Kâbil

Kâbil
کابل
Kâbil; کابل
Başkent
	Kâbil Kâbil'in Afghanistan'daki konumu
Ülke	Afganistan
Vilayet	Kabil Vilayeti
İdare
• Belediye Başkanı	Hamdullah Numani
Yüzölçümü
• Toplam	275 km²
Rakım	1790 m
Nüfus (2011)
• Toplam	3.895.000
• Yoğunluk	oto/km²
Zaman dilimi	UTC+04.30 (ASZ)

Kâbil (Farsça: کابل - Kābol), Afganistan'ın başkenti ve en büyük şehri.

Aynı zamanda Kabil Vilayeti'nin de yönetim merkezi olan kent ülkenin doğusunda yer alır. 2011 yılı resmî rakamlarına göre banliyöleriyle birlikte 3,9 milyona yaklaşan nüfusuyla sadece ülkenin değil Orta Asya'nın da önemli merkezleri arasındadır.

Ülkenin ticari ve kültürel merkezi olan kent Hindukuş Dağları içinde Kabil Nehri boyunca ilerleyen dar bir vadide deniz seviyesinden 1800 metre yükseklikte kurulmuştur. Kabil, kuzeyde Hindukuş Dağları'ndaki geçitlere bağlanan yolları ve güneyde Pakistan'a uzanan Hayber Geçidi'ni denetlemesine olanak veren elverişli konumuyla stratejik bir kenttir. Ayrıca şehrin, ülke içinde Kandahar, Herat ve Mezar-ı Şerif, ülke dışında ise Celalabad üzerinden Peşaver ile bir kara yolu bağlantısı vardır.

Kabil'in önemli ticari ürünleri, taze ve kurutulmuş meyve, fındık, Afgan kilimleri, deri ve koyun derisi, iç giyim ve mobilyadır. Başlıca sanayi ürünleri ise, pamuklu ve yünlü dokuma, besin ürünleri ve mermerdir. Kabil'de çok sayıda tarihsel yapı ve Babür'ün mezarı bulunur. Keza onun adını taşıyan bahçeden başka birçok park ve bahçe kenti süsler. 1978 işgalinden önce de günümüzde de şehrin büyük turizm potansiyeli vardır. Fakat Ruslarla savaşın başladığı 1978 yılından beri şehrin ekonomik faaliyetleri önemli ölçüde azalmıştır. Son yıllarda, özellikle 2001 yılından sonra Hamid Karzai döneminde bu konuda bir canlanma olduğu görülmektedir.^[1]

Kabil, 3.500 yıllık tarihiyle, Güney ve Orta Asya ticaret yolları üzerindeki stratejik konumu nedeniyle pek çok devletin savaş alanı olan ve sürekli el değiştiren gözde bir şehirdir. Yakın tarihte bunun örnekleri, 1978 yılındaki Sovyet müdahalesi ve 2001 yılındaki ABD işgalidir.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Kentin geçmişi 3.500 yıl önceye kadar dayanır, MÖ 1500 yıllarında kurulduğu bilinmektedir. Türkçede Kâbil (a uzatılarak ve ince okunur) olan ismin aslı Kâbul'dur. Şehrin adı tarihte, Hindular'ın kutsal kitaplarından Rig Veda'da Kubha, Batlamyus'un kitaplarında Kophen nehri kenarında Kabolitler'in 'Kaboura' şehri ve Çin seyahatnamelerinde Kao-fu şekillerinde geçer. 6. ve 7. yüzyıllarda kent Orta Asya'nın en önemli kentiydi. 13. yüzyılda Moğol hükümdarı Cengiz Han kenti ele geçirdi. 1504'te Hint-Türk İmparatorluğu'nun kurucusu Babür, Kabil'i alarak devletine başkent yaptı. Kent, 1738'de İran hükümdarı Nadir Şah tarafından alınıncaya kadar Hint-Türk İmparatorluğu'nun egemenliğinde kaldı. 1747'de Ahmed Şah Abdali bölgede ilk bağımsız Afgan devletini kurdu. Kabil 19. yüzyılda iki kez İngilizlerin eline geçti.

1978'de Ruslar tarafından alınan kent, Rusların ağır bir hezimetle 1988'de geri çekilmesinden sonra 2001 yılında ABD tarafından Usame Bin Ladin'in bu ülkede örgütlenmesi bahane edilerek işgal edildi. İşgal sonrası ülkede ABD destekli bir hükûmet kurulmasına rağmen şehrin kontrolü ve güvenliği hâlen BM tarafından sağlanmaktaydı. 2021 yılında ABD'nin çekilmeye başlamasından sonra, şehir yeniden Taliban tehdidine açık bir hale geldi. 15 Ağustos 2021'de Taliban şehrin tamamını ele geçirdi ve Afganistan'da mevcut cumhuriyet rejimi sona ermiş oldu.

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Kabil iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara	Yıl
En yüksek sıcaklık (°C)	18,8	18,4	26,7	28,7	33,5	36,8	37,7	37,3	35,1	31,6	24,4	20,4	37,7
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C)	4,5	5,5	12,5	19,2	24,4	30,2	32,1	32,0	28,5	22,4	15,0	8,3	19,5
Ortalama sıcaklık (°C)	−2,3	−0,7	6,3	12,8	17,3	22,8	25,0	24,1	19,7	13,1	5,9	0,6	12,1
Ortalama en düşük sıcaklık (°C)	−7,1	−5,7	0,7	6,0	8,8	12,4	15,3	14,3	9,4	3,9	−1,2	−4,7	4,3
En düşük sıcaklık (°C)	−25,5	−24,8	−12,6	−2,1	0,4	3,1	7,5	6,0	1,0	−3	−9,4	−18,9	−25,5
Ortalama yağış (mm)	34,3	60,1	67,9	71,9	23,4	1,0	6,2	1,6	1,7	3,7	18,6	21,6	312,0
Kaynak: Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi^[2]

Hükümet ve siyaset[değiştir | kaynağı değiştir]

Kentin mevcut belediye başkanı 2010 yılının Ocak ayında Devlet Başkanı Hamid Karzai tarafından Muhammad Yunus Nawandish seçildi. 2021 yılında şehri ele geçiren Taliban, belediye başkanı olarak Hamdullah Nomani'yi atadı.

Sağlık hizmeti[değiştir | kaynağı değiştir]

Afganistan'da sağlık hizmetleri nispeten yoksuldur. Varlıklı insanlar tedavilerini genellikle yurt dışında gerçekleştirmektedirler. Günümüzde Kabil'de birkaç hastane bulunmaktadır;

Çocuk Fransız Tıp Enstitüsü
Jamhuriat Hastanesi
Sardar Muhammed Davud Han Hastanesi
Cinnah Hastanesi (yapım aşamasında)
Vezir Ekber Han Hastanesi
Malalai Doğum Hastanesi
Rabia-I-Balki Doğum Hastanesi
Maywand Hastanesi
Afshar Hastanesi
Noor Göz Hastanesi
Atatürk Çocuk Hastanesi
Amerikan Tıp Merkezi
DK-Alman Tıp Tanı Merkezi

Kardeş şehirleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ankara, Türkiye
İstanbul, Türkiye
Kansas City, Amerika Birleşik Devletleri
Kazan, Rusya
Konya, Türkiye
Omaha, Amerika Birleşik Devletleri

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "experiencefestival.com". 15 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2011.
^ "Kabil İklim Verileri 1956–1983". Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi. Erişim tarihi: 30 Mart 2013.

[1] "experiencefestival.com". 15 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2011.

[2] "Kabil İklim Verileri 1956–1983". Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi. Erişim tarihi: 30 Mart 2013.

[1]

[2]

g t d Kâbil (il)
Yönetim merkezi	Kâbil
İlçeler	Bagrami · Çar Asyab · Deh Sabz · Farza · Guldara · Haki Cabbar · Istalif · Kâbil · Kalakan · Karabağ · Mir Baça Kot · Mussahi · Pagman · Surobi · Şakardara
Önemli şehirler	Pegman

g t d Asya başkentleri
Orta Asya	Astana, Kazakistan · Bişkek, Kırgızistan · Duşanbe, Tacikistan · Aşkabat, Türkmenistan · Taşkent, Özbekistan · Ulan Batur, Moğolistan
Doğu Asya	Pekin, Çin · Taipei, Çin Cumhuriyeti (Tayvan) · Tokyo, Japonya · Pyongyang, Kuzey Kore · Seul, Güney Kore
Güney Asya	Dakka, Bangladeş · Thimphu, Bhutan · Yeni Delhi, Hindistan · Malé, Maldivler · Katmandu, Nepal · İslamabad, Pakistan · Sri Jayawardenapura-Kotte, Sri Lanka
Güneydoğu Asya	Bandar Seri Begavan, Brunei · Phnom Penh, Kamboçya · Dili, Doğu Timor · Cakarta, Endonezya · Vientiane, Laos · Kuala Lumpur (resmî) ve Putrajaya (idarî), Malezya · Nepido, Myanmar · Manila, Filipinler · Singapur, Singapur · Bangkok, Tayland · Hanoi, Vietnam
Güneybatı Asya	Kâbil, Afganistan · Erivan, Ermenistan · Bakü, Azerbaycan · Manama, Bahreyn · Lefkoşa, Kıbrıs Cumhuriyeti · Tiflis, Gürcistan · Tahran, İran · Bağdat, Irak · Kudüs (Kısıtlı tanıma), İsrail · Amman, Ürdün · Kuveyt, Kuveyt · Beyrut, Lübnan · Maskat, Umman · Doha, Katar · Riyad, Suudi Arabistan · Şam, Suriye · Ankara, Türkiye · Abu Dabi, Birleşik Arap Emirlikleri · San'a, Yemen · Kahire, Mısır
Kuzey Asya	Moskova, Rusya

Kabil anlamı nedir