'ya devretmesi Açeli bağımsızlık yanlılarını tekrar direnişe sevketmiştir. Silahlı direniş örgütü Gerakan Aceh Merdeka (Özgür Açe Hareketi=GAM) 1976'da kurulmuştur. Açe'deki şiddet ve terör olayları nedeniyle yaklaşık 130,000 kişi mülteci konumuna düşmüştür. İki milyondan fazla Açeli, başkent Benderaçe'de toplanarak 8 Kasım 1999'da bağımsızlık ya da Endonezya'ya bağlılık konusunda referandum istediklerini ilan etmişlerdir. 26 Aralık 2004 tarihli tsunami felaketiyle gündeme gelmiş ve Kızılay tarafından 8 TIR yardım malzemesi acilen ulaştırılmıştır. Halkın %98'i Müslüman olup, bayrağı Türk bayrağından esinlenmiştir.

Açe Bayrağı ve Türk Bayrağı[değiştir | kaynağı değiştir]

2004 yılında yaşanan büyük tsunami felaketi nedeniyle, bölgeye giden BBC muhabiri George Alagiah, ilk izlenimlerini şöyle anlatıyordu:

"Açe'ye indiğimde kendimi Türkiye'de sandım. Hayır, her yerde kebap dükkânları olduğu için değil... Bana kartpostal satmaya çalışan çocukları gördüğümden de değil... Yok yok, ayakkabı boyacılarının bağrışmalarından ya da araba kornalarından da değil... Belki inanamayacaksınız ama; herkesin Türk bayraklı şapka giymesinden dolayı böyle bir fikre kapıldım. Yolda gördüğüm bir genç Açeli'ye, neden şapkalarında Türk bayrağı olduğunu sorduğumda bana verdiği yanıt çok ilginçti. Adı Recep olan bu genç, 'kendi bayrağımız olan şapkayı giyersek, altı ay hapis yatıyoruz. Türk bayrağına kimse bir şey diyemiyor. Türk bayrağı da bizimkiyle aynı... Zaten, Türkler bizim atalarımız sayılır ve biz bayrağımızı 500 yıl önce onlardan almışız. Bundan dolayı, ne zaman bir maç olsa Türkiye millî futbol takımının formasını giyiyor, evlerimize Türk bayrağı asıyoruz.' "Şaşırdım kaldım 'Tanrım bu Türkler nerede yok?' dedim".^[6]

Osmanlı İmparatorluğu ve Açe[değiştir | kaynağı değiştir]

Osmanlı Devleti 16'ncı yüzyılda Hint Okyanusu'na büyük boyutlara varan birçok savaşlarda bulunmuş, Müslüman halkların paylarını korumuştur. Böylece Hristiyan Avrupalı ülkelerin denizaşırı askeri eylemlerine karşı, bölgenin güvenliğini sağlamış, ticarî yolların denetimini ele geçirmiş, farklı Müslüman gruplar arasında da din birliğini sağlamıştı. Bunun sonucunda, Endonezya sınırları içerisinde bulunan Sumatra Adası'nın kuzey bölgesindeki Açe Krallığı, Osmanlı egemenliğini kabul etmişti. Osmanlı'dan yıllarca askeri ve ekonomik yardım alan bu krallık, en sonunda Türk bayrağını kendine özgürlük simgesi olarak seçmişti.

Bugün Endonezya'dan ayrılıp bağımsız bir devlet kurma çabasını veren ve kendi dillerinde adı "Nanggröe Açe Dârüsselam" olan Açe, Aralık 2004'te tsunami ile yerle bir olmuş, Türk halkının dikkatini ilk kez, yaşanan bu felaket yanında, dalgalandırdıkları Türk bayraklarıyla çekmişti.

"Türkiye nerede, Endonezya nerede?", "Türkler buraya neden gitsin?", "Türk bayrağı neden Sumatra'da dalgalansın?" sorularının yanıtını, Avrupalı tarihçiler çoktan vermişti. Güneydoğu Asya tarihçisi Anthony Reid'in belirttiği gibi, Osmanlı Devleti'nin uğraşı iki ayrı dönemde olmuştu. Birinci uğraş Gujerat'taki (Hindistan'ın güney batısı) ve Endonezya çevresindeki Müslümanları korumak ereğiyle yapılan "askeri operasyon", ikincisi de 1560 yıllarda Kızıl Deniz ticaretini denetim altına almak ve Avruparlıları buradan uzak tutmak için gerçekleştirilen "ticari operasyon"du. Bu süreç içinde, bölgenin Avrupalı kolonicilere karşı kendilerini savunabilmesi için silah ve cephane yardımı yapılmıştı.^[7]

Ünlü Türk tarihçisi Zuhuri Danışman'ın verdiği bilgiye göre, Açeliler yabancı yayılmacılara karşı, Türkler'den sık sık yardım istemişlerdi. Bunun nedeni ise, Mısır Beylerbeyi Hadım Süleyman Paşa'nın önerisi üzerine, Süveyş'te Portekizlilerle başa çıkabilmek için, Türk Sultanı tarafından 1530'da bir donanma yaptırılması ve bu donanmanın Hint Okyanusu'ndan da sorumlu olmasıydı.

Ayrıca Osmanlı döneminde buraya giden Türk komutanlar buraya yerleşmişler ve zamanla burada bir Türk köyü meydana gelmiştir.

Açe tsunami doğal afeti[değiştir | kaynağı değiştir]

Açe 26 Aralık 2004 tarihindeki tsunamiden önemli oranda etkilenmiştir.

Bölge ve Şehirler[değiştir | kaynağı değiştir]

4 adet büyük şehir vardır. Benderaçe, Langsa, Lhokseumawe ve Sabang.

Bölgeler Açebesar, Açebanda (Merkez Açe), 17 numara), Doğu Açe, Açecâya, Kuzey Açe, Aceh Singkil, Güney Açe, Güneydoğu Açe, Güneybatı Açe, Aceh Tamiang, Batı Açe, Bener Meriah, Bireuen, Gayo Lues, Nagan Raya, Pidie ve Simeulue.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ G.W.L.Drewes ve P. Voorhoeve, Adat Atjeh, Reproduced in facsmilie from a manuscript in the İndia Office Library, S,Gravenhage-Martinus Nijhoff, 1958, s,9.
^ Holly S. Smith, Aceh-Art and Culture-,Kuala Lumpur, Oxford University Press, Oxford, 1997, s.14.
^ İsmail Hakkı Göksoy, Güneydoğu Asya'da Osmanlı Türk Tesirler, Fakülte Yayınları, Isparta, 2004, s.38.
^ Dada Meuraxa, Sejarah Kebudayaan Sumatera, Medan, 1975, s.5.
^ Abdullah Taufik, History of People of Indonesia İslam, Ed, Jakarta: Ceremony of Moslem Scholar Indonesia, 1991, s. 34.
^ "Özgür Açe ye yeniden hoş geldin Tunku!". milligazete.com.tr. 10 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2018.
^ "Açe". 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2022.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Açe Darussalam eyaletinin resmî web sitesi

[1] G.W.L.Drewes ve P. Voorhoeve, Adat Atjeh, Reproduced in facsmilie from a manuscript in the İndia Office Library, S,Gravenhage-Martinus Nijhoff, 1958, s,9.

[2] Holly S. Smith, Aceh-Art and Culture-,Kuala Lumpur, Oxford University Press, Oxford, 1997, s.14.

[3] İsmail Hakkı Göksoy, Güneydoğu Asya'da Osmanlı Türk Tesirler, Fakülte Yayınları, Isparta, 2004, s.38.

[4] Dada Meuraxa, Sejarah Kebudayaan Sumatera, Medan, 1975, s.5.

[5] Abdullah Taufik, History of People of Indonesia İslam, Ed, Jakarta: Ceremony of Moslem Scholar Indonesia, 1991, s. 34.

[6] "Özgür Açe ye yeniden hoş geldin Tunku!". milligazete.com.tr. 10 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2018.

[7] "Açe". 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

g t d Endonezya'nın illeri
Sumatra	Açe^* Bangka-Belitung Batı Sumatra Bengkulu Güney Sumatra Jambi Kuzey Sumatra Lampung Riau Riau Adaları
Cava	Banten Batı Cava Cakarta^* Doğu Cava Orta Cava Yogyakarta^*
Kalimantan	Batı Kalimantan Doğu Kalimantan Güney Kalimantan Kuzey Kalimantan Orta Kalimantan
Küçük Sunda Adaları	Bali Batı Nusa Tenggara Doğu Nusa Tenggara
Sulawesi	Batı Sulawesi Gorontalo Güneydoğu Sulawesi Güney Sulawesi Kuzey Sulawesi Orta Sulawesi
Maluku	Kuzey Maluku Maluku
Batı Papua	Batı Papua^* Papua^*
^* Özel statülü il

g t d Temsil Edilmeyen Milletler ve Halklar Organizasyonu (UNPO) üyeleri
Afrika	Afrikaner Barotseland Baster Berberiler Güney Kamerun Haratin Ogaden Ogoni Oromia Somaliland Tvalar Venda Zanzibar
Asya	Açe Ahvazi Güney Azerbaycan Batı Belucistan (İran) Batı Papua Chittagong Hill Tracts Çin (Myanmar) Degar-Montagnards Doğu Belucistan (Pakistan) Doğu Türkistan Gilgit-Baltistan (Balawaristan) Güney Maluku Cumhuriyeti Hmonglar Igorot Irak Türkmenleri İç Moğolistan Kmer Krom İran Kürdistanı Merkezi Tibet Morolar Nagaland Sind Süryaniler Talış-Mugan Tayvan
Avrupa	Abhazya Bretonya Çerkesya Kırım Tatarları Kosova Lezgiler Romanya Macarları Savoie Trieste
Kuzey Amerika	Washington, DC
Güney Amerika	Mapuçe

Açe nedir?, Açe anlamı nedir?, Açe ne demektir?