Ebussuud Efendi

Muhammed Ebussuud Efendi
Muhammed Ebussuud Efendi
Osmanlı Şeyhülislamı
	Görev süresi; Ekim 1545 - 23 Ağustos 1574
Hükümdar	I. Süleyman; II. Selim
Yerine geldiği	Fenarîzade Muhyiddin Çelebi
Yerine gelen	Çivizade Damadı Hamid Efendi
Rumeli Kazaskeri
	Görev süresi; Ağustos 1537 - Ekim 1545
Hükümdar	I. Süleyman
Yerine geldiği	Muhyiddin Efendi
İstanbul Kadısı
	Görev süresi; Kasım 1533 - Ağustos 1537
Hükümdar	I. Süleyman
Kişisel bilgiler
Doğum	30 Aralık 1490
Ölüm	23 Ağustos 1574 (83 yaşında); İstanbul
Defin yeri	Eyüpsultan Mezarlığı, İstanbul
Mesleği	Şeyhülislam, kazasker, kadı, müderris
Dini	İslam

Muhammed Ebussuud Efendi veya Hoca Çelebi (d. 30 Aralık 1490 – ö. 23 Ağustos 1574, İstanbul), Osmanlı şeyhülislamı. Ailesi İskilip civarındaki İmâdlı olduğu için "İmadi" olarak da anılır.^[1]

Hayatı

30 Aralık 1490 tarihinde İstanbul yakınlarındaki Meteris (Metris-Müderris) köyünde doğdu. Bazı şarkiyatçılar İmâd'ı mid ile karıştırıp Ebüssuûd Efendi'nin Diyarbakırlı olduğunu ileri sürmüşlerdir. lî Mustafa Efendi ve Peçuylu İbrâhim'in İmâd'ı İmâdiye ile karıştırarak Ebüssuûd Efendi'yi Kürt asıllı göstermeleri de yanlıştır. Zira Ebüssuûd Efendi'nin ailesinin şimdi Irak topraklarında kalmış bulunan İmâdiyeli değil İskilip'e bağlı İmâdlı olduğu, çağdaşı bazı kaynaklar da dahil olmak üzere (mesela bk. Hısım Ali, s. 440 vd.) hemen bütün kaynaklarca belirtilmektedir.^[2] Şeyh Yavsî'nin oğludur ve anne tarafından da Ali Kuşçu'nun torunudur.^[1]

1533'te İstanbul kadılığı görevine atandı; sonra Bursa kadılığına geçti ve 1537'de Rumeli kazaskerliği görevi verildi. Sultan I. Süleyman devrinde 1545 tarihinde Şeyhülislamlığa getirildi.^[3] Başarılı olduğu için Sultan I. Süleyman'in ölümünden sonra, II. Selim devrinde de görevini sürdürdü.

Bu sultanlarla birlikte çalışarak verdiği fetvalarla I. Süleyman'ın Yezidilere karşı hareketlerini ve II. Selim'in Kıbrıs seferini destekleyen fetvalar verdi. Verdiği fetvaların arasında enteresan olarak Karagöz oyunları gösterileri ve o zaman yeni olarak Osmanlı ülkesine girmekte olan kahve içilmesi konuları bulunmaktadır.^[3]

Kanuni ve II. Selim devrindeki önemli kanun hareketlerinde bulundu. Kanuni Sultan Süleyman'ın karşısında "padişah emriyle nâ-meşrû’ olan nesne meşrû' olmaz" çıkışını yaptığı ifade edilir. Osmanlı toprakları dışındaki islam coğrafyasında da itibar sahibi olmuş ve eserlerinin etkisi günümüze kadar devam etmiş bir alimdir.^[3] Kanunnameler hazırlattığı ve birçok alim yetiştirdiği için ilmiye sınıfı uzun bir müddet zayıflamamıştır. Ebussuud Efendi aynı zamanda bir şairdi.

Kanuni döneminde, Osmanlı yasalarına yaptığı katkılara rağmen Ebussuud Efendi, Anadolu'da Safevî taraftarı Kızılbaşlar için verdiği fetvalarıyla bilinir. Verdiği fetvalar arasında "Kızılbaşların canları, malları helâldir, onlarla savaşırken ölmek şehitliğin en yücesidir" ve "Kızılbaşların kestiği hayvanın eti mundardır, yenmez" gibi, günümüzde de bilinen fetvaları yer alır.^[4] Aynı zamanda Ebussuud Efendi'nin bazı şairlere düşmanlığı da bilinmektedir.O dönem verdiği fetva ile şair Yunus Emre'yi kafir ilan etti ve Yunus Emre'nin şiirlerini okuyanların öldürülmesi gerektiğini savundu.^[5] Ebussuud Efendi'ye göre Yunus Emre'nin 'Cennet cennet dedikleri, bir ev ile birkaç huri / İsteyene ver sen onu, bana seni gerek seni.'şathiyesini okumak idam edilmeyi göze almak demekti.^[5] Bunların dışında Hallâc-ı Mansûr ve Vahdet-i Vücûd aleyhine hareketlerde bulundu. Bu akideyi kabul eden Aşık Maşuki ve Bosnalı Hamza Bâlî'nin katline fetva verip idam edilmelerinde rol oynamıştır.^[6] Aynı dönem çokça okunan Sadi Şirazi'nin de şiirlerini eleştirmiştir.^[7]

Ebusuud Efendi 23 Ağustos 1574'te öldü.^[1] Mezarı Eyüp'te Daru'l Hadis'in yanında Ebussuud Haziresindedir.^[8]

Eserleri

Bilinen 22 adet eseri ile çeşitli risaleleri vardır. "İrşadü’l-Aklu’s-Selim Mezaye’l-Kitabü’l-Kerim" adlı tefsiri alanında en önemli eserlerden kabul edilir. Bazı eserleri aşağıdaki gibidir:

Tefsir

İrşadü’l-Aklu’s-Selim Mezaye’l-Kitabü’l-Kerim (Arapça tefsir)
Maâk'dü t-tarrâffi evveli sureti'l-Feth minel-Keşşâf
Tefsirü sureti'I-Furtan
Tef sini sureti'I Müminin
Risale fi bahsi imâni'l-Firavn

Hukuk

Fetavayı Ebussuud Efendi
Kanunname-i Ali Osmani (Fatih devrine adını veren kanun)
Maruzaat (çeşitli fıkhî ve ameli hükümler)
Arâzî-yi Harâcıyye ve Oşriy-ye Hacında Kanun ve Fetvalar
Risale fi vakfı'I-men kül ve'n-nufçûd
Bidâ’atü’l-Kâdî li-İhtiyâcihî fil-Müstakbel ve’l-Mâzî
Fetâvâ Kâtiblerine Tenbih
el-Fetva’l-Müteallika bi-Beyâni’l-Vakti’l-Mutebere li’l-Hasâd ve İstihkâki’l-Gallât
Gamezâtü’l-Melîh fî Evveli Mebâhisi Kasri’l-âmm mine’t-Telvîh
Sevâkibu’l-Enzâr fî Evâili Menâri’l-Envâr
Hasmü’l-Hilâf fi’l-Mesh ale’l-Hifâf
Risale fî Vakfi’l-Arâzî ve Ba’zi Ahkami’l-Vakf
Risale fî Tescîli’l-Evkâf
Risale fî Vakfi’t-Tâvahîn ale’l-Arzi’l-Mevkûfe li’l-Gayr
Öşür Hakkında Risale

Dil ve edebiyat

Calatüt-ı Ebussuud (Gala-tât-ı Avam)
el-Kasîdetü'l-mîmiyye
el-Kasâidü'l-Arabiyye
Kasîde fi Risâi’s-Sultân Süleymân
Münşeat-ı Ebussuud
Galatat (yanlış kullanılan kelimeler)
Kaside-i Mimiyye (Arapça şiir)
Sevâkibü’l-Enzâr fi Evâili’l-Menâr
Ğamazâtu’l-Melih
Sevâkibü’l-Enzâr fi Evâili Menâri’l-Envâr fi’l-Usûl

Akaid

Risale fi beyanı'I -kaza ve'l-kader

Çeşitli

Risale li-ecli'ttaûn
Duânâme-ı Ebussuûd (Duaname yalın bir dil ile yazılmış dualar ve hadisler)
Risale fi ediyeti'l-me'sûre
Risale-i Mergûbe
Mecmua-ı Deavât

Popüler kültürdeki yeri

2011 yapımı Muhteşem Yüzyıl adlı dizide Tuncel Kurtiz tarafından (ölümüne kadar) canlandırıldı.

Kaynakça

^ ^a ^b ^c İsmail Hâmi Danişmend, (1971) Osmanlı Devlet Erkânı, İstanbul: Türkiye Yayınevi, İstanbul, 1971, say. 114.
^ İslam Ansiklopedisi, Ahmet Akgündüz, cilt: 10, sayfa: 365-371
^ ^a ^b ^c Irene Schneider, "Ebussuud" Kay.Michael Stolleis (ed.) Juristen: ein biographisches Lexikon; von der Antike bis zum 20. Jahrhundert (2.ed.), Münih: Beck ISBN 3406 45957 9 (Almanca) say. 192
^ Mehmet Ertuğrul Düzdağ, (1972) Şeyhülislam Ebussuud Efendi fetvaları ışığında 16. asır Türk hayatı, Enderun Kitabevi, İstanbul, say. 109-117.
^ ^a ^b Şeyhülislam Ebussuud Efendi'nin Fetvaları, M.Ertuğrul Düzdağ
^ "HAMZA BLÎ - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 8 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2021.
^ "Şeyhülislam Ebussuud Efendi". www.biyografya.com (İngilizce). 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2021.
^ Haskan, Mehmet Nermi:Eyüplü Meşhurlar, Eyüp Belediyesi Yayınları, cilt.2, s.69, İstanbul 2014

İbrahim Peçevî (Haz. Bekir Sıtkı Baykal), (1981) Peçevi Tarihi, Cilt:1, Ankara:T.C. Kültür Bakanlığı, say. 2.,
Schneider, Irene (2001). "Ebussuud". Stolleis, Michael (Ed.). Juristen: ein biographisches Lexikon; von der Antike bis zum 20. Jahrhundert (Almanca) (2. bas.). Münih: Beck. s. 192. ISBN 3406 45957 9.
İsmail Hâmi Danişmend, (1971) Osmanlı Devlet Erkânı, İstanbul: Türkiye Yayınevi, say. 114. ISBN

Dış bağlantılar

Ebussuud'un fetvaları

Önce gelen: Fenarîzade Muhyiddin Çelebi	Osmanlı Şeyhülislamı 1545 - 1566, 1566 - 1574	Sonra gelen: Çivizade Damadı Hamid Efendi

Vikisöz'de Ebussuud Efendi ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.

[danismend-1] İsmail Hâmi Danişmend, (1971) Osmanlı Devlet Erkânı, İstanbul: Türkiye Yayınevi, İstanbul, 1971, say. 114.

[:0-2] İslam Ansiklopedisi, Ahmet Akgündüz, cilt: 10, sayfa: 365-371

[scneider-3] Irene Schneider, "Ebussuud" Kay.Michael Stolleis (ed.) Juristen: ein biographisches Lexikon; von der Antike bis zum 20. Jahrhundert (2.ed.), Münih: Beck ISBN 3406 45957 9 (Almanca) say. 192

[Düzdağ-4] Mehmet Ertuğrul Düzdağ, (1972) Şeyhülislam Ebussuud Efendi fetvaları ışığında 16. asır Türk hayatı, Enderun Kitabevi, İstanbul, say. 109-117.

[:1-5] Şeyhülislam Ebussuud Efendi'nin Fetvaları, M.Ertuğrul Düzdağ

[6] "HAMZA BLÎ - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 8 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2021.

[7] "Şeyhülislam Ebussuud Efendi". www.biyografya.com (İngilizce). 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2021.

[8] Haskan, Mehmet Nermi:Eyüplü Meşhurlar, Eyüp Belediyesi Yayınları, cilt.2, s.69, İstanbul 2014

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

g t d Osmanlı şeyhülislamları
15. yüzyıl	Molla Fenari Fahreddin-i Acemi Molla Hüsrev Molla Gürânî Molla Abdülkerim Efendi Alâeddin Arabî Efendi Efdalzade Hamîdüddin Efendi
16. yüzyıl	Zenbilli Ali Efendi Kemalpaşazade Ahmet Şemsettin Efendi (İbn-i Kemal) Sadullah Sadi Efendi Çivizade Muhiddin Mehmed Efendi Abdülkadir Hamidî Çelebi Fenarîzade Muhyiddin Çelebi Ebussuud Efendi Çivizade Damadı Hamid Efendi Kadızade Ahmed Şemseddin Efendi Malûlzade Mehmed Efendi Çivizade Hacı Mehmed Efendi Abdülkadir Şeyhî Efendi Bostanzade Mehmed Efendi Bayramzade Zekeriya Efendi Hoca Sâdeddin Efendi Sunullah Efendi
17. yüzyıl	Hocazade Mehmed Efendi Ebülmeyamin Mustafa Efendi Hocazade Esad Efendi Zekeriyazade Yahya Efendi Ahîzâde Hüseyin Efendi Ebusaid Mehmed Efendi Muîd Ahmed Efendi Hacı Abdürrahim Efendi Bahâî Mehmed Efendi Karaçelebizade Abdülaziz Efendi Hüsamzade Abdurrahman Efendi Memikzade Mustafa Efendi Hocazade Mesud Efendi Hanefi Mehmed Efendi Balizade Mustafa Efendi Bolevî Mustafa Efendi Esiri Mehmet Efendi Sunizade Seyit Mehmet Emin Efendi Minkarizade Yahya Efendi Çatalcalı Ali Efendi Ankaravi Mehmed Emin Efendi Debbağzade Mehmed Efendi Feyzullah Efendi Ebusaidzade Feyzullah Efendi Sadreddinzade Sadık Mehmed Efendi İmam Mehmed Efendi
18. yüzyıl	Paşmakçızade Ali Efendi Yekçeşm Hüseyin Efendi Ebezade Abdullah Efendi Mehmed Ataullah Efendi İmam Mahmud Efendi Mirza Mustafa Efendi Menteşzade Abdürrahman Efendi Ebu İshak İsmail Efendi Yenişehirli Abdullah Efendi Mirzazade Şeyh Mehmed Efendi Paşmakçızade Abdullah Efendi Damadzade Ahmed Efendi Ebuishakzade İshak Efendi Dürri Mehmed Efendi Feyzullahefendizade Mustafa Efendi Pirizade Mehmed Sahib Efendi Hayatizade Mehmed Emin Efendi Seyit Mehmet Zeynelabidin Efendi Ebuishakzade Mehmed Esad Efendi Halilefendizade Mehmed Said Efendi Seyyid Murtaza Efendi Abdullah Vassaf Efendi Damadzade Feyzullah Efendi Dürrizade Mustafa Efendi Mehmed Salih Efendi Çelebizade İsmail Asım Efendi Veliyyüddin Efendi Ebubekirzade Ahmed Efendi Pirizade Osman Sahib Efendi Mirzazade Mehmed Said Efendi Seyyid Mehmed Şerif Efendi İvazpaşazade İbrahim Beyefendi Salihzade Mehmet Emin Efendi Vassafzade Mehmed Esad Efendi Mehmed Şerif Efendi Seyit İbrahim Efendi Dürrizade Mehmed Ataullah Efendi Arapzade Ataullah Efendi Dürrizade Mehmed Arif Efendi Müftizade Ahmet Efendi Mekkî Mehmet Efendi Seyit Mehmet Kamil Efendi Hamidizade Mustafa Efendi Yahyâ Tevfik Efendi Mustafa Aşir Efendi
19. yüzyıl	Sâmânizade Ömer Hulusi Efendi Salihzade Ahmed Esad Efendi Şerifzade Ataullah Mehmed Efendi Arapzade Mehmed Arif Efendi Dürrizade Abdullah Efendi Mehmed Zeynelabidin Efendi Mekkizade Mustafa Asım Efendi Çerkes Halil Efendi Yasincizade Abdülvehhab Efendi Ahmed Reşid Efendi Kadızade Mehmed Tahir Efendi Arif Hikmet Bey Meşrepzade Mehmed Arif Efendi Mehmed Sadeddin Efendi Atıfzade Hüsameddin Efendi Mehmed Refik Efendi Hasan Fehmi Efendi Ahmed Muhtar Molla Bey Efendi Turşucuzade Ahmed Muhtar Efendi Hasan Hayrullah Efendi Hasan Fehmi Efendi Hasan Hayrullah Efendi Kara Halil Efendi Uryanizade Ahmed Esad Efendi Bodrumlu Ömer Lütfi Efendi Cemaleddin Efendi
20. yüzyıl	Mehmed Ziyâeddin Efendi Mehmed Sahib Efendi Çelebizade Hüseyin Hüsnü Efendi Musa Kazım Efendi Abdurrahman Nesib Efendi Mehmed Esad Efendi Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi Ömer Hulusi Efendi Haydarizade İbrahim Efendi Mustafa Sabri Efendi Dürrizade Abdullah Beyefendi Mehmed Nuri Efendi

g t d I. Süleyman dönemi (1520-1566)
Ailesi	Hürrem Sultan Mahidevran Sultan Gülfem Hatun Fülane Hatun Ayşe Hafsa Sultan Şehzade Mahmud Şehzade Mustafa Şehzade Ahmed Şehzade Murad Şehzade Mehmed Mihrimah Sultan Şehzade Abdullah II. Selim Raziye Sultan Şehzade Bayezid Şehzade Cihangir Şehzade Musa Üveys Paşa Hatice Sultan Beyhan Sultan Şah Sultan Fatma Sultan
Sadrazamlar	Pîrî Mehmed Paşa (1520-1523) Pargalı İbrahim Paşa (1523-1536) Ayas Mehmed Paşa (1536-1539) Lütfi Paşa (1539-1541) Hadım Süleyman Paşa (1541-1544) Rüstem Paşa (1544-1553) Kara Ahmed Paşa (1553-1555) Rüstem Paşa (1555-1561) Semiz Ali Paşa (1561-1565) Sokollu Mehmed Paşa (1565-1566)
Şeyhülislamlar	Zenbilli Ali Efendi (1520-1526) İbn-i Kemal (1526-1534) Sadullah Sadi Efendi (1534-1539) Çivizade Muhiddin Mehmed Efendi (1539-1542) Abdülkadir Hamidî Çelebi (1542-1543) Fenarîzade Muhyiddin Çelebi (1543-1545) Ebussuud Efendi (1545-1566)

g t d II. Selim dönemi (1566-1574)
Ailesi	I. Süleyman Hürrem Sultan Nurbanu Sultan Hürrem Sultan Şehzade Mahmud Şehzade Mustafa Şehzade Ahmed Şehzade Murad Şehzade Mehmed Şehzade Abdullah Şehzade Bayezid Şehzade Cihangir Mihrimah Sultan Raziye Sultan III. Murad Şehzade Abdullah Gevherhan Sultan Fatma Sultan Esmehan Sultan Şah Sultan
Sadrazamlar	Sokollu Mehmed Paşa (1566-1574)
Şeyhülislamlar	Ebussuud Efendi (1566-1574)

Ebussuud Efendi nedir?, Ebussuud Efendi anlamı nedir?, Ebussuud Efendi ne demektir?