Ebuishakzade Mehmed Esad Efendi

Ebuishakzade Mehmed Esad Efendi
Ebuishakzade Mehmed Esad Efendi
Osmanlı Şeyhülislamı
	Görev süresi; 20 Temmuz 1748 - 12 Ağustos 1749
Yerine geldiği	Seyit Mehmet Zeynelabidin Efendi
Yerine gelen	Halilefendizade Mehmed Said Efendi
Kişisel bilgiler
Doğum	Ekim 1685; İstanbul
Ölüm	10 Ağustos 1753; İstanbul
Çocuk(lar)	Zübeyde Fıtnat Hanım; Mehmed Şerif Efendi
Mesleği	Din alimi, şâir, yazar besteci.
Dini	İslam

Ebuishakzade Mehmed Esad Efendi (Ekim 1685, İstanbul - 10 Ağustos 1753, İstanbul), bir Osmanlı şeyhülislamı, şair, besteciydi.

1748-1749'da Osmanlı Devleti'nde şeyhülislam olarak görev yapan Mehmed Esad Efendi; klasik Türk müziği bestecilerindendi. Ayrıca Türkçe, Arapça ve Farsça şiirleri vardır; sözlük ve tefsir alanında eserler vermiştir. "Atrabül sâr" adlı musikişinaslar tezkiresi Klasik Türk Musikisi tarihi ile ilgili olarak yazılan eserlerin temel kaynaklarından biri durumundadır. Şair Zübeyde Fıtnat Hanım'ın babasıdır.

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ekim 1685'te İstanbul'da doğdu. Babası, 1716-1718 yılları arasında şeyhülislâm olan Ebu İshak İsmail Efendi'dir. 1733'te bir yıl şeyhülislamlık yapan Ebuishakzade İshak Efendi'nin kardeşidir.

Ebûishakzâde Mehmed Esad, ilk önce babasından, daha sonra da Mutavvelci Mehmed Efendi, Şeyhülislâm Ebûsaidzâde Feyzullah Efendi gibi alimlerden ders alarak yetişti. 1710'da müderrisliğe tayin edildi.^[1]

Mekke ve Medine müfettişliği, fetva eminliği gibi hizmetlerde bulunduktan sonra Selanik kadılığına getirildi. 1725-1732 yılları arasında hazırladığı Lehcetü’l-lugāt adlı sözlüğü padişah I. Mahmud'a sundu. Türkçeden Arapça ve Farsçaya bir sözlük olan eser, Türkçe kelimeleri esas alması telaffuza dayalı bir imla ile yazılması bakımından önemlidir.^[2]

1734'te Mekke kadısı oldu. 1735-1739 Osmanlı-Rus-Avusturya Savaşı sırasında Mekke kadılığından azledilerek 14 Mart 1737'de Anadolu kazaskerliği pâyesiyle ordu kadısı tayin edildi. Bu savaşta Avusturyalılar'ın yenilgiye uğratılıp Adakale'nin fethedilmesinde dolaylı olarak önemli bir rol oynadı.^[1] Savaştan sonra ilgili barış görüşmelerine katıldı. Belgrad Antlaşması'nın akdi sırasında kendisine Rumeli kazaskerliği pâyesi verildi. On yedi ay kadar sonra azledildi, 29 Ekim 1746'da aynı göreve ikinci defa getirildi. Bu görevinden de normal süresi tamamlanmadan alındıktan kısa bir süre sonra 20 Temmuz 1748'de şeyhülislâm oldu. Bu makamdan 12 Ağustos 1749'da azledildi. Azil sebebi hakkında kesin bilgi bulunmaz.

Esad Efendi, şeyhülislâmlıktan azledildikten sonra, bir müddet Sinop'ta, ardından üç yıl kadar da Gelibolu'da ikâmete mecbur edildikten sonra, 4 Mart 1752'de İstanbul'a dönmesine izin verildi. 10 Ağustos 1753’te İstanbul'da öldü. Babası Ebû İshak İsmâil Efendi'nin İstanbul'un Çarşamba semtinde yaptırdığı İsmail Ağa Camii'nin hazîresine babasının ve ağabeyinin yanına defnedildi.^[3]

Besteciliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Şeyhülislam Esad Efendi, Klasik Türk müziğinin önde gelen bestekârlarından biridir. ilahi, beste, nakış, Semai, kâr ve şarkı formunda birçok eser meydana getirmiştir. El yazması ve matbu mûsiki mecmualarında güftelerine rastlanan bestelerinin hemen hepsi unutulmuş, ancak birkaçı notaya alınabilmiştir.

Özellikle Dügah makamından "İzârın gül gül olmuş bûseden, dil dâğ-dâğındır" sözleriyle başlayan bestesi ve "Der yemeni pîş-i meni" sözleriyle başlayan Yürük semaisisi tanınmış eserlerindendir.^[4]

Edebi eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ebûishakzâde Esad Efendi Divânı.
Lehcetü’l-lugāt.
Atrabül sâr Fi Tezkiret-i Urefa-yı Edvâr (kısaca "Atrabül sâr". (Cem Behar tarafından tıpkıbasımla; Recep Uslu tarafından günümüz Türkçesi ile yayınlandı.^[5])
İtbâku’l-Etbâk (Abdülmümin İsfahânî'nin "Etbâku’z Zeheb'ine nazîre olarak yazdığı Arapça bir eser. Günümüzde mevcut bir nüshası yoktur.)
Bülbülnâme (Günümüzde mevcut bir nüshası yoktur).
Gülzâr-ı İbrâhîm (çiçekçilik hakkında risalesi. Günümüzde nüshasına erişilememiştir.)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b Doğan, Muhammet Nur (1995). "ESAD EFENDİ, Ebûishakzâde". TDV İslâm Ansiklopedisi. 11. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 338-340. 11 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2023.
^ Latif Beyreli, Lehcetü’l-lugât (yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1988
^ Yılmaz Öztuna, Büyük Osmanlı Tarihi, Ötüken Neşriyat, 1994, İstanbul, ISBN 9789754379549
^ Sadettin Nuzhet Ergun, Türk Musikisi Antolojisi, Rıza Koşkun Matbaası, 1943, İstanbul
^ Cem Behar, "Şeyhülislam’ın Müziği", Yapı Kredi Yayınları, 2017, İstanbul, ISBN 9789750817755

[tdvia-1] Doğan, Muhammet Nur (1995). "ESAD EFENDİ, Ebûishakzâde". TDV İslâm Ansiklopedisi. 11. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 338-340. 11 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2023.

[2] Latif Beyreli, Lehcetü’l-lugât (yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1988

[3] Yılmaz Öztuna, Büyük Osmanlı Tarihi, Ötüken Neşriyat, 1994, İstanbul, ISBN 9789754379549

[4] Sadettin Nuzhet Ergun, Türk Musikisi Antolojisi, Rıza Koşkun Matbaası, 1943, İstanbul

[5] Cem Behar, "Şeyhülislam’ın Müziği", Yapı Kredi Yayınları, 2017, İstanbul, ISBN 9789750817755

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

g t d Osmanlı şeyhülislamları
15. yüzyıl	Molla Fenari Fahreddin-i Acemi Molla Hüsrev Molla Gürânî Molla Abdülkerim Efendi Alâeddin Arabî Efendi Efdalzade Hamîdüddin Efendi
16. yüzyıl	Zenbilli Ali Efendi Kemalpaşazade Ahmet Şemsettin Efendi (İbn-i Kemal) Sadullah Sadi Efendi Çivizade Muhiddin Mehmed Efendi Abdülkadir Hamidî Çelebi Fenarîzade Muhyiddin Çelebi Ebussuud Efendi Çivizade Damadı Hamid Efendi Kadızade Ahmed Şemseddin Efendi Malûlzade Mehmed Efendi Çivizade Hacı Mehmed Efendi Abdülkadir Şeyhî Efendi Bostanzade Mehmed Efendi Bayramzade Zekeriya Efendi Hoca Sâdeddin Efendi Sunullah Efendi
17. yüzyıl	Hocazade Mehmed Efendi Ebülmeyamin Mustafa Efendi Hocazade Esad Efendi Zekeriyazade Yahya Efendi Ahîzâde Hüseyin Efendi Ebusaid Mehmed Efendi Muîd Ahmed Efendi Hacı Abdürrahim Efendi Bahâî Mehmed Efendi Karaçelebizade Abdülaziz Efendi Hüsamzade Abdurrahman Efendi Memikzade Mustafa Efendi Hocazade Mesud Efendi Hanefi Mehmed Efendi Balizade Mustafa Efendi Bolevî Mustafa Efendi Esiri Mehmet Efendi Sunizade Seyit Mehmet Emin Efendi Minkarizade Yahya Efendi Çatalcalı Ali Efendi Ankaravi Mehmed Emin Efendi Debbağzade Mehmed Efendi Feyzullah Efendi Ebusaidzade Feyzullah Efendi Sadreddinzade Sadık Mehmed Efendi İmam Mehmed Efendi
18. yüzyıl	Paşmakçızade Ali Efendi Yekçeşm Hüseyin Efendi Ebezade Abdullah Efendi Mehmed Ataullah Efendi İmam Mahmud Efendi Mirza Mustafa Efendi Menteşzade Abdürrahman Efendi Ebu İshak İsmail Efendi Yenişehirli Abdullah Efendi Mirzazade Şeyh Mehmed Efendi Paşmakçızade Abdullah Efendi Damadzade Ahmed Efendi Ebuishakzade İshak Efendi Dürri Mehmed Efendi Feyzullahefendizade Mustafa Efendi Pirizade Mehmed Sahib Efendi Hayatizade Mehmed Emin Efendi Seyit Mehmet Zeynelabidin Efendi Ebuishakzade Mehmed Esad Efendi Halilefendizade Mehmed Said Efendi Seyyid Murtaza Efendi Abdullah Vassaf Efendi Damadzade Feyzullah Efendi Dürrizade Mustafa Efendi Mehmed Salih Efendi Çelebizade İsmail Asım Efendi Veliyyüddin Efendi Ebubekirzade Ahmed Efendi Pirizade Osman Sahib Efendi Mirzazade Mehmed Said Efendi Seyyid Mehmed Şerif Efendi İvazpaşazade İbrahim Beyefendi Salihzade Mehmet Emin Efendi Vassafzade Mehmed Esad Efendi Mehmed Şerif Efendi Seyit İbrahim Efendi Dürrizade Mehmed Ataullah Efendi Arapzade Ataullah Efendi Dürrizade Mehmed Arif Efendi Müftizade Ahmet Efendi Mekkî Mehmet Efendi Seyit Mehmet Kamil Efendi Hamidizade Mustafa Efendi Yahyâ Tevfik Efendi Mustafa Aşir Efendi
19. yüzyıl	Sâmânizade Ömer Hulusi Efendi Salihzade Ahmed Esad Efendi Şerifzade Ataullah Mehmed Efendi Arapzade Mehmed Arif Efendi Dürrizade Abdullah Efendi Mehmed Zeynelabidin Efendi Mekkizade Mustafa Asım Efendi Çerkes Halil Efendi Yasincizade Abdülvehhab Efendi Ahmed Reşid Efendi Kadızade Mehmed Tahir Efendi Arif Hikmet Bey Meşrepzade Mehmed Arif Efendi Mehmed Sadeddin Efendi Atıfzade Hüsameddin Efendi Mehmed Refik Efendi Hasan Fehmi Efendi Ahmed Muhtar Molla Bey Efendi Turşucuzade Ahmed Muhtar Efendi Hasan Hayrullah Efendi Hasan Fehmi Efendi Hasan Hayrullah Efendi Kara Halil Efendi Uryanizade Ahmed Esad Efendi Bodrumlu Ömer Lütfi Efendi Cemaleddin Efendi
20. yüzyıl	Mehmed Ziyâeddin Efendi Mehmed Sahib Efendi Çelebizade Hüseyin Hüsnü Efendi Musa Kazım Efendi Abdurrahman Nesib Efendi Mehmed Esad Efendi Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi Ömer Hulusi Efendi Haydarizade İbrahim Efendi Mustafa Sabri Efendi Dürrizade Abdullah Beyefendi Mehmed Nuri Efendi

Ebuishakzade Mehmed Esad Efendi nedir?, Ebuishakzade Mehmed Esad Efendi anlamı nedir?, Ebuishakzade Mehmed Esad Efendi ne demektir?