Bilim tarihi ve felsefesi

Bilim tarihi ve felsefesi (HPS, History and Philosophy of Science), Bilim felsefesi ve Bilim tarihi'ni kapsayan bir akademik disiplin'dir. Alandaki birçok bilim insanı öncelikle tarihçi veya filozof olarak eğitilmiş olsa da, birçok önde gelen üniversitede HPS'nin akademik derece veren bölümleri mevcuttur. Bilim felsefesi ve bilim tarihi'nin kendine ait disiplinleri olsa da Bilim tarihi ve felsefesi başlı başına ayrı bir disiplindir.^[1]^[2]

Bilim felsefesi, bilimin temelleri, yöntemleri ve sonuçlarıyla ilgilenen bir felsefe dalıdır. Bu çalışmanın temel soruları, neyin bilim olarak nitelendirildiği, bilimsel teorilerin güvenilirliği ve bilimin nihai amacı ile ilgilidir. Bu disiplin, örneğin bilim ve hakikat arasındaki ilişkiyi araştırırken metafizik, ontoloji ve epistemoloji ile örtüşür. Bilim felsefesi, bilimin metafizik, epistemik ve semantik yönlerine odaklanır. Biyoetik ve bilimsel suistimal gibi etik konular genellikle bilim felsefesinden ziyade etik veya bilim çalışmaları olarak kabul edilir.

Bilimin gözlemlenemeyen şeyler hakkındaki gerçeği ortaya çıkarıp çıkaramayacağı ve bilimsel akıl yürütmenin haklı gösterilip gösterilmeyeceği de dahil olmak üzere, bilim felsefesiyle ilgili temel sorunların çoğu hakkında filozoflar arasında bir fikir birliği yoktur. Bir bütün olarak bilimle ilgili bu genel sorulara ek olarak, bilim felsefecileri belirli bilimlere (biyoloji veya fizik gibi) uygulanan sorunları dikkate alırlar. Bazı bilim felsefecileri de felsefenin kendisi hakkında sonuçlara ulaşmak için bilimdeki çağdaş sonuçları kullanırlar.

Birleşik bir disiplin[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşik disiplinin bir kökeni, bilim felsefesi disiplinine tarihsel yaklaşımdır. Bu melez yaklaşım Thomas Kuhn'un kariyerine yansır. Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley'deki ilk kalıcı ataması, felsefe bölümü tarafından ilan edilen bir pozisyondu,^[3] ancak aynı zamanda tarih bölümünde de dersler verdi. Yalnızca tarih bölümü profesörlüğüne atandığında felsefe bölümü öğrencilerine ders veremediği için üniversite yönetimine gücenmiştir ve bunu, "Orada olmayı kesinlikle çok istiyordum ve öğrencilerim benimle felsefe değil, tarih üzerine çalışıyorlardı, yine de benim daha önemli öğrencilerimdi." şeklinde dile getirmiştir^[3] Bu tutum aynı zamanda Kuhn'un ufuk açıcı Bilimsel Devrimlerin Yapısı (Structure of Scientific Revolutions) (1962, 2. baskı 1970) adlı eserinde ana hatlarıyla belirtildiği gibi onun tarihselci yaklaşımına da yansır; burada bilimsel teoriler ve özellikle teori değişimi hakkındaki felsefi sorular paradigma kayması gibi kavramların kullanılmasıyla tarihsel terimlerle anlaşılır.

Bununla birlikte, Kuhn aynı zamanda bilim tarihi ve bilim felsefesinin "yöntemleri"ni tam olarak birleştirme girişimlerini de eleştiriyordu: "Yıkım, bence, iki alanı tek bir alan haline getirme girişiminin olası sonucu için çok güçlü bir terim değil. En genel ve en belirgin olanı hedefleri olan bir dizi merkezi kurucu özelliklerinde farklılık gösterirler. Tarihsel araştırmaların çoğunun nihai ürünü, geçmişin özellikleri hakkında bir anlatı, bir hikayedir. [...] Öte yandan filozof, esas olarak açık genellemeleri ve evrensel kapsamı olanları hedefler. O, doğru ya da yanlış hikayeler anlatan biri değildir. Amacı, belirli bir zamanda ve yerde ne olduğunu anlamaktan ziyade, her zaman ve yerde neyin doğru olduğunu keşfetmek ve belirtmektir."^[4] Daha yeni çalışmalar, bu metodolojik ve kavramsal ayrımların aslında birleşik bir disipline engel olup olmadığını sorgulamaktadır.^[5]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Galison, Peter (Mart 2008). "Ten Problems in History and Philosophy of Science". Isis. 99 (1): 111-124. doi:10.1086/587536.
^ Weingart, Scott B. (Şubat 2015). "Finding the History and Philosophy of Science". Erkenntnis. 80 (1): 201-213. doi:10.1007/s10670-014-9621-1.
^ ^a ^b "A Discussion with Thomas S. Kuhn" in The Road Since Structure, Chicago: University of Chicago Press, 2000, p. 302.
^ "The Relations Between the History and the Philosophy of Science," pp. 3–20 in The Essential Tension, Chicago: University of Chicago Press, 1977.
^ Lydia Patton (2014), Philosophy, Science, and History, New York: Routledge, ss. 27-33, 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 8 Ağustos 2022

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Vural Başaran, "SGK 003 Bilim Tarihi ve Felsefesi", Ankara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri, 8 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 8 Ağustos 2022
Umut Morkoç (Aralık 2016). "Bilim Felsefesi Olarak Bilim Tarihi: Kuhn ve Koyré". MSKU Eğitim Fakültesi Dergisi. 3 (SI): 28-35. ISSN 2148-6999.
Hüseyin Gazi Topdemir; Yavuz Unat (2020). Bilim Tarihi ve Felsefesi. Pegem Akademi. doi:10.14527/9786052419984. ISBN 978-605-241-998-4.

[galison-1] Galison, Peter (Mart 2008). "Ten Problems in History and Philosophy of Science". Isis. 99 (1): 111-124. doi:10.1086/587536.

[weingart-2] Weingart, Scott B. (Şubat 2015). "Finding the History and Philosophy of Science". Erkenntnis. 80 (1): 201-213. doi:10.1007/s10670-014-9621-1.

[kuhn-3] "A Discussion with Thomas S. Kuhn" in The Road Since Structure, Chicago: University of Chicago Press, 2000, p. 302.

[4] "The Relations Between the History and the Philosophy of Science," pp. 3–20 in The Essential Tension, Chicago: University of Chicago Press, 1977.

[5] Lydia Patton (2014), Philosophy, Science, and History, New York: Routledge, ss. 27-33, 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 8 Ağustos 2022

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Bilim tarihi ve felsefesi nedir?, Bilim tarihi ve felsefesi anlamı nedir?, Bilim tarihi ve felsefesi ne demektir?