Huiler

حُوِ ذَو
回族 (Huí zú)
	; Huiler
Toplam nüfus
	10,586,087 (2011)
Önemli nüfusa sahip bölgeler
	Çin, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Suudi Arabistan, Malezya, Singapur, Endonezya, Tayland
Diller
	Çince; Kelime hazinesinde Arapça, Farsça ve Türkçe kökenli kelimeler mevcuttur[kaynak belirtilmeli].
Din
	İslam ve az sayıda Dinsizlik

Huiler, (Arapça: هوي; Çince: 回族; pinyin: Huízú; Xiao'erjing: حُوِ ذَو), Çin Halk Cumhuriyeti'nin 56 resmî etnik grubundan biri olan bir etno-dinî topluluktur. Huiler, dil ve fiziksel yapı açısından Han ulusu ile aynı olup İslam dinine bağlıdırlar. Dilleri Çince olan Huilerin dinî kelime hazinelerinde geniş kapsamlı Arapça, Farsça ve Türkçe kökenli kelimeler de mevcuttur.^{[kaynak belirtilmeli]}

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Yaklaşık 600 yıl önce Yuan Hanedanı'nın son ve Ming Hanedanı'nın ilk yıllarında bugünkü Huiler etnik grup olarak oluşturulmaya başlanmıştır.

Qing Hanedanı yükselişinde, (1644 - 1911), Müslümanlarla ve Müslüman olmayan Çinlilerin arasındaki geçimsizlik başlamıştır. Hanedanlık, dinsel kurban kesimini, yeni camilerin yapımını ve İslam'ın beş şartından biri olan Mekke'ye hacca gitmeyi yasaklar.^[2] Qing Hanedanı yöneticileri Mançular (Mançuca: Manju; Çince: basit: 满族; geleneksel: 滿族; pinyin: Mǎnzú, Moğolca: Манж, Rusca: Маньчжуры)'ın eline geçer, bunlar Çin'deki bir azınlık, "böl ve yönet" bir taktikle Hanları, Müslümanları, Tibetlileri ve Moğolları birbirleriyle çatıştırır. Bu baskıcı politikalar beş kanlı Huilerin isyanıyla sonuçlanır, bunlar birçoğu Panthay isyanı Yunnan eyaletinde 1855 ile 1873 yılları arasında ve Dungan isyanı, çoğunlukla Sincan, Shaanxi ve Gansu sınırları içinde 1862 ile 1877 yılları arasında meydana gelir. Mançu hükûmeti böyle isyanları bastırmak için soykırımı işler^[3]^[4]^[5] bir milyon Panthay isyanınında^[6]^[7] insanı öldürür, birkaç milyon Dungan isyanınında^[7] ve beş milyon Guizhou^[6] baskısınında Miaoları öldürürler. Bu "Müslümanlardan temizleme" (洗回, xi Hui) Mançu yönetiminin uzun zamandır savunduğu resmî politikasıdır.^[8]

Din[değiştir | kaynağı değiştir]

Tang Hanedanı (618-907 milâttan sonra) zamanında, İslâm dinine "Dashi jiào" (Dashi Dini. Dashi, Araplara verilen isimdir), Ming Hanedanlığında (1368 - 1644), "Tianfang jiào" (Arabistan dini) veya "Hui Hui jiào" (Hui hui dini. Müslüman olan diğer etnik gruplarınada Hui Hui derlerdi.); Ming Hanedanlığı sonunda ve Qing Hanedanlığı (1616 - 1911) başladığında, "Qingzhen jiào" (temiz ve doğru din), Cumhuriyet döneminde (1912 - 1949), "回教 Huí jiào" (Huilerin dini) veya Yisilan-Dini (伊斯蘭教 Yīsīlán jiào) adını verdiler. İslam dini Çin'e yayılması batı sınırından Kara Hıtay Devleti tarihi ile ilgilidir. Tang Hanedanlığı sona erdiğinde, Hui Hus (müslüman olan eski bir oymak) batıya doğru göç ettiler. Bir grup Hui Hus Pangtegin'nin yönetimi altında batıya Çuy (Rusça: Чу, Kırgızca: Чүй, Kazakca: Шу) Nehrine Karluk ülkesine kadar geldiler, Karluk boyu, Hui Hus, diğer boylar ve oymaklar birleşerek tarihi Karahıtay (Çince: 西遼 pinyin: xī liáo; anlamı: Batı Liao, 黑契丹 hēi qìdān; anlamı Kara Kitan, Moğolca: Хар Хятад; Kara Kitad, Farsça: قرا ختاى Qarā Khitā'ī) devletini kurdular. Karahıtay devleti 9. yüzyıl ortasından 13. yüzyıl başlarına kadar 370 yıldan fazla sürdü.^[9]

Hui kadınları ve kız çocukları için birçok dini okullar vardır, bunların çoğu Camilerdedir, okullar Huilerin kendi verdikleri bağışlarla finanse edilmekte ve işletilmektedir. Huiler de kadınlar ahong (Farsça: اكهُند; akhund(öğretmen); Türkçe: imam, hoca veya müslüman din öğretmeni) olarak çalışırlar, bu demektir ki kendi bölgelerinde kadınlar (nǚ) dini ve ruhani önder (nǚ āhōng: kadın imam) olarak camilerde ayrı bir bölümde (tamamen erkeklerden ayrı), camilerin bir odasında veya nu si (kadın cami) denilen mekanlarda, bazıları ücret karşılığı, diğerleri gönüllü olarak hizmet verirler.^[10]

Nakşibendi tarikatının iki önemli kolundan biri olan Aktağlık (Afakiyye) Qinghai ve Gansu'da yaşayan Salarlar ve Huiler'in çok önemli katkıları olmuştur.^[11]

Kur'an (古蘭經 / 古兰经)
Camii (清真寺 veya 回教堂)

Soyadları[değiştir | kaynağı değiştir]

Huiler arasında, Bay (白 bái), Muhammed'in baş harfi olan Ma (馬 mǎ), Mu (穆 mù), Mu (木 mù), Şa (沙 shā Sadık?), Ding (丁 dīng din), Ha (哈 hǎ), Yu (羽 yǔ), Guo (郭 guō), Yang (杨 yáng) ve Tuo (脫 tuō) gibi soyadlar yaygındır.

Huilerin özerk yönetim birimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

1958 yılında Ningksia Huy Özerk Bölgesi dışında aşağıdaki eyaletler ve özerk bölgelerde 2 özerk ili, 6 özerk ilçesi ve 5 ortak özerk ilçesi kurulmuştur.

Çinghay
- Datong Hui ve Tu Özerk İlçesi (大通回族土族自治县; Xining il düzeyi şehrine bağlı)
- Hualong Hui Özerk İlçesi (化隆回族自治县; Haidong il düzeyi şehrine bağlı)
- Menyuan Hui Özerk İlçesi (门源回族自治县; Haibei Tibet Özerk İli'ne bağlı)
- Minhe Hui ve Tu Özerk İlçesi (民和回族土族自治县; Haidong il düzeyi şehrine bağlı)
Guizhou
- Weining Yi, Hui, ve Miao Özerk İlçesi (威宁彝族回族苗族自治县; Bijie il düzeyi şehrine bağlı)
Hebei
- Dachang Hui Özerk İlçesi (大厂回族自治县; Langfang il düzeyi şehrine bağlı)
- Mengcun Hui Özerk İlçesi (孟村回族自治县; Cangzhou il düzeyi şehrine bağlı)
Kansu
- Linxia Hui Özerk İli
- Zhangjiachuan Hui Özerk İlçesi (张家川回族自治县; Tianshui il düzeyi şehrine bağlı)
Sincan Uygur Özerk Bölgesi:
- Sanci Hui Özerk İli
- Yençi Hui Özerk İlçesi (Bayangolin Moğol Özerk İli'ne bağlı)
Yünnan
- Weishan Yi ve Hui Özerk İlçesi (巍山彝族回族自治县; Dali Bai Özerk İli'ne bağlı)
- Xundian Hui ve Yi Özerk İlçesi (寻甸回族彝族自治县; Kunming il düzeyi şehrine bağlı)

Hui beldeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Çin'in 11 eyaletinde toplam 92 tane Hui etnik beldesi [zh] vardır:

Tüm Çin çapındaki Hui beldeleri
Eyalet	İl	İlçe	Hui beldeleri
Çinghay	Haidong Şehri	Ping'an Semti [zh]	Bazanggou Beldesi [zh]
Çinghay	Haidong Şehri	Ping'an Semti	Gucheng Hui Beldesi [zh]
Çinghay	Haidong Şehri	Ping'an Semti	Hongshuiquan Hui Beldesi [zh]
Çinghay	Haidong Şehri	Ping'an Semti	Shagou Hui Beldesi [zh]
Çinghay	Haidong Şehri	Ping'an Semti	Shihuiyao Hui Beldesi [zh]
Çinghay	Hainan Tibet Özerk İli	Guide İlçesi [zh]	Xinjie Hui Beldesi (Guide İlçesi) [zh]
Çinghay	Xining Şehri	Huangzhong Semti [zh]	Dacai Hui Beldesi [zh]
Çinghay	Xining Şehri	Huangzhou Semti	Handong Hui Beldesi [zh]
Fujian	Quanzhou Şehri	Hui'an İlçesi [zh]	Baiqi Hui Beldesi [zh]
Guangşi Zhuang Özerk Bölgesi	Guilin Şehri	Yanshan Semti [zh]	Caoping Hui Beldesi [zh]
Guizhou	Anshun Şehri	Pingba Semti [zh]	Shizi Hui Beldesi [zh]
Guizhou	Bijie Şehri	Hezhang İlçesi [zh]	Xingfa Miao, Yi, ve Hui Beldesi [zh]
Guizhou	Liupanshui Şehri	Panzhou Şehri	Putian Hui Beldesi [zh]
Guizhou	Liupanshui Şehri	Shuicheng İlçesi [zh]	Yangmei Yi, Miao, ve Hui Beldesi [zh]
Guizhou	Qianxinan Buyei ve Miao Özerk İli	Xingren Şehri	Luchuying Hui Beldesi [zh]
Hebei	Baoding Şehri	Dingzhou Şehri	Haotouzhuang Hui Beldesi [zh]
Hebei	Baoding Şehri	Yi İlçesi [zh]	Lingyunce Hui Beldesi [zh]
Hebei	Cangzhou Şehri	Cang İlçesi [zh]	Dachucun Hui Beldesi [zh]
Hebei	Cangzhou Şehri	Cang İlçesi	Dulin Hui Beldesi [zh]
Hebei	Cangzhou Şehri	Cang İlçesi	Jiedi Hui Beldesi [zh]
Hebei	Cangzhou Şehri	Cang İlçesi	Litianmu Hui Beldesi [zh]
Hebei	Cangzhou Şehri	Hejian Şehri	Guoziwa Hui Beldesi [zh]
Hebei	Cangzhou Şehri	Huanghua Şehri	Xincun Hui Beldesi [zh]
Hebei	Cangzhou Şehri	Huanghua Şehri	Yangerzhuang Hui Beldesi [zh]
Hebei	Cangzhou Şehri	Huanghua Şehri	Yangsanmu Hui Beldesi [zh]
Hebei	Cangzhou Şehri	Xian İlçesi [zh]	Benzhai Hui Beldesi [zh]
Hebei	Handan Şehri	Daming İlçesi [zh]	Yingzhen Hui Beldesi [zh]
Hebei	Handan Şehri	Qiu İlçesi [zh]	Chencun Hui Beldesi [zh]
Hebei	Langfang Şehri	Yongqing İlçesi [zh]	Guanjiawu Hui Beldesi [zh]
Hebei	Langfang Şehri	Wen'an İlçesi [zh]	Daweihe Hui Beldesi [zh]
Hebei	Shijiazhuang Şehri	Gaocheng Semti [zh]	Jiumen Hui Beldesi [zh]
Hebei	Shijiazhuang Şehri	Wuji İlçesi [zh]	Gaotou Hui Beldesi [zh]
Hebei	Shijiazhuang Şehri	Xinle Şehri [zh]	Pengjiazhuang Hui Beldesi [zh]
Hebei	Zhangjiakou Şehri	Guyuan İlçesi [zh]	Da'erhao Hui Beldesi [zh]
Hebei	Zhangjiakou Şehri	Huailai İlçesi [zh]	Wangjialou Hui Beldesi [zh]
Henan	Çengçou Şehri	Xingyang Şehri	Jinzhai Hui Beldesi [zh]
Henan	Luoyang Şehri	Chanhe Hui Semti [zh]	Chanhe Hui Beldesi [zh]
Henan	Nanyang Şehri	Fangcheng İlçesi [zh]	Yuandian Hui Beldesi [zh]
Henan	Nanyang Şehri	Zhenping İlçesi [zh]	Guozhuang Hui Beldesi [zh]
Henan	Pingdingshan Şehri	Jia İlçesi [zh]	Yaozhuang Hui Beldesi [zh]
Henan	Pingdingshan Şehri	Ye İlçesi [zh]	Mazhuang Hui Beldesi [zh]
Henan	Shangqiu Şehri	Minquan İlçesi [zh]	Bodang Hui Beldesi [zh]
Henan	Shangqiu Şehri	Minquan İlçesi	Huji Hui Beldesi [zh]
Henan	Xinxiang Şehri	Fengqiu İlçesi [zh]	Jingxiang Hui Beldesi [zh]
Henan	Xuchang Şehri	Jian'an İlçesi [zh]	Aizhuang Hui Beldesi [zh]
Henan	Xuchang Şehri	Yuzhou Şehri [zh]	Shanhuo Hui Beldesi [zh]
Henan	Zhumadian Şehri	Xiping İlçesi [zh]	Caizhai Hui Beldesi [zh]
Hubei	Jingmen Şehri	Zhongxiang Şehri	Jiuli Hui Beldesi [zh]
Hubei	Jingzhou Şehri	Honghu Şehri	Laowan Hui Beldesi [zh]
Hubei	Shiyan Şehri	Yunxi İlçesi [zh]	Hubeikou Hui Beldesi [zh]
Hunan	Changde Şehri	Dingcheng Semti [zh]	Xujiaqiao Hui ve Uygur Beldesi [zh]
Hunan	Changde Şehri	Hanshou, Hunan [zh]	Maojiatan Hui ve Uygur Beldesi [zh]
Hunan	Changde Şehri	Taoyuan İlçesi [zh]	Fengshu Uygur ve Hui Beldesi [zh]
Hunan	Changde Şehri	Taoyuan İlçesi	Qinglin Hui ve Uygur Beldesi [zh]
Hunan	Shaoyang Şehri [zh]	Longhui İlçesi [zh]	Shanjie Hui Beldesi [zh]
Hunan	Yiyang Şehri	Taojiang İlçesi [zh]	Zhabu Hui Beldesi [zh]
İç Moğolistan	Hulunbuir Şehri	Ergun Şehri [zh]	Sanhe Hui Beldesi [zh]
Jiangsu	Yangzhou Şehri	Gaoyou Şehri	Lingtang Hui Beldesi [zh]
Jilin	Çangçun Şehri	Jiutai Semti [zh]	Hujia Hui Beldesi [zh]
Jilin	Çangçun Şehri	Shuangyang Semti [zh]	Shuangyingzi Hui Beldesi [zh]
Kansu	Gannan Tibet Özerk İli	Lintan İlçesi [zh]	Zhuoluo Hui Beldesi [zh]
Kansu	Gannan Tibet Özerk İli	Lintan İlçesi	Changchuan Hui Beldesi [zh]
Kansu	Pingliang Şehri	Huating Şehri [zh]	Shanzhai Hui Beldesi [zh]
Kansu	Pingliang Şehri	Huating Şehri	Shenyu Hui Beldesi [zh]
Kansu	Pingliang Şehri	Kongtong İlçesi [zh]	Xiyang Hui Beldesi [zh]
Kansu	Qingyang Şehri	Zhengning İlçesi [zh]	Wuqingyuan Hui Beldesi [zh]
Pekin	-	Chaoyang Semti	Changying Hui Beldesi [zh]
Pekin	-	Tongzhou Semti	Yujiawu Hui Beldesi [zh]
Siçuan	Guangyuan Şehri	Qingchuan İlçesi [zh]	Dayuan Hui Beldesi [zh]
Siçuan	Guangyuan Şehri	Qingchuan İlçesi	Haoxixiang Hui Beldesi [zh]
Siçuan	Liangshan Yi Özerk İli	Xichang Şehri	Gaocao Hui Beldesi [zh]
Siçuan	Liangshan Yi Özerk İli	Xichang Şehri	Yulong Hui Beldesi [zh]
Siçuan	Mianyang Şehri	Yanting İlçesi	Daxing Hui Beldesi [zh]
Siçuan	Nanchong Şehri	Langzhong İlçesi [zh]	Boshu Hui Beldesi [zh]
Siçuan	Ngawa Tibet ve Qiang Özerk İli	Songpan İlçesi [zh]	Jin'an Hui Beldesi [zh]
Siçuan	Ngawa Tibet ve Qiang Özerk İli	Songpan İlçesi	Shili Hui Beldesi [zh]
Sincan Uygur Özerk Bölgesi	Bayangolin Moğol Özerk İli	Hoşut İlçesi	Wushitala Hui Beldesi [zh]
Sincan Uygur Özerk Bölgesi	İli Kazak Özerk İli	Çapçal Şibe Özerk İlçesi	Miliangquan Hui Beldesi [zh]
Sincan Uygur Özerk Bölgesi	İli Kazak Özerk İli	Gulca İlçesi	Yuqunweng Hui Beldesi [zh]
Sincan Uygur Özerk Bölgesi	İli Kazak Özerk İli	Korgas İlçesi	Sangong Hui Beldesi [zh]
Sincan Uygur Özerk Bölgesi	Turfan Şehri	Piçan İlçesi	Dongbazha Hui Beldesi [zh]
Yünnan	Honghe Hani ve Yi Özerk İli	Kaiyuan Şehri	Dazhuang Hui Beldesi [zh]
Yünnan	Kunming Şehri	Yiliang İlçesi [zh]	Jiuxiang Yi ve Hui Beldesi [zh]
Yünnan	Qujing Şehri	Huize İlçesi [zh]	Xinjie Hui Beldesi [zh]
Yünnan	Wenshan Zhuang ve Miao Özerk İli	Wenshan Şehri [zh]	Hongdian Hui Beldesi [zh]
Yünnan	Zhaotong Şehri	Daguan İlçesi [zh]	Shanggaoqiao Hui, Yi, ve Miao Beldesi [zh]
Yünnan	Zhaotong Şehri	Ludian İlçesi [zh]	Ciyuan Hui Beldesi [zh]
Yünnan	Zhaotong Şehri	Ludian İlçesi	Taoyuan Hui Beldesi [zh]
Yünnan	Zhaotong Şehri	Zhaoyang Semti [zh]	Buga Hui Beldesi [zh]
Yünnan	Zhaotong Şehri	Zhaoyang Semti	Qinggangling Hui ve Yi Beldesi [zh]
Yünnan	Zhaotong Şehri	Zhaoyang Semti	Shouwang Hui Beldesi [zh]
Yünnan	Zhaotong Şehri	Zhaoyang Semti	Xiaolongdong Hui ve Yi Beldesi [zh]

Ünlüler[değiştir | kaynağı değiştir]

Zheng He 鄭和 / 郑和 - 馬三寶 / 马三宝 - Ming Hanedanı döneminde amiral ve kâşif.
Ma Huan, yazar, ayrıca amiral Zheng He'ye eşlik etmiştir.
Ma Zhongying 馬仲英 / 马仲英 - Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti'ni yıkan general.
Shi Zhongxin, 2002 yılından beri Harbin şehrinin belediye başkanı.
Li Zhi (1527–1602), Fujian Eyaletinden bir bilgin.
Hai Rui (1514–1587), Ming Hanedanı döneminde bir siyasetçi.
Hui Liangyu, Çin'in Başbakan yardımcısı ve Politbüro üyesi.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Hui people ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ [1] 30 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Çinde Huiler
^ Keim(1954), pg.605
^ Levene, Mark. Genocide in the Age of the Nation-State. I.B.Tauris, 2005. ISBN 1-84511-057-9, sayfa 288
^ Giersch, Charles Patterson. Asian Borderlands: The Transformation of Qing China's Yunnan Frontier. Harvard University Press, 2006. ISBN 1-84511-057-9, sayfa 219
^ Dillon, Michael. China’s Muslim Hui Community. Curzon, 1999. ISBN 0-7007-1026-4, sayfa xix
^ ^a ^b Damsan Harper, Steve Fallon, Katja Gaskell, Julie Grundvig, Carolyn Heller, Thomas Huhti, Bradley Maynew, Christopher Pitts. Lonely Planet China. 9. 2005. ISBN 1-74059-687-0
^ ^a ^b Gernet, Jacques. A History of Chinese Civilization. 2. New York: Cambridge University Press, 1996.ISBN 0-521-49712-4
^ Jonathan N. Lipman, "Familiar Strangers: A History of Muslims in Northwest China (Studies on Ethnic Groups in China)", University of Washington Press (February 1998), ISBN 0-295-97644-6.
^ http://219.238.219.78:81/zgyslj/english/PDF/english.pdf^{[ölü/kırık bağlantı]} Çin'de İslâm - Yazar: Mi Shoujiang ve You Jia Çeviren: Min Chang (İngilizce)
^ http://www.saudiaramcoworld.com/issue/200804/china.s.nu.ahong.htm 14 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Anne Miller Darling (İngilizce)
^ Encyclopedia Iranica 19 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Hui etnik azınlık2 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[1] [1] 30 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Çinde Huiler

[2] Keim(1954), pg.605

[3] Levene, Mark. Genocide in the Age of the Nation-State. I.B.Tauris, 2005. ISBN 1-84511-057-9, sayfa 288

[4] Giersch, Charles Patterson. Asian Borderlands: The Transformation of Qing China's Yunnan Frontier. Harvard University Press, 2006. ISBN 1-84511-057-9, sayfa 219

[5] Dillon, Michael. China’s Muslim Hui Community. Curzon, 1999. ISBN 0-7007-1026-4, sayfa xix

[harper-6] Damsan Harper, Steve Fallon, Katja Gaskell, Julie Grundvig, Carolyn Heller, Thomas Huhti, Bradley Maynew, Christopher Pitts. Lonely Planet China. 9. 2005. ISBN 1-74059-687-0

[gernet-7] Gernet, Jacques. A History of Chinese Civilization. 2. New York: Cambridge University Press, 1996.ISBN 0-521-49712-4

[8] Jonathan N. Lipman, "Familiar Strangers: A History of Muslims in Northwest China (Studies on Ethnic Groups in China)", University of Washington Press (February 1998), ISBN 0-295-97644-6.

[9] ttp://219.238.219.78:81/zgyslj/english/PDF/english.pdf^{[ölü/kırık bağlantı]} Çin'de İslâm - Yazar: Mi Shoujiang ve You Jia Çeviren: Min Chang (İngilizce)

[10] ttp://www.saudiaramcoworld.com/issue/200804/china.s.nu.ahong.htm 14 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Anne Miller Darling (İngilizce)

[11] Encyclopedia Iranica 19 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Huiler nedir?, Huiler anlamı nedir?, Huiler ne demektir?