Afganistan İslam Cumhuriyeti

Afganistan İslam Cumhuriyeti

جمهوری اسلامی افغانستان (Darice)

د افغانستان اسلامي جمهوریت (Peştuca)
Afganistan İslam Cumhuriyeti جمهوری اسلامی افغانستان (Darice); د افغانستان اسلامي جمهوریت (Peştuca);
2004-2021
	Bayrak Arma
	Slogan; لا إله إلا الله، محمد رسول الله; Allah'tan Başka İlah Yoktur ve Muhammed Onun Elçisidir.
	Millî marş; قلعه اسلام قلب اسیا; ("İslam Kalesi, Asya'nın Kalbi"); (2004-2006); Millī Sūrud; Peştuca: سرود ملی; ("Ulusal Marş"); (2006-2021);
Başkent	Kabil (de jure); Pencşir Vadisi (de facto olarak 17 Ağustos 2021'den beri);
Resmî dil(ler)	Darice, Peştuca
Demonim	Afgan
Hükûmet	Başkanlık Tipi Cumhuriyet
Cumhurbaşkanı
• 2004-2014
• 2004-2014	Hamid Karzai
• 2014-2021	Eşref Gani Ahmedzai
• 2021-günümüz	Emrullah Salih (geçici)
İcra Kurulu Başkanı
• 2014-2020
• 2014-2020	Abdullah Abdullah
Cumhurbaşkanı Yardımcısı
• 2004-2009
• 2004-2009	Ahmed Ziya Mesud
• 2004-2014	Kerim Halili
• 2009-2014	Muhammed Fehim
• 2014	Yunus Kanuni
• 2014-2020	Abdürreşid Dostum
• 2014-2021	Sarwar Danish
• 2020-2021	Emrullah Salih
Yasama organı	Ulusal Meclis
• Üst meclis	Yaşlılar Meclisi
• Alt meclis	Halk Meclisi
Tarihî dönem	Terörizmle Savaş
• Kuruluşu
• Kuruluşu	2004
• ABD'nin Afganistan'ı işgali	7 Ekim 2001
• İlk seçimler	26 Ocak 2004
• ABD birliklerinin Afganistan'dan çekilmesi	29 Şubat 2020
• Dağılışı	2021
Yüzölçümü
	652.864 km2
Nüfus
•
•	31.390.200
Para birimi	Afgani (AFN · ؋ (U+060B))
Öncüller	Ardıllar
	Afganistan Geçiş Yönetimi
Afganistan İslam Emirliği

Afganistan İslam Cumhuriyeti (Peştuca: د افغانستان اسلامی جمهوریت), Afganistan Savaşı sırasında 2004-2021 yılları arasında Afganistan'da var olan bir İslam cumhuriyetiydi. 2001'de ABD'nin Afganistan'ı işgal etmesinin ardından Taliban liderliğindeki Afganistan İslam Emirliği'nin ele geçirilmesi sonrası 2004 yılında kuruldu. 15 Ağustos 2021'de ülkenin büyük bölümünün kontrolü Afganistan İslam Emirliği'ne geçti. Afganistan'ın uluslararası olarak tanınan tek meşru devleti olduğu iddia edilmektedir.^[1]

Kâbil'i kaybettikten sonra bile, Taliban güçleri ülkenin çeşitli bölgelerinin kontrolünü ele geçirdi ve iç savaş devam etti. Bu, Afganistan'ın sorunlu insan hakları ve kadın hakları kayıtlarını, her iki tarafça da sivillerin öldürülmesi, adam kaçırma ve işkence gibi sayısız ihlallerle devam ettirdi. Hükûmetin Amerikan askeri ve ekonomik yardımına büyük ölçüde güvenmesi nedeniyle, bazıları ulusu bir Amerikan bağımlı devleti olarak sınıflandırdı ve Kalıcı Özgürlük Operasyonu'nun tamamlanmasından sonra kırsal kırsalın kontrolünü yavaş yavaş kaybetti.^[2]

NATO birliklerinin 2021'de çekilmesinin ardından Taliban, Mayıs 2021'de büyük bir askeri saldırı başlattı ve İslam Emirliği'nin önümüzdeki üç buçuk ay boyunca ülkenin kontrolünü ele geçirmesine izin verdi. Afganistan Silahlı Kuvvetleri hızla dağıldı. Cumhuriyetin kurumları, Taliban kuvvetlerinin Kâbil'e girmesi ve Afganistan cumhurbaşkanı Eşref Gani'nin Tacikistan veya Özbekistan'a kaçmasıyla 15 Ağustos 2021'de fiilen çöktü.

Cumhuriyet, Afganistan'ın tek meşru hükûmeti olduğunu iddia etmeye devam ediyor. 17 Ağustos 2021'de, Birinci Başkan Yardımcısı Amrullah Saleh (Afganistan Anayasası'nın hükümlerine atıfta bulunarak) Pencşir Vadisi'ndeki Taliban karşıtı direniş üssü operasyonlarından sonra kendisini Afganistan Cumhurbaşkanı ilan etti ve oradan Taliban'a karşı askeri operasyonlara devam etme sözü verdi.^[1]^[3]^[4]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerika Birleşik Devletleri'nde yapılan 11 Eylül saldırılarının sorumlusu olarak ilan edilen el-Kaide'nin bu bölgede yerleştiği iddiaları, Taliban rejiminin bu olaya müdahale etmemesi ve kaynak sağladığı iddiasıyla ABD ve koalisyon güçleri tarafından işgal edilmiş ve Taliban yönetimden uzaklaştırılmıştır.

Aralık 2001'de Taliban hükûmetinin devrilmesinden sonra, Uluslararası Güvenlik Destek Gücü (ISAF) ve BM Güvenlik Konseyi tarafından Hamid Karzai yönetimine yardımcı olmak ve temel güvenliği sağlamak amacıyla Afgan Geçici Yönetimi kurulmuştur.^[5]^[6] Bu zamana kadar, yirmi yıllık savaşın yanı sıra o sırada akut bir kıtlıktan sonra, Afganistan dünyadaki en yüksek bebek ve çocuk ölüm oranlarından birine, en düşük yaşam beklentisine sahipti, nüfusun çoğu açtı^[7]^[8]^[9] ve altyapı harap durumdaydı. Birçok yabancı bağışçı, savaşın parçaladığı ülkeyi yeniden inşa etmek için yardım ve yardım sağlamaya başladı.^[10]^[11]

Bu arada Taliban güçleri Pakistan içinde yeniden toplanmaya başlarken, yeniden inşa sürecine yardımcı olmak için daha fazla koalisyon askeri Afganistan'a girdi^[12]^[13] ve Afganistan'ın kontrolünü yeniden kazanmak için bir ayaklanma başlattı. Sonraki on yılda, ISAF ve Afgan birlikleri, Taliban'a karşı birçok saldırıya öncülük etti, ancak onları tamamen yenemedi. Afganistan, yabancı yatırım eksikliği, hükûmet yolsuzluğu ve Taliban isyanı nedeniyle dünyanın en fakir ülkelerinden biri olmaya devam etmekte.^[14]^[15] Bu arada Karzai ülke halklarını birleştirmeye çalıştı^[16] ve Afgan hükûmeti, 2004 yılında Afganistan İslam Cumhuriyeti adıyla bir anayasa kabul ederek bazı demokratik yapılar inşa edebildi. Afganistan'daki yeniden yapılanmada ülke ekonomisini, sağlık hizmetlerini, eğitimi, ulaşımı ve tarımı iyileştirmek için genellikle yabancı bağışçı ülkelerin desteğiyle girişimlerde bulunuldu. ISAF güçleri de ayrıca Afgan Ulusal Güvenlik Güçleri'ni de eğitmeye başladı. 2002'den sonra yaklaşık beş milyon Afgan ülkesine geri döndü.^[17] Afganistan'da bulunan NATO birliklerinin sayısı 2011'de 140.000'e ulaştı,^[18] 2018'de yaklaşık 16.000'e düştü.^[19]

Eylül 2014'te Eşref Gani, Afganistan tarihinde ilk kez iktidarın demokratik olarak devredildiği 2014 cumhurbaşkanlığı seçimlerinden sonra cumhurbaşkanı oldu.^[20]^[21]^[22]^[23]^[24] 28 Aralık 2014'te NATO, Afganistan'daki ISAF muharebe operasyonlarını resmen sonlandırdı ve tüm güvenlik sorumluluğunu Afgan hükûmetine devretti. NATO liderliğindeki Kararlı Destek Misyonu'da, ISAF'ın halefi olarak aynı gün kuruldu.^[1]^[25] Binlerce NATO askeri Afgan hükûmet güçlerini eğitmek ve tavsiyelerde bulunmak^[1] ve Taliban'a karşı mücadelelerini sürdürmek için ülkede kaldı.^[26] 2015'te, "2001'den bu yana Afganistan savaşında yaklaşık 147.000 kişinin öldüğü tahmin ediliyordu."^[27] Ceset Sayımı başlıklı bir raporda, Afganistan'da çatışmanın tüm taraflarının elindeki çatışmalar sonucunda 106.000-170.000 sivilin öldürüldüğü sonucuna varıldı.^[28]

Çöküşü[değiştir | kaynağı değiştir]

2021 Taliban'ın dirilişi[değiştir | kaynağı değiştir]

14 Nisan 2021'de NATO genel sekreteri Jens Stoltenberg, ittifakın birliklerini 1 Mayıs'a kadar Afganistan'dan çekmeye başlamayı kabul ettiğini söyledi.^[29] NATO birliklerinin geri çekilmesinin başlamasından kısa bir süre sonra, Taliban Afgan hükûmetine karşı bir saldırı başlattı ve çökmekte olan Afgan hükûmet güçlerinin önünde hızla ilerledi.^[30]^[31] Haziran 2021'de bir Amerika Birleşik Devletleri İstihbarat Topluluğu (CIA) raporu, Afgan hükûmetinin NATO'nun ülkeden çekilmesini tamamladıktan sonra altı ay içinde büyük olasılıkla çökeceğini öngördü.^[32] Raporda tahmin edildiği gibi oldu: Ağustos ayının ikinci haftasında, Afgan eyalet başkentlerinin çoğu Taliban'ın eline geçmişti ve Afgan Ulusal Ordusu tüm cephelerde zemin kaybediyordu. Mezar-ı Şerif ve Celalabad'ın düşmesi, Afgan hükûmetinin Taliban ilerlemesini durdurma olasılığını ortadan kaldırdı.^[33]

Kâbil'in düşüşü[değiştir | kaynağı değiştir]

15 Ağustos 2021'de Taliban güçleri başkent Kâbil'e girdi ve küçük bir direnişle karşılaştı.^[34] Öğleden sonra, Afganistan cumhurbaşkanı Eşref Gani'nin Tacikistan veya Özbekistan'a kaçarak ülkeyi terk ettiği; Halk Meclisi Başkanı Mir Rahman Rahmani'nin de Pakistan'a kaçtığı bildirildi.^[35] Gani'nin kaçışının ardından, kalan sadık güçler görevlerini terk etti ve Afganistan Silahlı Kuvvetleri'nin fiili varlığı sona erdi.^[36]

15 Ağustos akşamı, Taliban Arg'ı işgal etti ve Afganistan bayrağı'nı indirerek sarayın üzerine kendi bayrağını göndere çekti. Ertesi gün (16 Ağustos 2021) Taliban, Afganistan İslam Emirliği'nin restorasyonunu ilan etti.^[37]

Pencşir direnişi[değiştir | kaynağı değiştir]

17 Ağustos'ta Afganistan İslam Cumhuriyeti Birinci Başkan Yardımcısı Amrullah Saleh, ülkede kaldığını ve Afganistan Anayasası'nı gerekçe göstererek Gani'nin yokluğunda Kapıcı Başkan rolünü üstlendiğini tweetledi. Saleh'in hükûmeti, Afganistan'ın hâlâ Afganistan İslam Cumhuriyeti'nin kontrolü altındaki birkaç bölgesinden biri olan Pencşir Vadisi'nde bulunuyor.^[3]

Yönetim[değiştir | kaynağı değiştir]

Afganistan İslam Cumhuriyeti, yürütme, yasama ve yargı olmak üzere üç koldan oluşan hükûmetiyle bir İslam cumhuriyetiydi. Devletin ve hükûmetin başı Afganistan cumhurbaşkanıydı. Ulusal Meclis, Halk Meclisi ve Yaşlılar Meclisi olmak üzere iki meclisli bir yasama organıydı. Yüksek Mahkeme, Adalet Eski Hukuk İşleri Bakan Yardımcısı Başyargıç Said Yusuf Halem tarafından yönetiliyor.^[38]^[39]

Uluslararası Şeffaflık Örgütü'ne göre, Afganistan en yozlaşmış ülkelerden biri olmaya devam ediyor.^[40] Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi tarafından yayınlanan Ocak 2010 tarihli bir rapor, rüşvetin ülkenin Gayri safi yurt içi hasılasının %23'üne eşit bir miktar tükettiğini ortaya koydu.^[41]

17 Mayıs 2020'de Cumhurbaşkanı Eşref Gani, cumhurbaşkanlığı seçimlerinden rakibi Abdullah Abdullah ile saygın kilit bakanlıkları kimin yöneteceğine karar veren bir güç paylaşımı anlaşmasına vardı. Afganistan'ı cumhurbaşkanı olarak Gani yönetirken, Abdullah'ın Taliban ile barış sürecini denetleyeceği kabul edildi.^[42]^[43]

Ordu[değiştir | kaynağı değiştir]

Afganistan Silahlı Kuvvetleri, Afganistan Hava Kuvvetleri (AAF) ve Afgan Ulusal Ordusu'nu (ANA) içeren Savunma Bakanlığı 'na bağlıydı. Afganistan Savunma Üniversitesi, Afganistan Ulusal Askeri Akademisi de dahil olmak üzere Afganistan Silahlı Kuvvetleri için çeşitli eğitim kurumlarına ev sahipliği yaptı.^[44]

İdari yapı[değiştir | kaynağı değiştir]

Başkent Kabil ülkenin en büyük kentidir; diğer önemli kentler batıda Herat, güneyde Kandahar ve kuzeyde Mezar-ı Şerif'tir. Yerel ve ulusal düzeyde bütünleşme zayıftır. Ülke 34 ile ayrılmıştır. Bu iller de kendi içinde volasvaleyi (Peştuca: ولسوالۍ) adı verilen 398 ilçeye ayrılmıştır. Afganistan'ın illeri aşağıdaki haritada numaralandırılmış olarak gösterilmiştir.

1 Badahşan
2 Badgis
3 Baglan
4 Belh
5 Bamyan
6 Daykundi
7 Ferah
8 Faryab
9 Gazni
10 Gur
11 Helmand
12 Herat

13 Cüzcan
14 Kâbil
15 Kandehar
16 Kapisa
17 Host
18 Kunar
19 Kunduz
20 Lagman
21 Lovgar
22 Nangarhar
23 Nimruz

24 Nuristan
25 Uruzgan
26 Paktiya
27 Paktika
28 Pençşir
29 Pervân
30 Samangan
31 Sar-i Pol
32 Tahar
33 Vardak
34 Zabul

Altyapı[değiştir | kaynağı değiştir]

Eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]

2020'de ülkede 16.000'den fazla okul ve yaklaşık 9.5 milyon öğrenci vardı. Bunun yaklaşık %60'ı erkek ve %40'ı kadındı. Ülke çapında farklı üniversitelere 174.000'den fazla öğrenci kaydoldu. Bunların yaklaşık %21'i kadındı.^[45] Ancak eski Eğitim Bakanı Ghulam Farooq Wardak, örgün eğitimden mahrum kalan kalan çocuklar için 8.000 okul inşaatının hala gerekli olduğunu belirtmişti.^[46]

Teknoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Dünya Bankası'na göre, kırsal nüfusun %98'i, 2008'de %28'den 2018'e kadar elektriğe erişebildi.^[47] Genel olarak rakam %98.7 olarak kayıtlara geçti.^[48] 2016 itibarıyla Afganistan 1.400 megavat elektrik üretti, ancak yine de tükettiği elektriğin çoğunu İran ve Orta Asya ülkelerinden iletim hatları yoluyla ithal etti.^[49]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c ^d "Afghan vice president says he is "caretaker" president". Reuters (İngilizce). 17 Ağustos 2021. 17 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ Ladwig, Walter C. (2017). The forgotten front : patron-client relationships in counterinsurgency. Cambridge, United Kingdom. ISBN 978-1-107-17077-3. OCLC 973743013.
^ ^a ^b Service, Tribune News. "Panjshir flies flag of resistance again; Amrullah says he is President of Afghanistan". Tribuneindia News Service (İngilizce). 17 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "Afghanistan: Flag-waving protesters defy Taliban". BBC News (İngilizce). 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "United Nations Official Document". www.un.org. 8 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "United States Mission to NATO - Home". web.archive.org. 21 Ekim 2010. 26 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "Afghanistan's Refugee Crisis". MERIP (İngilizce). 24 Eylül 2001. 16 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "Afghanistan: Civilians at Risk". Doctors Without Borders - USA (İngilizce). 16 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ Asia, Mohsen MakhmalbafTopics: Imperialism Places: (1 Kasım 2001). "Monthly Review | Limbs of No Body: The World's Indifference to the Afghan Tragedy". Monthly Review (İngilizce). 7 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "CNN.com - Japan aid offer to 'broke' Afghanistan - January 15, 2002". edition.cnn.com. 19 Kasım 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "Post-Conflict Reconstruction". web.stanford.edu. 20 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "USAID/Afghanistan". web.archive.org. 17 Ekim 2010. 26 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "Cost of the Afghanistan mission 2001-2011". web.archive.org. 15 Aralık 2010. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "Pakistan Accused of Helping Taliban | Video - ABC News". web.archive.org. 21 Aralık 2013. 21 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "Wikileaks: Pakistan accused of helping Taliban in Afghanistan attacks - Telegraph". web.archive.org. 29 Ocak 2014. 24 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ Protracted displacement in Asia : no place to call home. Howard Adelman. Londra: Routledge. 2016. ISBN 978-1-315-60275-2. OCLC 950471911.
^ "How many foreign troops are in Afghanistan?". BBC News (İngilizce). 15 Ekim 2015. 19 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "How Many Troops Are Currently In Afghanistan?". Forces Network (İngilizce). 16 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "Huge security as Afghan presidential election looms". BBC. 4 Nisan 2014. 21 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2018.
^ "Afghanistan votes in historic presidential election". BBC. 5 Nisan 2014. 21 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2018.
^ Shalizi and Harooni, Hamid and Mirwais (4 Nisan 2014). "Landmark Afghanistan Presidential Election Held Under Shadow of Violence". HuffPost. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2018.
^ "Afghanistan's Future: Who's Who in Pivotal Presidential Election". NBC News. 30 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2019.
^ "Afghan president Ashraf Ghani inaugurated after bitter campaign". The Guardian. 21 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2015.
^ "Nato ends combat operations in Afghanistan". the Guardian (İngilizce). 28 Aralık 2014. 28 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "TSG IntelBrief: Afghanistan 16.0 | The Soufan Group". web.archive.org. 9 Ağustos 2018. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "Afghan Civilians | Costs of War". The Costs of War (İngilizce). 29 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^
* "Body Count – Casualty Figures after 10 Years of the 'War on Terror' – Iraq Afghanistan Pakistan" 30 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (PDF), by IPPNW, PGS and PSR, First international edition (March 2015)
- Gabriela Motroc (7 Nisan 2015). "U.S. War on Terror has reportedly killed 1.3 million people in a decade". Australian National Review. 5 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- "220,000 killed in US war in Afghanistan 80,000 in Pakistan: report". Daily Times. 30 Mart 2015. 5 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "NATO to Cut Forces in Afghanistan, Match US Withdrawal | Voice of America - English". www.voanews.com (İngilizce). 15 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ Editor, Analysis by Nic Robertson, International Diplomatic. "Afghanistan is disintegrating fast as Biden's troop withdrawal continues". CNN. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "Afghanistan stunned by scale and speed of security forces' collapse". the Guardian (İngilizce). 13 Temmuz 2021. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "Afghan government could fall within six months of U.S. military withdrawal, new intelligence assessment says". The Washington Post (İngilizce). 24 Haziran 2021. ISSN 0190-8286. 3 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ Archive, View Author; feed, Get author RSS (14 Ağustos 2021). "Inside an Afghan city as it falls to the Taliban". New York Post (İngilizce). 14 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "Afghanistan: Heavy fighting ongoing on the outskirts of Kabul as of early Aug. 15; a total blackout reported in the city". GardaWorld (İngilizce). 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "Afghan President leaves country, Taliban directed to enter Kabul". The Khaama Press News Agency (İngilizce). 15 Ağustos 2021. 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ Sanger, David E.; Cooper, Helene (14 Ağustos 2021). "Taliban Sweep in Afghanistan Follows Years of U.S. Miscalculations". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 17 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ Latifi, Ali M. "Kabul near standstill on day one of the Taliban's 'Emirate'". www.aljazeera.com (İngilizce). 16 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "The Supreme Court Chief Justice Biography - The Supreme Court". web.archive.org. 3 Ekim 2015. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "Database". www.afghan-bios.info. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "Corruption Perceptions Index 2016 - News". Transparency.org (İngilizce). 13 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "Corruption widespread in Afghanistan, UNODC survey says". web.archive.org. 16 Nisan 2014. 24 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ Welle (www.dw.com), Deutsche. "Afghanistan president Ashraf Ghani and rival Abdullah Abdullah ink power-sharing deal | DW | 17.05.2020". DW.COM (İngilizce). 18 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ Shalizi, Abdul Qadir Sediqi, Hamid (17 Mayıs 2020). "Afghan president and rival strike power-sharing deal after months of feuding". Reuters (İngilizce). 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "USACE TAA employee named top engineer | Article | The United States Army". web.archive.org. 22 Kasım 2016. 7 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "Education | Afghanistan | U.S. Agency for International Development". www.usaid.gov (İngilizce). 13 Ağustos 2021. 9 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "Wardak seeks $3b in aid for school buildings" (İngilizce). 25 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "Access to electricity, rural (% of rural population) - Afghanistan | Data". data.worldbank.org. 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "Access to electricity (% of population) - Afghanistan | Data". data.worldbank.org. 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.
^ "Afghanistan Has Capacity To Produce 310,000MW Power". TOLOnews (İngilizce). 5 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

[:0-1] "Afghan vice president says he is "caretaker" president". Reuters (İngilizce). 17 Ağustos 2021. 17 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[2] Ladwig, Walter C. (2017). The forgotten front : patron-client relationships in counterinsurgency. Cambridge, United Kingdom. ISBN 978-1-107-17077-3. OCLC 973743013.

[tribuneindia.com-3] Service, Tribune News. "Panjshir flies flag of resistance again; Amrullah says he is President of Afghanistan". Tribuneindia News Service (İngilizce). 17 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[4] "Afghanistan: Flag-waving protesters defy Taliban". BBC News (İngilizce). 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[5] "United Nations Official Document". www.un.org. 8 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[6] "United States Mission to NATO - Home". web.archive.org. 21 Ekim 2010. 26 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[7] "Afghanistan's Refugee Crisis". MERIP (İngilizce). 24 Eylül 2001. 16 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[8] "Afghanistan: Civilians at Risk". Doctors Without Borders - USA (İngilizce). 16 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[9] Asia, Mohsen MakhmalbafTopics: Imperialism Places: (1 Kasım 2001). "Monthly Review | Limbs of No Body: The World's Indifference to the Afghan Tragedy". Monthly Review (İngilizce). 7 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[10] "CNN.com - Japan aid offer to 'broke' Afghanistan - January 15, 2002". edition.cnn.com. 19 Kasım 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[11] "Post-Conflict Reconstruction". web.stanford.edu. 20 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[12] "USAID/Afghanistan". web.archive.org. 17 Ekim 2010. 26 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[13] "Cost of the Afghanistan mission 2001-2011". web.archive.org. 15 Aralık 2010. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[14] "Pakistan Accused of Helping Taliban | Video - ABC News". web.archive.org. 21 Aralık 2013. 21 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[15] "Wikileaks: Pakistan accused of helping Taliban in Afghanistan attacks - Telegraph". web.archive.org. 29 Ocak 2014. 24 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[16] "Arşivlenmiş kopya". 23 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[17] Protracted displacement in Asia : no place to call home. Howard Adelman. Londra: Routledge. 2016. ISBN 978-1-315-60275-2. OCLC 950471911.

[18] "How many foreign troops are in Afghanistan?". BBC News (İngilizce). 15 Ekim 2015. 19 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[19] "How Many Troops Are Currently In Afghanistan?". Forces Network (İngilizce). 16 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[20] "Huge security as Afghan presidential election looms". BBC. 4 Nisan 2014. 21 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2018.

[21] "Afghanistan votes in historic presidential election". BBC. 5 Nisan 2014. 21 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2018.

[22] Shalizi and Harooni, Hamid and Mirwais (4 Nisan 2014). "Landmark Afghanistan Presidential Election Held Under Shadow of Violence". HuffPost. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2018.

[23] "Afghanistan's Future: Who's Who in Pivotal Presidential Election". NBC News. 30 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2019.

[24] "Afghan president Ashraf Ghani inaugurated after bitter campaign". The Guardian. 21 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2015.

[25] "Nato ends combat operations in Afghanistan". the Guardian (İngilizce). 28 Aralık 2014. 28 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[26] "TSG IntelBrief: Afghanistan 16.0 | The Soufan Group". web.archive.org. 9 Ağustos 2018. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[27] "Afghan Civilians | Costs of War". The Costs of War (İngilizce). 29 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[IPPNW-28] * "Body Count – Casualty Figures after 10 Years of the 'War on Terror' – Iraq Afghanistan Pakistan" 30 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (PDF), by IPPNW, PGS and PSR, First international edition (March 2015)
Gabriela Motroc (7 Nisan 2015). "U.S. War on Terror has reportedly killed 1.3 million people in a decade". Australian National Review. 5 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.

"220,000 killed in US war in Afghanistan 80,000 in Pakistan: report". Daily Times. 30 Mart 2015. 5 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[29] Gabriela Motroc (7 Nisan 2015). "U.S. War on Terror has reportedly killed 1.3 million people in a decade". Australian National Review. 5 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[30] "220,000 killed in US war in Afghanistan 80,000 in Pakistan: report". Daily Times. 30 Mart 2015. 5 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[29] "NATO to Cut Forces in Afghanistan, Match US Withdrawal | Voice of America - English". www.voanews.com (İngilizce). 15 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[30] Editor, Analysis by Nic Robertson, International Diplomatic. "Afghanistan is disintegrating fast as Biden's troop withdrawal continues". CNN. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[31] "Afghanistan stunned by scale and speed of security forces' collapse". the Guardian (İngilizce). 13 Temmuz 2021. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[32] "Afghan government could fall within six months of U.S. military withdrawal, new intelligence assessment says". The Washington Post (İngilizce). 24 Haziran 2021. ISSN 0190-8286. 3 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[33] Archive, View Author; feed, Get author RSS (14 Ağustos 2021). "Inside an Afghan city as it falls to the Taliban". New York Post (İngilizce). 14 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[34] "Afghanistan: Heavy fighting ongoing on the outskirts of Kabul as of early Aug. 15; a total blackout reported in the city". GardaWorld (İngilizce). 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[35] "Afghan President leaves country, Taliban directed to enter Kabul". The Khaama Press News Agency (İngilizce). 15 Ağustos 2021. 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[36] Sanger, David E.; Cooper, Helene (14 Ağustos 2021). "Taliban Sweep in Afghanistan Follows Years of U.S. Miscalculations". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 17 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[37] Latifi, Ali M. "Kabul near standstill on day one of the Taliban's 'Emirate'". www.aljazeera.com (İngilizce). 16 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[38] "The Supreme Court Chief Justice Biography - The Supreme Court". web.archive.org. 3 Ekim 2015. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[39] "Database". www.afghan-bios.info. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[40] "Corruption Perceptions Index 2016 - News". Transparency.org (İngilizce). 13 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[41] "Corruption widespread in Afghanistan, UNODC survey says". web.archive.org. 16 Nisan 2014. 24 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[42] Welle (www.dw.com), Deutsche. "Afghanistan president Ashraf Ghani and rival Abdullah Abdullah ink power-sharing deal | DW | 17.05.2020". DW.COM (İngilizce). 18 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[43] Shalizi, Abdul Qadir Sediqi, Hamid (17 Mayıs 2020). "Afghan president and rival strike power-sharing deal after months of feuding". Reuters (İngilizce). 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[44] "USACE TAA employee named top engineer | Article | The United States Army". web.archive.org. 22 Kasım 2016. 7 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[45] "Education | Afghanistan | U.S. Agency for International Development". www.usaid.gov (İngilizce). 13 Ağustos 2021. 9 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[46] "Wardak seeks $3b in aid for school buildings" (İngilizce). 25 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[47] "Access to electricity, rural (% of rural population) - Afghanistan | Data". data.worldbank.org. 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[48] "Access to electricity (% of population) - Afghanistan | Data". data.worldbank.org. 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[49] "Afghanistan Has Capacity To Produce 310,000MW Power". TOLOnews (İngilizce). 5 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

g t d Afganistan Devlet Başkanları
Cumhuriyet	Muhammed Davud Han
Demokratik Cumhuriyet	Nur Muhammed Tereki Hafızullah Emin Babrak Karmal Hacı Muhammed Çamkani (geçici) Muhammed Necibullah Abdülrahim Hatif (geçici)
İslami Devlet	Sibgatullah Müceddidi (geçici) Burhaneddin Rabbani Hamid Karzai (geçici)
İslam Emirliği (de facto)	Muhammed Ömer‡ Ahtar Mansur‡
Geçiş Yönetimi	Hamid Karzai
İslam Cumhuriyeti	Hamid Karzai Eşref Gani
İslam Emirliği (de facto)	Hibetullah Ahundzade‡
‡ Afganistan İslam Emirliği Lideri

Afganistan İslam Cumhuriyeti nedir?, Afganistan İslam Cumhuriyeti anlamı nedir?, Afganistan İslam Cumhuriyeti ne demektir?