Neveser Kökdeş

Neveser Kökdeş
Neveser Kökdeş
Doğum	1902; Drama, Drama Sancağı, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	7 Temmuz 1962 (60 yaşında); İstanbul, Türkiye
Defin yeri	Karacaahmet Mezarlığı
Milliyet	Türk
Meslek	Müzisyen, besteci
Akraba(lar)	Muhlis Sabahattin Ezgi (ağabeyi); Melek Kobra (yeğeni); Keriman Halis (yeğeni)

Neveser Kökdeş (1902, Drama ^{[not 1]}- 7 Temmuz 1962 İstanbul),^[2] Türk besteci, güfteci, tanburidir.^[3]^[4]

Türk müziği şarkıları ile tango, rumba, vals, swing, marş, kanto, ninni, türkü olarak bestelenmiş eserleri vardır. Şarkıları geleneksel kalıp ve üslûptan farklı tarzdadır ve çoğunun güftesi kendisine aittir.

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

1902 yılında Drama'da doğdu. Babası 32. Osmanlı padişahı Sultan Abdülaziz'in başmabeyincisi Hurşit Bey; annesi, Hurşit Bey'in üçüncü eşi Dilber Hanım'dır. Babası, Abdülaziz'in hal edilmesi üzerine İstanbul'dan uzaklaştırılmış, sırayla Mardin, Adana ve ardından Drama'ya gönderilmişti. Babasının Drama'da sürgünde olduğu sırada doğan Neveser Hanım, Hurşit Bey'in dört evliliğinden sahip olduğu sekiz çocuktan en küçüğüdür.

Müzikseverliği ile tanınan Hurşit Bey; keman, lavta, 12 telli saz, nısfiye çalıyordu^[5] ve tüm çocukları sanatta yetenekli idi. Kardeşlerin içinde en tanınmış müzisyenlerden birisi Neveser Hanım, diğeri Hurşit Bey'in ikinci eşi Sinesaf Hanım'dan olan oğlu Muhlis Sabahattin'dir^[6]

Neveser Hanım, babasının Drama'da ölümünde sonra Selanik'te okuyan ağabeyi Muhlis Sabahattin'in yanına götürülerek anaokuluna devam etmiştir.^[1] Annesinin ikinci evliliğini yapmasından sonra ailesinin İstanbul'daki evine giderek ilkokula ve ilk piyano derslerine başladı. 1913’te ilkokulu bitirdi ve öğrenimine Notre Dame de Sion'da devam etti. Bu okuldaki öğrenciliği sırasında piyano çalmaya devam etti ve beste yapmaya başladı. Prelüdler, valsler, tangolar, fanteziler, marşlar, Çigan havaları ve operet müzikleri besteledi.

Aralık 1913 yılında ağabeyi Muhlis Sabahattin, Seniye Hanım adlı bir hanımla evlendi. Neveser Hanım ise Seniye Hanım’ın erkek kardeşi Topçu Mülâzım-ı evvel Mehmet Ali Bey ile evlenme hazırlıklarına başladı. Evlilik hazırlıkları sürerken annesi Dilber Hanım'ı kaybetti. O günlerde Mehmet Ali Bey'in Belçika'daki Oostende'e tayin edilmesi üzerine, 1914'te hemen düğün yaptılar ve Belçika'ya gitmeye hazırlandılar.^[6] I. Dünya Savaşı'nın başlaması ve Osmanlı Devleti'nin savaşa girmesi nedeniyle Notre Dame de Sion kapatıldı, Neveser Hanım bu nedenle okuldan mezun olamadı.^[1] Piyano ve gitar derslerini evinde sürdürdü. Savaş nedeniyle görev yeri değişen eşi, düğünlerinden çok kısa bir süre sonra, Çanakkale cephesine gitti. Topçu Birlikleri Komutanı Alman Albay Nikolai'nin 3. Tümeni'ne bağlı 32. Alay, 2. Tabur, 5. Bölüğü'ne katılan Mehmet Ali Bey, Zığındere Muharebesi'nde öldü.^[6] O sırada 2,5 aylık hamile olan Neveser Hanım, yaşadığı üzüntü nedeniyle yüz felci geçirdi.^[7] Beş yıl eve kapanan sanatçı, kendisini oğlu Adnan'a adadı.

1930'lu yıllarda ağabeyi besteci Muhlis Sabahattin’in emprezaryoluğunu yaptığı topluluklarda piyano çaldı; Muhlis Sabahattin'in bazı eserlerini taş plaklara okudu.^[8] Pek çok şarkı besteledi; ancak ağabeyinden çekindiği için kendi eserlerini ağabeyinin gün yüzüne çıkarmadı.^[7] 1940’lı yıllarda birtakım eserlerini İstanbul Radyosu’na gönderdi, ancak bunlar o döenmde radyoda seslendirilmedi. İlk defa 1947'de ağabeyinin öldüğü gün, Neveser Kökdeş'in bir bestesi radyoda Melahat Pars tarafından seslendirilmiştir. Hicaz makamındaki "Gülüyorsun güzelim, gül, güle gülmek yaraşır” adlı şarkı, radyoda seslendirilen ilk eseridir.

1950'li yıllarda Melahat Pars, Mualla Mukadder, Muzaffer İlkar, Sabite Tur, Mefharet Atalay (Birtan), Muzaffer Birtan, Cevriye Ceyhun, Müzehher Güyer Afife Ediboğlu Saime Sinan gibi sanatçılar Neveser Kökdeş'in eserlerini Ankara Radyosu'nda seslendirdiler.^[9] 1955'ten itibaren, Kökdeş'in solo piyano eşliğinde kendi şarkılarının değişik okuyucularca seslendirildiği radyo programları yayımlandı. Şarkıları gittikçe geniş bir dinleyici kitlesine ulaştı. Bazı kaynaklara göre 500’den, bazı kaynaklara göre de 1000’den fazla eser besteleyen sanatçı,^[10] Son yıllarını Moda’daki evinde geçirdi. 7 Temmuz 1962'de evinde kalp krizi geçirerek öldü.^[11]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Doğum tarihi olarak çeşitli kaynaklarda 1904 veya 1907 gibi farklı yıllar gösterilir. Gülşah Çakarlı'nın tezinde 1902 tarihine kanıt olarak Notre-Dame de Sion’un Kayıt Defteri'ni gösterilmiştir. Ayırca doğum yeri farklı kaynaklarda Üsküdar-Bağlarbaşı, Üsküdar-Altunizade ve Drama gibi farklı yerler gösterilir. Şecaattin Tanyerli'nin kendisiyle yaptığı söyleşide Kökdeş, babası Drama'da sürgün iken doğduğunu ifade etmiştir.^[1]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c Çakarlı, Gülşah (2017). "Türk müziğinde batılılaşma sürecinde bir kadın bestekar Neveser Kökdeş". Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 27 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Ocak 2022.
^ HIZLAN, Doğan. "Neveser Kökdeş'i hatırlar mısınız?". Hürriyet. 10 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022.
^ Ateş, Metin (7 Ağustos 1997). "Neveser Kökdeş".
^ Gülmez, Çağatay (2021). "Ayşe Opereti'nin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi". Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi. 15 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2022.
^ ^a ^b ^c İşcen, Yetkin (1 Ocak 2015). "Şehit Enişte İçin Bir Marş..." Çanakkale 1915. 28 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2022.
^ ^a ^b Akalın, Neriman Güneş (2015). "20. yüzyıl'da bir kadın besteci: Neveser Kökde". Haliç Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Neveser Kökdeş(1904-1962)… Yrd. Doç. Şerife Güvençoğlu : Musiki Dergisi". 1 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022.
^ "Bülent Aksoy- Neveser Kökdeş olayı…". Musikidergisi.com. 23 Nisan 2020. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2022.
^ "İstanbul Kadın Müzesi - Neveser Kökdeş". istanbulkadinmuzesi.org. 11 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022.
^ Çetin, Zozan (7 Şubat 2021). "Hayata müziği ile değen kadınlar-II: Neveser Kökdeş". Gaia Dergi. 7 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Oğlu Adnan Ötüken ile söyleşi 30 Mayıs 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[2] Doğum tarihi olarak çeşitli kaynaklarda 1904 veya 1907 gibi farklı yıllar gösterilir. Gülşah Çakarlı'nın tezinde 1902 tarihine kanıt olarak Notre-Dame de Sion’un Kayıt Defteri'ni gösterilmiştir. Ayırca doğum yeri farklı kaynaklarda Üsküdar-Bağlarbaşı, Üsküdar-Altunizade ve Drama gibi farklı yerler gösterilir. Şecaattin Tanyerli'nin kendisiyle yaptığı söyleşide Kökdeş, babası Drama'da sürgün iken doğduğunu ifade etmiştir.^[1]

[gulsah-1] Çakarlı, Gülşah (2017). "Türk müziğinde batılılaşma sürecinde bir kadın bestekar Neveser Kökdeş". Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[3] "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 27 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Ocak 2022.

[4] HIZLAN, Doğan. "Neveser Kökdeş'i hatırlar mısınız?". Hürriyet. 10 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022.

[5] Ateş, Metin (7 Ağustos 1997). "Neveser Kökdeş".

[:1-6] Gülmez, Çağatay (2021). "Ayşe Opereti'nin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi". Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi. 15 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2022.

[:0-7] İşcen, Yetkin (1 Ocak 2015). "Şehit Enişte İçin Bir Marş..." Çanakkale 1915. 28 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2022.

[:3-8] Akalın, Neriman Güneş (2015). "20. yüzyıl'da bir kadın besteci: Neveser Kökde". Haliç Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[9] "Neveser Kökdeş(1904-1962)… Yrd. Doç. Şerife Güvençoğlu : Musiki Dergisi". 1 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022.

[10] "Bülent Aksoy- Neveser Kökdeş olayı…". Musikidergisi.com. 23 Nisan 2020. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2022.

[11] "İstanbul Kadın Müzesi - Neveser Kökdeş". istanbulkadinmuzesi.org. 11 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022.

[12] Çetin, Zozan (7 Şubat 2021). "Hayata müziği ile değen kadınlar-II: Neveser Kökdeş". Gaia Dergi. 7 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022.

[not 1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[1]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Neveser Kökdeş nedir?, Neveser Kökdeş anlamı nedir?, Neveser Kökdeş ne demektir?