Çorlulu Köse Bahir Mustafa Paşa (ö. Nisan 1765, Midilli), I. Mahmud, III. Osman ve III. Mustafa saltanat donemlerinde 1 Temmuz 1752 - 16 Şubat 1755, 30 Nisan 1756 - 3 Aralık 1756 ve 29 Eylül 1763 - 30 Mart 1765 arasında üç kez sadrazamlık yapmış olan bir Osmanlı devlet adamıdır.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Çorlulu Ali Paşa kethudalığından vezir olan Sofi Abdurrahman Paşa'nın oğludur. İyi eğitim görerek yetişti ve Damat İbrahim Paşa'nın aracılığı ile hassa silâhsoru oldu; kendisine verilen işleri başarmasından dolayı kapıcıbaşılık rütbesiyle yükseltildi; Ramazan sonlarında Ekim 174'te ikinci imrahor olup 7 Kasım 1749'da birinci imrahor Durak Bey'in vezirlikle kaptan Paşa olması üzerine onun yerine birinci imrahorluğa getirildi.

Sadrazam Divittar Mehmet Paşa'nın azli gerekince Darüssaade ağası Beşir Ağa'nın 1 Temmuz 1752'de tavsiyesiyle ilk kez Bahir Mustafa Bey sadrâzam oldu. Sadarazamlığı sırasında kendisini sadarete tavsiye eden kızlar ağası Beşir Ağa idam edilmişti. Bu nedenle bundan sonra saray Darüşsaade ağalarının perde arkasından devlet işlerine ve sadrazamların bağımsızlıklarına müdahaleleri görülmedi. Bahir Mustafa Paşa I. Mahmut'un ölümüne kadar bağımsız olarak iş gördü. Sadrazam iken 14 Aralık 1754'te I. Mahmud'un ölümü üzerine yerine en yaşlı hanedan üyesi olan kardeşi III. Osman hükümdar oldu. III. Osman tecrübesiz ve kararsız bir hükümdardı. Saltanata geçmesinden iki buçuk ay geçmeden sadrazamın saraya yakın bazı aleyhtarlarının telkinleri dolayısıyla 17 Şubat 1755'te Bahir Mustafa Paşa'yı sadaretten azletti. Yerine Anadolu valisi olan Hekimoğlu Ali Paşa, üçüncü kez sadrazam olarak atandı.

Bahir Mustafa Paşa önce Midilli'ye sürgüne gönderildi ise de çok geçmeden 8 Haziran 1755'te affolunarak Mora muhassallığı görevi verildi.

1 Nişan 1756'da Yirmisekizzade Mehmed Said Paşa'nın sadaretten azil edildi ve yerine Bahir Mustafa Paşa ikinci kez sadrazam tayin edildi. Sık sık sadrazam değiştiren III. Osman, Bahir Mustafa Paşa'yı bu defa dokuz buçuk ay sadarette bıraktı ve 16 Ocak 1756'da onu sadaretten azletti. Azledildiği zaman, malları müsadere edilmeden, Rodos adasına sürgüne gönderildi. Bahir Mustafa Paşa'nın yerine, iktidar ve yeteneklerinden bahis ile Şam valiliğine tavsiye ettirmiş olduğu, Halep valisi Koca Ragıp Mehmet Paşa getirildi.

Fransa elçisi Vergennes (Verjen) hatıralarında^[1] Bahir Mustafa Paşa'nın azli sebebinin bilinmediğini ve Babıâlı'ye gelen hattı hümayunda, ihmalkarlığından şikayet edildiğini yazmıştır. Fransa elçisi, Şehzade Mehmed'in ölümünden beri sadrazamın gayet metin göründüğünü beyan etmektedir. Bu biraz kapalı olan diplomatik bir ifadedir. Bu ifadenin bir tefsirine göre, Fransız elçisinin, sadrazamın azil edilmesinin olasılıkla şehzadenin ölümü dolayısıyla halkın gösterdiği infial gösterilerinden de ortaya çıktığını ima ettiği düşünülmektedir. Diğer taraftan da bir sadrazamın azil edildiği zaman genellikle mallarının müsadere edilerek devletçe alınması olağan olduğu için Bahir Mustafa'nın mallarının müsadere edilmemesinin de dikkati çekmiştir.

Yeni sadrazam Koca Ragıp Paşa, Şam valiliğine gönderilmesi sırasında kendisi hakkında padişaha güzel tavsiyede bulunmuş olan Bahir Mustafa Paşa'nın sürgünde kalmasını istememekteydi. Onu bir fermanla taltif ettirdikten sonra bir memuriyete tayin kılınacağını müjdeledi ve bundan başka sürgün yerini de Midilli'ye naklettirdi. Bahir Mustafa Paşa Ağustos 1757'de ise Eğriboz adası muhafızlığı ile Karlıeli sancağına tayin ettirdi.

30 Ekim 1757'de III. Osman oldu ve padişahlığa bir takım ilaçlarla kendisini zehirlenmekten koruyan Şehzade Mehmed'in kardeşi III. Mustafa geçti.

Bahir Mustafa Paşa'ya 11 Haziran 1758'de Mısır valiliği görevi verildi. Haziran 1760'de işe oradan azlolunarak Cidde valisi olarak atandı. Fakat Bahir Mustafa Paşa bu göreve gitmek istemeyerek Mısır'da oturmayı tercih etti. Ocak 1762'de ise Halep valiliğine tayin edildiği ilan edildi. Fakat katledileceğinden korkan Bahir Mustafa Paşa Halep'e de gitmeyip Mısır'da Bulak mevkiine çekildi. Haziran 1762'de kendisine teminatı havi bir ferman gönderildi ve aynı zamanda, Mısır defterdarını yerini bırakarak, çöl ağzında bulunan stratejik önemi olan Halep'e hemen hareket etmesi emredildi.

Bahir Mustafa Paşa'yı idam edilmek için vesile sayılabilecek diye korktuğu sadaret icraatı, büyük olasılıkla III. Osman'ın emriyle boğdurulan Şehzade Mehmet'in katline muvafakat etmiş olmasıdır. III. Osman, şehzadelerin büyüklerinin katilleri için bazı sadrazamları yoklamış olduğu ve bu arada Hekimoğlu Ali Paşa'ya da bu fikrini söylemiş olduğu ama onun her şeyi göze alarak bu teklifi reddetmiş olduğu İstanbul politik çevrelerinde çok kişi tarafından bilinmekteydi. II. Osman bu tip bir teklifi ikinci sadaretinde Bahir Mustafa Paşa'ya da yapmıştı. O da bu teklife muvafakat vermiş ve sonucunda şehzadelerin en büyüğü olan 42 yaşında bulunan ve güzide bir şehzade olan III. Ahmet'in oğlu Mehmed siyaset edilip öldürülmüştü. Bahir Mustafa Paşa'nın Mısır'dan Cidde'ye naklinde kendisine gönderilen fermanda görüldüğü gibi onun vesveseye kapılıp oradan ayrılmaması ve Halep'e naklinde de aynı suretle korkması Şehzade Mehmet'in ölümüyle ilgili olduğu bazı kaynaklar tarafından belirtilmiştir. Bunlar arasında Fransa elçisinin de kaydı ve "Hadikatü'l-Vüzera" zeyli'nde Bahir Mustafa Paşa'nın biyografisi içinde bulunan bir birkaç cümle sadrazam hakkındaki şüpheleri ifade eden kaynaklardır. Eğer bu gerçekse, III. Osman'dan sonra tahta geçen III. Mustafa'nın kardeşi Şehzade Mehmed'in ölümünde rolü olan Bahir Mustafa Paşa'dan bu suretle öç almak istemesi olası görülmektedir.

Bahir Mustafa Paşa 1 Kasım 1763 de Tevkii Hamza Hamit Paşa'nın yerine üçüncü defa sadrazam olarak görevlendirildi. Halep'ten gelerek mühr-i humâyünü aldı. Daha sonra da III. Mustafa'nın kızı Şah Sultan'a namzet oldu.

Bahir Mustafa Paşa bu son sadaretinde kendisinin paraya düşkünlüğü yaygın şikayet konusu oldu. Vezir-i âzamların haşlarından olan Kıbrıs varidatına zam yaparak oranın karışıklığına sebep olduğu kabul edilmektedir. Ayrıca gerek İstanbul'da ve gerek taşra eyaletlerinde birer vesile ile suçlandırma suretiyle paralar aldığı ve bu paraları bazı binalara sarf ettiği söylentileri çok yaygınlaşmıştı. Bu haberler III. Mustafa'ya erişince padişah bu durumu teftiş ettirdi. Sadrazamın bu icraatları ortaya çıktığı zaman III. Mustafa kapalı ve gayet nazik bir surette kendisini ikaz ve tembih etti. Diğer taraftan Bahir Mustafa Paşa çeşitli bahaneler bularak yaptıklarını saklamak istedi. Sadrazamın makamını üçüncü kez işgalini onu çekemeyenlerin tesirleriyle 30 Mart 1765'te mühr-i humâyün Bahir Mustafa Paşa'dan alındı. Paşa iki gün sarayda hapis edilip ve sorgulamaya tutuldu. Sonra da Midilli adasına sürgün edildi. Yerine Muhsinzâde Mehmet Paşa sadrazam oldu.

Kendisinden mühür alındıktan sonra azli ile yetinilmesi uygun iken İstanbul'dan uzaklaştıktan sonra da saraya onun aleyhinde şikayetler yağdırılması sona ermedi. Bunlardan aksi olarak etkilenen III. Mustafa sabık sadrazamın arkasından kendisini Midilli'ye götürmeye memur Kelleci Osman Ağa'ya bir bostancı hasekisi ile gizlice bir hatt-ı humayun gönderip onun idam edilmesini emretti. Nisan 1765'te Midilli'de boğularak kesik başı İstanbul'a getirilip teşhir edildi. Kesik başı sonra Otakçılar tarafında yaptırmış olduğu Nakşibendi tekkesine gömüldü.

Değerlendirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Hâdikatü'l-Vüzera zeyline göre Bahir Mustafa Paşa

kararsız, cesur, hasut, hiyle ve hüd'aya mail idi.

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bahir Mustafa Paşa yukarıda adı geçen, Nakşibendi tekkesini birinci sadareti esnasında ve 1752 senesinde yaptırtmıştır. Ayni donemde yanmış olan bazı mescitleri de tamir ettirmiştir. Yeraltı Camii'nde bulunan ve Bizans İstanbul'u kuşatmak için gelen ve burada öldükleri rivayet edilen üç kisinin mezarları da meydana çıkarttırarak burasını cami haline koydurmuştur.

Bahir Mustafa Paşa'nın nazımla da ilgisi vardı.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Danişmend, İsmail Hâmi, (1961) Osmanlı Devlet Erkânı, İstanbul:Türkiye Yayınevi.
• Buz, Ayhan (2009) Osmanlı Sadrazamları, İstanbul: Neden Kitap, ISBN 978-975-254-278-5

Siyasi görevi
Önce gelen: Divitdar Mehmed Emin Paşa	Osmanlı Sadrazamı 1 Temmuz 1752 - 16 Şubat 1755	Sonra gelen: Hekimoğlu Ali Paşa
Önce gelen: Yirmisekizzade Mehmed Said Paşa	Osmanlı Sadrazamı 30 Nisan 1756 - 3 Aralık 1756	Sonra gelen: Koca Mehmed Ragıp Paşa
Önce gelen: Hamza Hâmid Paşa	Osmanlı Sadrazamı 29 Eylül 1763 - 30 Mart 1765	Sonra gelen: Muhsinzade Mehmed Paşa