İli (il)

İli Kazak Özerk İli
ئىلى قازاق ئاپتونوم ئوبلاست , 伊犁哈萨克自治州
İli Kazak Özerk İli; ئىلى قازاق ئاپتونوم ئوبلاست , 伊犁哈萨克自治州
	; İli Kazak Özerk Vilayeti'nin Sincan Uygur Özerk Bölgesideki konumu
Ülke	Çin
Özerk bölge	Sincan Uygur Özerk Bölgesi
Yüzölçümü
• Toplam	273.200 km²
Nüfus (2004)
• Toplam	4,110,000
• Metropol	269,692
Posta kodu	835000
Alan kodu	0999
	Resmî site; http://www.xjyn.gov.cn/

İli Kazak Özerk İli (Kazakça: ىله قازاق اۆتونومىيالى وبلىسى; Uygurca: ئىلى قازاق ئاپتونوم ئوبلاست, İli Kazak Aptonom Oblasti, ئىلى قازاق ئاپتونوم ۋىلايىتى, Ili Qazaq aptonom wilayiti, Ili Ķazaķ aptonom vilayiti, Çince: 伊犁哈萨克自治州 veya 伊犁哈薩克自治州; Pinyin: Yīlí hāsàkè Zìzhìzhōu), Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinin kuzey ve kuzeydoğusunda, Özerk bir ildir. İsmini İli Nehrinden almıştır. Gulca (Yining) başşehridir.

Konumu[değiştir | kaynağı değiştir]

İli Kazak Özerk İli Moğolistan'nın batısında, Rusya'nın güneyinde ve Kazakistan'nın doğusundadır.

İdari bölümler[değiştir | kaynağı değiştir]

Özerk il iki yönetim bölgesi Tarbagatay İli (塔城地区 Tǎchéng Dìqū ) ve Altay İli (阿勒泰地区 Ālètài Dìqū ) ile üç şehirden, on beldeden ve bir Özerk bölgeden (察布查尔锡伯自治县 Chábùchá'ěr xībó Zìzhìxiàn) oluşur.

Tarbagatay İli - 塔城地区 Tǎchéng Dìqū , alanı 98824 km²;
Altay İli - 阿勒泰地区 Ālètài Dìqū , alanı 118015 km²;
Gulca - 伊宁市 Yīníng Shì ;
Kuytun - 奎屯市 Kuítún Shì ;
Gulca İlçesi - 伊宁县 Yīníng Xiàn ; Uygurca:Jililyüzi, alanı 4684 km²;
Korgas İlçesi - 霍城县 Huòchéng Xiàn ;
Dokuztara İlçesi - 巩留县 Gǒngliú Xiàn ;
Künes İlçesi - 新源县 Xīnyuán Xiàn ;
Moğolküre İlçesi - 昭苏县 Zhāosū Xiàn ;
Tekes İlçesi - 特克斯县 Tèkèsī Xiàn ;
Nilka İlçesi - 尼勒克县 Nílèkè Xiàn ;
Çapçal Şibe Özerk İlçesi - 察布查尔锡伯自治县 Chábùchá'ěr xībó Zìzhìxiàn.

Etnik yapısı[değiştir | kaynağı değiştir]

İli Kazak Özerk İlinde yaşayan 2000 yılı sayımına göre etnik gruplar;

Etnik grup	Nüfus	Oran (%)
Han	1.697.827	%44,42
Kazak	979.343	%25,62
Uygur	614.981	%16,09
Hui	339.570	%8,88
Moğol	62.671	%1,64
Dongxiang	48.667	%1,27
Xibe	28.960	%0,76
Kırgız	16.678	%0,44
Özbek	5.491	%0,14
Daur	4.940	0,13%
Rus	4.482	%0,12
Mançu	4.045	%0,11
Salar	3.097	%0,08
Tatar	2.584	%0,07
diğerleri	8.604	%0,23

Kazakların çoğunluğu 1,110,800 Kazak, kuzey Sincan-İli Kazak Özerk İli (Çin'deki en büyük özerk bölge) ve Mori ile Barköl ilçelerinde yaşamaktadır.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ön Qing[değiştir | kaynağı değiştir]

Qin Hanedanından önce İli, Türkçe konuşan göçebe bir ulus olan ve Hiung-nu'lara bağlı Vusun'lar (乌孙/烏孫; Wūsūn)^[2]^[3] tarafından işgal altındaydı.

Vusunlar milattan sonra 6. yüzyılda Hiung-nu (匈奴; Xiōngnú) tarafından sürülmüş, yerini 552 yılında kurulmuş Göktürk Kağanlığına bırakmıştır.

Uygurlar ve 12. yüzyılda Karahıtaylar, bu bölgeyi tekrar geri ele geçirmişlerdir. 13. ile 15. yüzyılları arasında bu bölgede Almalık diye de tanınan Çağatay Hanlığı hüküm sürmüştür.

Qing Hanedanı[değiştir | kaynağı değiştir]

Qing hanedanı Qianlong 1747 – 1749 ve tekrar 1771 – 1776 yılları arasında; kuzeybatı Doğu Türkistan'da Oyratlara karşı iki savaş, 1755 – 1757 yılları arasında; Doğu Türkistan'nın güneyindeki ayaklanan Türkmenlere karşı zaferinden sonra, Çin Türkistanı (Doğu Türkistan) Çin'e katılmış ve yeni Xinjiang adı vermiş, o sırada batı İli'yi de ele geçirmiş ve burada bir askeri birlik kurmuştur.

Qing Hanedanı zamanında İli Havzasında dokuz tane yeni şehir kurulmuştur bunlar;

Asıl Çince adı	Çince karakterler	Türkçe (Uygurca) adı^[4]	Şimdiki ismi^[5]	Notlar
Huiyuan (Huìyuǎn zhèn)	惠远城	Kürä Shahr	Huiyuan şehri (惠远镇)	1866 yılına kadar İli yöneticisi Generalin burada konaklar ve ayrıca o zamanlar Yeni Gulca, Mançu Gulca veya İli biliniyordu.
Ningyuan Cheng	宁远城	Gulca (Ghulja)	Gulca（伊宁)	Ayrıca Eski Gulca veya Tarançi Gulca bilinirdi.
Huining Cheng	惠宁城	Bayandai	Bayandai nahiyesi (巴彦岱镇) Yining şehri içinde, ortalama 10^[6] ile 18 ^[7] kilometre Yining şehir merkezinin batısında
Taleqi Cheng	塔勒奇城	Tarchi	Korgas İlçesi（霍城县） içinde
Zhande Cheng	瞻德城	Chaghan Usu	Qingshuihe şehri (清水河镇) Korgas İlçesi içinde, ortalama 60 – 70 km Yining kuzeybatısında
Guangren Cheng	广仁城	Ukurborosuk	Lucaogou şehri (芦草沟镇) Korgas İlçesi içinde, Qingshuihe'nin kuzeydoğusunda
Gongchen Cheng	拱宸城	Korgas	Korgas İlçesi; 1966 yılına kadar bulunduğu yer
Xichun Cheng	熙春城	Khara Bulaq	Alan çoğunlukla Chengpanzi (城盘子) adı verilmiş, Hanbin köyü içinde (汉宾乡) Yining şehri kapsamında, birkaç kilometre şehir merkezinin batısında
Suiding Cheng	绥定城	Ukharliq	1966 den beri Korgas İlçesi bulunduğu yerde, ortalama 40 km Yining kuzeybatısında. 1965 yılında Shuiding şehri (水定镇) ismi değiştirildi	1883-1912 arasında Yöneticiler otururdu, o zamanlar Yeni/Mançu/Cin Gulca bilinirdi.

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

1953 yılında Sincan Üretim ve İnşaat Kolordusu (XPCC, Çince: basit 新疆生产建设兵团; geleneksel 新疆生產建設兵團; Pinyin: Xīnjiāng Shēngchǎn Jiànshè Bīngtuán), denilen dördüncü tarımsal bölümü kurulmuştur ve Gulca'dan yönetilir. Ayrıca 1959 yılında Sincan Üretim ve İnşaat Kolordusu onuncu tarımsal bölümü burada kurulmuş ve Beitun'dan yönetilir.

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Area Code and Postal Code in Xinjiang Uygur Autonomous Region 28 Temmuz 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi (İngilizce)
^ Jila, N., "Myths and traditional beliefs about the wolf and the crow in Central Asia: examples from the Turkic Wu-Sun and the Mongols", Asian Folklore Studies, V65, i2, p161, 2006.
^ Denis Sinor The legendary Origin of the Türks, in Egle Victoria Zygas, Peter Voorheis Folklorica: Festschrift for Felix J. Oinas, Indiana 1982, sayfa 240 verweist auf den Nachweis von O. Franke Beiträge aus chinesischen Quellen zur Kenntnis der Türkvölker und Skythen Zentralasiens, Berlin 1904, sayfa 17-19
^ As per Kim (2004), sayfa 54, 229
^ Info from Chinese wiki and Yining County Historical Development 6 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Dosdoğru çağdaş haritalarda uzaklık
^ Yol uzaklığı Lansdell (1885), sayfa 190

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Henry Lansdel, "Russian Central Asia: Including Kuldja, Bokhara, Khiva and Merv". Full text 10 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Sincan Uygur Özerk Bölgesi Ekonomik göstergeleri 21 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
Yeni kaynak İli haritası 15 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Çince)

Çin Sincan Uygur Özerk Bölgesi yönetim birimleri （Başkent: Urumçi）

İl düzeyi şehir, İl, Özerk il	İlçe düzeyi şehir, İlçe, Özerk ilçe, Bucak
Urumçi：	Tanrı Dağı Bucağı \| Saybağ Bucağı \| Yenişehir Bucağı \| Şuymogu Bucağı \| Tudun Haba Bucağı \| Tapançeng Bucağı \| Mitung Bucağı \| Urumçi İlçesi
Karamay：	Karamay Bucağı \| Maydağ Bucağı \| Cerenbulak Bucağı \| Orku Bucağı
Turfan İli：	Turfan \| Toksun İlçesi \| Piçan İlçesi
Kumul İli：	Kumul (şehir) \| Ara Türük İlçesi \| Barköl Kazak Özerk İlçesi
Hotan İli：	Hotan (şehir) \| Hotan İlçesi \| Lop İlçesi \| Niya İlçesi \| Guma İlçesi \| Çira İlçesi \| Keriye İlçesi \| Karakaş İlçesi
Aksu İli：	Aksu (şehir) \| Onsu İlçesi \| Şayar İlçesi \| Bay İlçesi \| Avat İlçesi \| Kuçar İlçesi \| Kelpin İlçesi \| Toksu İlçesi \| Uçturfan İlçesi
Kaşgar İli：	Kaşgar \| Maralbeşi İlçesi \| Poskam İlçesi \| Feyzivat İlçesi \| Kağılık İlçesi \| Yopurğa İlçesi \| Kaşgar Yenişehir İlçesi \| Mekit İlçesi \| Yengisar İlçesi \| Yarkent İlçesi \| Kaşgar Kuna Şehir İlçesi \| Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi
Kızılsu Kırgız Özerk İli：	Atuş İlçesi \| Akto İlçesi \| Uluğçat İlçesi \| Akçi İlçesi
Bayangolin Moğol Özerk İli：	Korla (şehir) \| Hoçing İlçesi \| Lopnur İlçesi \| Hoşut İlçesi \| Çerçen İlçesi \| Bağraş İlçesi \| Bügür İlçesi \| Çakılık İlçesi \| Yençi Hui Özerk İlçesi
Sanci Hui Özerk İli：	Sanci (şehir) \| Fukang (şehir) \| Guçung İlçesi \| Manas İlçesi \| Jimisar İlçesi \| Hutubi İlçesi \| Mori Kazak Özerk İlçesi
Bortala Moğol Özerk İli：	Bortala \| Çing İlçesi \| Arişang İlçesi
Özerk bölgesine doğrudan bağlı ilçe düzeyi şehir：	Shihezi \| Aral \| Tomşuk \| Vujyaçü
İli Kazak Özerk İli：	（İli Kazak Özerk İli Alt-eyalet düzeyi özerk ili olup Tarbagatay ve Altay'ı yönetmektedir.)
Doğrudan bağlı：	Gulca \| Kuytun \| Gulca İlçesi \| Tekes İlçesi \| Nilka İlçesi \| Moğolküre İlçesi \| Künes İlçesi \| Korgas İlçesi \| Dokuztara İlçesi \| Çapçal Şibe Özerk İlçesi
Tarbagatay İli：	Çöçek (şehir) \| Usu (şehir) \| Dörbiljin İlçesi \| Çağantogay İlçesi \| Saven İlçesi \| Toli İlçesi \| Kobuksar Moğol Özerk İlçesi
Altay İli：	Altay (şehir) \| Çinggil İlçesi \| Jeminay İlçesi \| Koktokay İlçesi \| Burçin İlçesi \| Burultokay İlçesi \| Kaba İlçesi
(Hotan, Aksay Çin'nin hakimiyeti üzerine Çin ile Hindistan arasında anlaşmazlık mevcuttur. Şu an fiilen Çin Halk Cumhuriyeti yönetmektedir.

[1] Area Code and Postal Code in Xinjiang Uygur Autonomous Region 28 Temmuz 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi (İngilizce)

[2] Jila, N., "Myths and traditional beliefs about the wolf and the crow in Central Asia: examples from the Turkic Wu-Sun and the Mongols", Asian Folklore Studies, V65, i2, p161, 2006.

[3] Denis Sinor The legendary Origin of the Türks, in Egle Victoria Zygas, Peter Voorheis Folklorica: Festschrift for Felix J. Oinas, Indiana 1982, sayfa 240 verweist auf den Nachweis von O. Franke Beiträge aus chinesischen Quellen zur Kenntnis der Türkvölker und Skythen Zentralasiens, Berlin 1904, sayfa 17-19

[4] As per Kim (2004), sayfa 54, 229

[5] Info from Chinese wiki and Yining County Historical Development 6 Ocak 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[6] Dosdoğru çağdaş haritalarda uzaklık

[7] Yol uzaklığı Lansdell (1885), sayfa 190

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

İli Kazak Özerk İli nedir?, İli Kazak Özerk İli anlamı nedir?, İli Kazak Özerk İli ne demektir?