Uruguay

*República Oriental del Uruguay* (İspanyolca)
Uruguay Doğu Cumhuriyeti
República Oriental del Uruguay (İspanyolca); Uruguay Doğu Cumhuriyeti
	Bayrak Arma
	Slogan; Libertad o muerte (İspanyolca); "Ya özgürlük ya ölüm"
	Millî marş; Himno Nacional Uruguayo (İspanyolca);
Başkent; ve en büyük şehir	Montevideo; 34°53′G 56°10′B / 34.883°G 56.167°B
Resmî dil(ler)	İspanyolca, Uruguay işaret dili
Etnik gruplar (2016)	%92 Beyaz; %5 Mestizo; %3 Siyahi;
Demonim	Uruguaylı
Hükûmet	Üniter başkanlık cumhuriyeti
• Devlet Başkanı
• Devlet Başkanı	Luis Alberto Lacalle Pou
• Cumhurbaşkanı Yardımcısı	Beatriz Argimón
Yasama organı	Kongre
• Üst meclis	Senato
• Alt meclis	Temsilciler Meclisi
Bağımsızlık Brezilya İmparatorluğu'ndan
• İlan
• İlan	25 Ağustos 1825
• Tanınma	27 Ağustos 1828
• İlk Anayasa	18 Temmuz 1830
Yüzölçümü
• Toplam	176.215 km2 (90.)
• Su (%)	1,5
Nüfus
• 2019 tahminî	3.554.915 (132..)
• 2011 sayımı	3.390.077
• Yoğunluk	19,8/km2 (99.)
GSYİH (SAGP)	2023 tahminî
• Toplam	$83,17 milyar (99..)
• Kişi başına	$23.474 (57..)
GSYİH (nominal)	2023 tahminî
• Toplam	$55,46 milyar (84..)
• Kişi başına	$15.653 (49..)
Gini (2017)	▼ 39.5; orta
İGE (2022)	0.809; çok yüksek · 58.
Para birimi	Uruguay pesosu (UYU)
Zaman dilimi	UTC-03:00 (UYT)
Trafik akışı	sağ
Telefon kodu	+598
ISO 3166 kodu	UR
İnternet alan adı	.uy

Uruguay veya resmî adıyla Uruguay Doğu Cumhuriyeti (İspanyolca: República Oriental del Uruguay), Güney Amerika'nın güneydoğusunda bulunan ülkedir.^[7] Batı ve güney batısında Arjantin, kuzeyi ve kuzeydoğusunda Brezilya bulunan ülke yaklaşık 176.000 kilometrekarelik bir alana sahiptir. Coğrafi olarak Surinam'dan sonra Güney Amerika’ın en küçük ülkesidir. Nüfusu 3,51 milyon olan Uruguay’da, başkent Montevideo yaklaşık 1,8 milyon kişiye ev sahipliği yapmaktadır.

Uruguay, Portekiz ile İspanya ve daha sonra Arjantin ve Brezilya arasında dört yönlü bir mücadelenin ardından 1811 ve 1828 yılları arasında bağımsızlığını kazandı. Ülke günümüzde İGE, GSYİH büyümesi, inovasyon ve altyapı açısından Arjantin ve Şili’den sonra kıtadaki en iyi üçüncü ülkedir. Kürtaj, eşcinsel evliliği, esrar üretimini, satışını ve tüketimini yasallaştırma politikasını kabul eden, dünyada sosyal açıdan en ilerici olan ülkelerden biri olarak kabul edilir.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Uruguay, 1516 yılında İspanyol Juan Diaz de Solis tarafından keşfedilmiştir. Ülke halkını o zamanlar Çarrua yerlileri meydana getiriyordu. 1624’ten itibaren İspanyollar ülkeye yerleşmeye başladı. 18. yüzyılda Uruguay İspanya’nın Rio de la Plata genel valiliğine bağlandı. 1811’de Josè Gervasio Artigos liderliğinde bağımsızlık hareketleri başladı.

25 Ağustos 1828’de Uruguay bağımsızlığını elde etti. Bundan sonra ülkede Coloradolar (İspanyolca kırmızı renk) olarak bilinen liberaller ve Blancolar (İspanyolca beyaz) olarak bilinen muhafazakarlar arasında siyasi çekişme başladı. Colorado-Blanco çatışması ülkeyi 1839-1851 yılları arasında iç savaşa sürükledi. 1852’de Coloradolar iktidarı ele geçirdiler. Uruguay 1865-1870 yıllarında Paraguay’a karşı Brezilya ve Arjantin’le ittifak yaparak kanlı bir savaşa girdi. Paraguay’ın yenilmesi ile Uruguay’ın kontrolü Coloradolara kaldı.

Her ne kadar Uruguay’da uzun zamandan beri Komünist Partisi varsa da, bu parti 1960 ve 1970 yılları arasında işçi hareketlerini yönlendirmeye başladı. Ekonomik durgunluk, enflasyon, sel baskınları ve 1967’deki kuraklık ve 1968’deki genel grev hükûmeti devalüasyon, fiyat ve ücret kontrolü yapmaya zorladı. Tuparmarolar (solcu gerillalar) 1970 yıllarında tedhiş hareketlerini artırdılar. Şiddet eylemleri devam ederken başkan Juan Maria Bordaberry, 20 Şubat 1973’te askeri idareyi kabul etti. Temmuz ayında Kongreyi feshederek yerine Devlet Konseyini kurdu. 1974 yılında askerler sıkı baskı tedbirleri kullanarak Tupamaroları tamamen sindirdiler. 1976’da başkan Bordaberry askerler tarafından azledildi. 1980’de askeri rejim normal düzene geçmek için yeni bir anayasa hazırladı. Bu anayasa Kasım 1980’de halk oylamasına sunulduğunda kabul edilmedi. 1981’de General Gregorio Alvarez başkan olarak iktidarı ele aldı. 1981’den sonra çok partili parlamenter sisteme geçiş için hazırlıklar başladı ve 1984’te yapılan seçimlerde. Julio Maria Sanqulmetti başkan seçildi. Yüksek dış borçlar, ekonominin rayına oturtulmasına mani oldu.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuzeydeki yüksek araziler hariç, Uruguay toprakları dalgalı, yeşillik ovalar ve alçak tepelerle kaplıdır. Kuzey dağlık olmakla birlikte ülkenin en yüksek noktası olan Cerro Mirador (540 m) güneydedir.

Uruguay akarsular bakımından oldukça zengindir. Fakat çoğu, Negro ve Uruguay nehirleri hariç kısa olup, ulaşım bakımından büyük bir önem taşımaz. Doğuda Mirim Gölü, ülkeyi Brezilya’nın güney kıyı ucundan ayırır.

Uruguay’ın yaklaşık dörtte üçü otlaklarla kaplıdır ve sadece %3’ü ormanlıktır. Ormanlar palmiye, meşe, sedir, manolya, söğüt ve aksalkım gibi ağaçları ihtiva eder. Amerikan devekuşu, geyik, tilki, susamuru ve ayıbalığı ülkenin başlıca vahşi hayvanlarıdır. Belli başlı yeraltı zenginlikleri mermer ve granittir.

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Uruguay’da ılıman bir iklim hüküm sürer.^[8] Köppen iklim sınıflandırmasına göre ülkenin tamamına yakınında ılıman dönencealtı iklimi (Cfa) hakimdir. Sıcaklık ortalaması Ocak ve Şubat aylarında 22 °C, Temmuz aylarında 10 °C’dir. Yağmur en fazla Nisan ve Mayıs aylarında yağar. Yıllık yağış miktarı yaklaşık 890 mm civarındadır. Yaz aylarında sık sık fırtınalar olur. Mayıstan ekime kadar sis yaygın olarak görülür. Fakat nadiren bütün gün boyunca devam eder.

İdari yapılanma[değiştir | kaynağı değiştir]

Uruguay, 19 adet ile bölünmüştür.

Departman	Başkent	Alan (km²)	Nüfus (2011)^[9]	Harita
Artigas	Artigas	11928	73,378	Artigas Salto Paysandú Rivera Tacuarembó Cerro Largo Treinta y Tres Soriano Durazno Río Negro Colonia Flores Florida Lavalleja Rocha Canelones Maldonado Montevideo San José
Canelones	Canelones	4536	520,187
Cerro Largo	Melo	13648	84,698
Colonia	Colonia del Sacramento	6106	123,203
Durazno	Durazno	11643	57,088
Flores	Trinidad	5144	25,050
Florida	Florida	10417	67,048
Lavalleja	Minas	10016	58,815
Maldonado	Maldonado	4793	164,300
Montevideo	Montevideo	530	1,319,108
Paysandú	Paysandú	13922	113,124
Río Negro	Fray Bentos	9282	54,765
Rivera	Rivera	9370	103,493
Rocha	Rocha	10551	68,088
Salto	Salto	14163	124,878
San José	San José de Mayo	4992	108,309
Soriano	Mercedes	9008	82,595
Tacuarembó	Tacuarembó	15438	90,053
Treinta y Tres	Treinta y Tres	9529	48,134
Toplam	—	175016	3,286,314

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülke topraklarının büyük bölümü otlaklarla kaplı olduğundan hayvancılık gelişmiştir. En çok sığır ve koyun yetiştirilir. Ülke topraklarında yetiştirilen belli başlı bitkiler; mısır, buğday, turunçgil meyveleri, pirinç, yulaf ve keten tohumudur.

Ülkede tarımla ilgili olarak, et paketleme, yün, sanayi, şeker sanayii ve un fabrikaları yer alır. Küçük çapta mühendislik ve elektrik malzemeleri firmaları ve kimya tesisleri vardır. Ayrıca küçük çelik ve alüminyum için hadde fabrikaları bulunur. Uruguay’da bilinen petrol veya maden kömürü yatakları mevcut değildir. Bundan dolayı ısıyla çalışan tesisler ve motorlu araçlar tamamen yakıt ithalatına bağlıdır.

Karayollarının uzunluğu 52.000 km olup, bunun 11.960 km’si asfalttır. Demiryolu ağı yaklaşık 3000 km’dir. Montevideo’da yer alan büyük bir milletlerarası havaalanı vardır.

İhraç mallarının başlıcaları et ve et ürünleri, yün, tekstil ürünleridir. Hammaddeler ve makinalar imalat sanayi için ithal edilen belli başlı mallardır. Hidroelektrik zenginlikleri artmasına rağmen, ülke petrol ithalatına bağımlı olmaya devam etmektedir. Ticaret yaptığı ülkelerin başlıcaları Brezilya, ABD, Arjantin, Irak ve Almanya’dır.

Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

3.017.000 nüfuslu Uruguay’da halkın büyük bölümü (% 83) şehirlerde yaşar. Nüfusun yarıya yakın kısmı (1.260.000) başkent Montevideo’dadır. Salto ve Montevideo dışında başka nüfusu 100.000’i geçen şehir yoktur. Diğer önemli yerleşim merkezleri Paysandu, Mercedes ve Fray Bentos’tur. Bu kentlerin hepsi Uruguay Nehri’nin kenarına kurulmuştur.

Uruguaylıların çoğu son yüzyıllık bir dönemde Avrupa’dan göç edenlerin soyundan gelir. Bunların çoğu İspanyol ve İtalyan asıllıdır. Ayrıca bir miktar Alman, Doğu Avrupa ve İngiliz asıllı vardır. Avrupa asıllılar nüfusun %89’unu teşkil eder. Geri kalan nüfusun %9’u melez, %2’si Afrika asıllıdır. Ülkenin resmi dili olan İspanyolca herkes tarafından konuşulur.

İlköğretim zorunlu olup, halkın %94’ü okuma-yazma bilmektedir. Ülkede iki üniversite bulunmaktadır. Çoğu Latin Amerika ülkelerinin aksine Uruguay’da çok düşük bir nüfus artışı görülür.

İlgili filmler[değiştir | kaynağı değiştir]

'État de siège', (1972) Fragman 11 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Amerika Uluslar Topluluğu

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Central Intelligence Agency (2016). "Uruguay". The World Factbook. Langley, Virginia: Central Intelligence Agency. 12 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2017.
^ "Estimaciones y Proyecciones - Instituto Nacional de Estadística". 22 Mart 2019. 22 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Resultados del Censo de Población 2011: población, crecimiento y estructura por sexo y edad ine.gub.uy
^ ^a ^b ^c ^d "Uluslararası Para Fonu 2023 GYSİH Tahminleri". Dünya Ekonomi Tahmini. Uluslararası Para Fonu. 10 Ekim 2023.
^ "GINI index". World Bank. 10 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2019.
^ "Human Development Report 2023/2024" (PDF) (İngilizce). Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı. 13 Mart 2024. 13 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).
^ Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.
^ "Climate – Uruguay". Library of Congress Country Studies. 30 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2011.
^ "Censos 2011 – Instituto Nacional de Estadistica". Instituto Nacional de Estadística. 12 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2012.
^ "Uruguay: Population Statistics". www.citypopulation.de (İngilizce). 23 Haziran 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2021.

[cia-1] Central Intelligence Agency (2016). "Uruguay". The World Factbook. Langley, Virginia: Central Intelligence Agency. 12 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2017.

[2] "Estimaciones y Proyecciones - Instituto Nacional de Estadística". 22 Mart 2019. 22 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[3] Resultados del Censo de Población 2011: población, crecimiento y estructura por sexo y edad ine.gub.uy

[IMF-4] "Uluslararası Para Fonu 2023 GYSİH Tahminleri". Dünya Ekonomi Tahmini. Uluslararası Para Fonu. 10 Ekim 2023.

[gini-index-5] "GINI index". World Bank. 10 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2019.

[BMKP-6] "Human Development Report 2023/2024" (PDF) (İngilizce). Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı. 13 Mart 2024. 13 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).

[coğ1-7] Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.

[loc-27-8] "Climate – Uruguay". Library of Congress Country Studies. 30 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2011.

[pop-ine-9] "Censos 2011 – Instituto Nacional de Estadistica". Instituto Nacional de Estadística. 12 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2012.

[cityde-10] "Uruguay: Population Statistics". www.citypopulation.de (İngilizce). 23 Haziran 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

g t d Uruguay büyük şehir ve merkezleri Uruguay İstatistik Kurumu (2020)^[10]
	Sıra	Şehir ismi	Departman	Nüfus	Sıra	Şehir ismi	Departman	Nüfus
Montevideo Salto	1	Montevideo	Montevideo	1.304.687	11	Artigas	Artigas	40.657	Ciudad de la Costa Paysandú
	2	Salto	Salto	104.011	12	Minas	Lavalleja	38.446
	3	Ciudad de la Costa	Canelones	95.176	13	San José de Mayo	San José	36.743
	4	Paysandú	Paysandú	76.412	14	Durazno	Durazno	34.368
	5	Las Piedras	Canelones	71.258	15	Florida	Florida	33.639
	6	Rivera	Rivera	64.465	16	Barros Blancos	Canelones	31.650
	7	Maldonado	Maldonado	62.590	17	Ciudad del Plata	San José	31.145
	8	Tacuarembó	Tacuarembó	54.755	18	San Carlos	Maldonado	27.471
	9	Melo	Cerro Largo	51.830	19	Colonia del Sacramento	Colonia	26.231
	10	Mercedes	Soriano	41.974	20	Pando	Canelones	25.947

g t d Güney Amerika Uluslar Birliği
Üyeler	Arjantin Bolivya Brezilya Ekvador Guyana Kolombiya Paraguay Peru Surinam Şili Uruguay Venezuela	UNASUR amblemi
Zirveler	2004 Güney Amerika Zirvesi 2008 Güney Amerika Zirvesi 2009 Güney Amerika Zirvesi 2010 Güney Amerika Zirvesi 2011 Güney Amerika Zirvesi 2012 Güney Amerika Zirvesi
Konular	Cuzco Deklarasyonu Bünye Antlaşması Geçici Başkanlık Genel Sekreter Bank of the South Güney Amerika Parlamentosu Güney Amerika'daki Bölgesel Altyapının Entegrasyonu İnsiyatifi MERCOSUR And Ulusları Birliği Güney Amerika Enerji Zirvesi

Uruguay nedir?, Uruguay anlamı nedir?, Uruguay ne demektir?