Algı felsefesi, algısal deneyimin doğası ve algısal verilerin durumuyla, özellikle de dünya hakkındaki inançlar veya dünya hakkındaki bilgilerle nasıl ilişkili olduklarıyla ilgilidir.^[1] Herhangi bir açık algı açıklaması, çeşitli ontolojik veya metafizik görüşlerden birine bağlılığı gerektirir. Filozoflar, nesnelerin algılarının ve bunlarla ilgili bilgi veya inançların bireyin zihninin yönleri olduğunu varsayan içselci açıklamaları ve bunların bireyin dışındaki dünyanın gerçek yönlerini oluşturduklarını belirten dışsalcı açıklamaları birbirinden ayırır.^[1] Son zamanlardaki felsefi çalışmalar, tek görme paradigmasının ötesine geçerek (örneğin, koku almanın benzersizliğini araştırarak) algının felsefi özelliklerini genişletmiştir.^[2]

Algı kategorileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Algı içsel ve dışsal olarak kategorize edilir.

• İç algı (propriosepsiyon) bize bedenlerimizde neler olup bittiğini söyler; uzuvlarımız nerede, oturuyor muyuz, ayakta mıyız, depresyonda mıyız, aç mıyız, yorgun muyuz vb.
• Dış veya duyusal algı (dış algılama), beden dışındaki dünya hakkında bilgi verir. Görme, işitme, dokunma, koku alma ve tat alma duyularını kullanarak dünyanın genelini renklerini, seslerini, dokularını vb. algılarız. Bilişsel psikolojide duyusal süreçlerin mekaniğine ilişkin artan bir bilgi birikimi vardır.
• Karışık iç ve dış algı (örneğin, duygu ve belirli ruh halleri) bedende neler olup bittiğini ve bedensel algıların algılanma nedeni hakkında bilgi verir.

Algı felsefesi esas olarak dış algı ile ilgilidir.

Algı'nın bilimsel açıklaması[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir gözlemciden belirli bir uzaklıkta bulunan bir nesne, ışığı her yöne yansıtacak, bunların bir kısmı gözlerin kornealarına düşecek ve burada her bir retinaya odaklanarak bir görüntü oluşturacaktır. Bu iki farklı görüntünün elektrik çıktısı arasındaki eşitsizlik, ya lateral genikulat çekirdek seviyesinde ya da 'V1' olarak adlandırılan görsel korteksin bir bölümünde çözülür. Çözümlenen veriler, bazı alanların özel işlevlere sahip olduğu görsel kortekste daha fazla işlenir, örneğin, V5 alanı hareketin modellenmesinde ve V4'ün renk eklenmesinde yer alır. Deneklerin deneyimleri olarak rapor ettikleri sonuçtaki tek görüntüye 'algı' denir. Hızla değişen sahneleri içeren çalışmalar, algının zaman gecikmelerini içeren çok sayıda süreçten kaynaklandığını gösterir.^[3] Son fMRI çalışmaları ^[4] yüzler gibi şeylere ilişkin rüyalar, tasavvurlar ve algılara, beynin fiziksel görmeyle ilgili olan aktivitesi eşlik eder. Duyulardan kaynaklanan ve içsel olarak oluşturulan görüntüler, daha yüksek kortikal işlem seviyelerinde paylaşılan bir ontolojiye sahiptir.

Ses, kulaktaki koklea tarafından algılanan basınç dalgaları cinsinden analiz edilir. Gözlerden ve kulaklardan gelen veriler bir 'sınırlı' algı oluşturmak için birleştirilir. Bunun nasıl üretildiği sorunu, bağlama sorunu olarak bilinir.

Algının felsefi açıklaması[değiştir | kaynağı değiştir]

Qualia'nın doğası gibi önemli felsefi problemler, algı epistemolojisinden algı yoluyla bilgiyi nasıl elde edebileceğimizden türer.^[5] Algının biyolojik olarak incelenmesinde saf gerçekçilik kullanılamaz.^[6] Bununla birlikte, naif gerçekçiliğin biyoloji dışında değiştirilmiş biçimleri savunulmaktadır. Ortakgörü felsefesi'nin on sekizinci yüzyıldaki kurucusu Thomas Reid, duyumun bir dizi veri aktarımından oluştuğu fikrini formüle etti, ancak algı ile dünya arasında hala doğrudan bir bağlantı olduğunu da açıkladı. Doğrudan gerçekçilik olarak adlandırılan bu fikir, postmodernizmin yükselişiyle yeniden popüler hale geldi.

Uzamsal düşünce[değiştir | kaynağı değiştir]

Hem realistler hem de anti-realistler için ortak olan bir algı yönü, zihinsel veya algısal alan fikridir. David Hume, nesnelerin renk ve katılık özelliklerine sahip oldukları için uzamış göründükleri sonucuna vardı. Popüler bir modern felsefi görüş, beynin görüntüleri içeremeyeceği, bu nedenle uzamsal algımızın fiziksel şeyler tarafından işgal edilen gerçek alandan kaynaklanması gerektiğini öne sürer. Ancak, René Descartes'ın fark ettiği gibi, algısal uzayın yansıtmalı bir geometrisi vardır, içindeki şeyler sanki bir noktadan görülüyormuş gibi görünür. Perspektif olgusu, geometrik yapılandırma projeksiyonlarında algısal alanın görünürlüğünü doğrulayan 11. yüzyıl bilgesi Alhazen'e (İbn al-Haytham) dayanan Rönesans'taki sanatçılar ve mimarlar tarafından yakından incelenmiştir.^[7][8] Matematikçiler algıdaki şeylerin düzenini tanımlayabilen karmaşık Minkowski uzayı gibi birçok projektif geometri türünü biliyorlar (bkz. retina görüntüsünün düzeni (retinotopi olarak bilinir). Bunların nasıl bilinçli deneyim haline geldiği veya olup olmadığı hala bilinmemektedir (bkz. McGinn (1995)).

Uzamsal düşünce ve ötesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Geleneksel olarak, algının felsefi araştırması, duyusal algı paradigması olarak görme duyusuna odaklanmıştır.^[9] Bununla birlikte, koku alma gibi diğer duyusal modaliteler üzerine yapılan çalışmalar, algının karakteristik veya temel özelliklerini düşündüğümüz şeylere meydan okuyabilir. Örnek olarak koku alma. Uzamsal düşünce, uyaranların mekansal yapılarını ayrı sinirsel yapılar ve temsiller üzerine haritalayan bir "haritalama" paradigmasına dayanır.^[10] Ancak koku alma bilimi algının aynı zamanda bir çağrışımsal öğrenme, gözlemsel iyileştirme ve bağlama bağlı bir karar verme süreci meselesi olduğunu göstermiştir. Bu keşiflerin algı felsefesi üzerindeki sonuçlarından biri, kavramsal imgeler gibi yaygın algısal etkilerin, uyaranın kendisinin topolojisinden ziyade sinir mimarisine ve gelişimine daha fazla yönelmesidir.^[11]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Daha fazlası[değiştir | kaynağı değiştir]

• Chalmers DJ. (1995) "Facing up to the hard problem of consciousness." Journal of Consciousness Studies 2, 3, 200–219.
• Wikibooks: Consciousness Studies
• BonJour, Laurence (2001). "Epistemological Problems of Perception," The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Edward Zalta (ed.). Online text 25 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Burge, Tyler (1991). "Vision and Intentional Content," in E. LePore and R. Van Gulick (eds.) John Searle and his Critics, Oxford: Blackwell.
• Crane, Tim (2005). "The Problem of Perception," The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Edward Zalta (ed.). Online text 13 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Descartes, Rene (1641). Meditations on First Philosophy. Online text
• Dretske, Fred (1981). Knowledge and the Flow of Information, Oxford: Blackwell.
• Evans, Gareth (1982). The Varieties of Reference, Oxford: Clarendon Press.
• Flynn, Bernard (2004). "Maurice Merleau-Ponty," The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Edward Zalta (ed.). Online text 14 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Hume, David (1739–40). A Treatise of Human Nature: Being An Attempt to Introduce the Experimental Method of Reasoning Into Moral Subjects. Online text 29 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Kant, Immanuel (1781). Critique of Pure Reason. Norman Kemp Smith (trans.) with preface by Howard Caygill, Palgrave Macmillan. Online text 27 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Lacewing, Michael (unpublished). "Phenomenalism." Online PDF
• Locke, John (1689). An Essay Concerning Human Understanding. Online text 17 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• McCreery, Charles (2006). "Perception and Hallucination: the Case for Continuity." Philosophical Paper No. 2006-1. Oxford: Oxford Forum. Online PDF 10 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• McDowell, John, (1982). "Criteria, Defeasibility, and Knowledge," Proceedings of the British Academy, pp. 455–79.
• McDowell, John, (1994). Mind and World, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
• McGinn, Colin (1995). "Consciousness and Space," In Conscious Experience, Thomas Metzinger (ed.), Imprint Academic. Online text 17 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Mead, George Herbert (1938). "Mediate Factors in Perception," Essay 8 in The Philosophy of the Act, Charles W. Morris with John M. Brewster, Albert M. Dunham and David Miller (eds.), Chicago: University of Chicago, pp. 125–139. Online text
• Moutoussis, K. and Zeki, S. (1997). "A Direct Demonstration of Perceptual Asynchrony in Vision," Proceedings of the Royal Society of London, Series B: Biological Sciences, 264, pp. 393–399.
• Noe, Alva/Thompson, Evan T.: Vision and Mind: Selected Readings in the Philosophy of Perception, Cambridge: MIT Press, 2002.
• Peacocke, Christopher (1983). Sense and Content, Oxford: Oxford University Press.
• Peters, G. (2000). "Theories of Three-Dimensional Object Perception - A Survey," Recent Research Developments in Pattern Recognition, Transworld Research Network. Online text 22 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Putnam, Hilary (1999). The Threefold Cord, New York: Columbia University Press.
• Read, Czerne (unpublished). "Dreaming in Color." Online text 5 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Russell, Bertrand (1912). The Problems of Philosophy, London: Williams and Norgate; New York: Henry Holt and Company. Online text 25 Ekim 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Shoemaker, Sydney (1990). "Qualities and Qualia: What's in the Mind?" Philosophy and Phenomenological Research 50, Supplement, pp. 109–31.
• Siegel, Susanna (2005). "The Contents of Perception," The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Edward Zalta (ed.). Online text 2 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Tong, Frank (2003). "Primary Visual Cortex and Visual Awareness," Nature Reviews, Neuroscience, Vol 4, 219. Online text 24 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Tye, Michael (2000). Consciousness, Color and Content, Cambridge, Massachusetts: MIT Press.
• Infoactivity Genesis of perception investigation

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• "Epistemology of Perception". İnternet Felsefe Ansiklopedisi. 

• "Objects of Perception". İnternet Felsefe Ansiklopedisi. 

• Crane, T.; French, C. (2015). "The Problem of Perception". Zalta, Edward N. (Ed.). Stanford Encyclopedia of Philosophy. 
• BonJour, L. "Epistemological Problems of Perception". Zalta, Edward N. (Ed.). Stanford Encyclopedia of Philosophy. 

Felsefe ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.