Tonga

Tonga
*Pule'anga 'o Tonga* (*Tongaca*)
*Kingdom of Tonga* (*İng.*)
Tonga Krallığı
Tonga Pule'anga 'o Tonga (Tongaca); Kingdom of Tonga (İng.); Tonga Krallığı
	Bayrak Arma
	Slogan; Ko e ʻOtua mo Tonga ko hoku tofiʻa (Tongaca); God and Tonga are my Inheritance (İng.); Türkçe:Tanrı ve Tonga benim mirasım
	Millî marş; Ko e fasi ʻo e tuʻi ʻo e ʻOtu Tonga;
Başkent; ve en büyük şehir	Nuku'alofa; 21°08′G 175°12′D / 21.133°G 175.200°D
Resmî dil(ler)	Tongaca; İngilizce
Etnik gruplar (2018)	%97 Tongalılar ; %0,7 Polinezyalılar ; %2,3 diğer
Hükûmet	Üniter parlamenter meşrutiyet
• Kral
• Kral	VI. Tupou
• Başbakan	Siaosi Sovaleni
• İlan etti
• İlan etti	4 Haziran 1970
• Su (%)	4
Nüfus
• 2016 sayımı	100.651 (199.)
• Yoğunluk	139/km2 (76a.)
GSYİH (SAGP)	2020 tahminî
• Toplam	609 milyon $ (182.)
• Kişi başına	6.074 $ (125..)
GSYİH (nominal)	2020 tahminî
• Toplam	503 milyon $ (187.)
• Kişi başına	5.023 $ (91.)
İGE (2019)	0.725; yüksek · 104.
Para birimi	Pa'anga (TOP)
Zaman dilimi	UTC+13 (UTC)
Telefon kodu	676
İnternet alan adı	.to

Tonga ya da resmî adı ile Tonga Krallığı, (Tongaca: Puleʻanga Fakatuʻi ʻo Tonga; İngilizce: Kingdom of Tonga), Büyük Okyanus'ta yaklaşık 169 adadan oluşan ada ülkesi.^[3] Toplam kara yüzölçümü yaklaşık 700 km² olan ülke, Güney Pasifik Okyanusu'nun yaklaşık 700.000 km² büyüklüğünde bir alanı kaplar. 2021 itibarıyla nüfusu 104.494 olan ada ülkesinin nüfusunun %70'i başkent Nuku'alofa'nın bulunduğu Tongatapu adasındadır.^[4] Ülke nüfusunun geri kalanı, ülkedeki 35 adada yaşamaktadır.^[5] Tonga, kuzebatısında Fiji ile Wallis ve Futuna (Fransa), kuzeydoğusunda Samoa, batısında Yeni Kaledonya (Fransa) ile Vanuatu, doğusunda Niue ve güneybatısında Kermadec (Yeni Zelanda) ile sınırlanmıştır.^[3]

Tonga aynı zamanda İngiliz Milletler Topluluğunun bir üyesidir.

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülkenin ismi daha önceleri Batı ülkelerinde Dost Adalar olarak adlandırılmaktaydı. James Cook 1773 yılında bu adaya gerçekleştirdiği ilk ziyaretinden sonra burada gördüğü dostane yaklaşım nedeniyle adaya bu ismi vermiştir. Tonga ismi yerel dil olan Tongacada güney kelimesini ifade etmektedir.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Tonga'yı oluşturan 169 adanın bazıları volkaniktir (Niuafoo, 1946’da bir püskürmeden sonra boşaltıldı), geri kalanlarsa yükselmiş mercan kayalıklarından oluşur (Vavau, Tongatapu); merkezi kesiminde çok sayıda atol ve mercan kayası vardır (Haapai adaları).

Ülkenin kara sınırı bulunmamakta olup, sahip olduğu adaların toplam sahil uzunluğu 419 km'dir. Tonga, Okyanusya kıtasının orta ölçekli ülkelerinden biri konumundadır. Tonga toplamda 747 km² bir yüzölçümüne sahiptir. Tonga takımadaları Fiji'nin doğusunda, Samoa'nın güneyinde ve Yeni Zelanda'nın ise kuzeyinde yer almaktadır.

2014 yılı sonuna kadar 176 adaya sahip olan ülke, 2014 sonu ile 2015 yılı başında bölgede yaşanan volkanik hareketler sonucu Hunga Tonga ile Hunga Ha´apai adaları arasında yeni bir karasal alan oluşması ile 177. adaya sahip olmuştur. Ada Ocak 2015 itibarıyla 2 km'lik bir uzunluğa, 1 km'lik genişliğe ve 100 m'lik yüksekliğe sahip olmuştur.^[6]

Ülkenin en yüksek noktasını 1.000 m'lik bir yüksekliğe sahip olan ve Kao adasında bulunan yükseklik oluşturmaktadır. Buradaki yükseklik 1.009 m^[7] ile 1.046 m^[8] arasında gösterilmektedir.

Tonga sahip olduğu birçok volkanik adası ile birlikte Pasifik ateş çemberi içerisinde yer almaktadır. Tonga'nın doğusunda 10.882 m'lik bir derinliğe sahip olan Tonga Çukuru yer almaktadır. Burada Pasifik levhası her yıl batı yönünde 15 cm ile 24 cm arasında Avustralya levhası'nın altına girerek yitim zonu oluşturmaktadır. Bu bölgede ortalama su derinliği 500 m civarındadır. Bu derece az bir derinliğe sahip olan bölgede çok sayıda mercan adası oluşabilmektedir.

Ada ülkesinin %43'ü tarımsal faaliyetler için kullanılırken, %12,5 ormanlık alan konumundadır.^[9]

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Tropikal iklimin etkisi altında olan ülkede, Aralık - Nisan ayları arasında en sıcak günler yaşanmaktadır. Bu süreçte sıcaklıklar 32 °C. Ada ülkesinde ise Mayıs ile Kasım ayları arasında daha serin bir havaya sahip olup, bu süreçte sıcaklıklar 27 °C civarında ölçülmektedir. Ülke genelinde ölçülen en yüksek sıcaklık değeri 35 °C ile 11 Şubat 1979 tarihinde Vava'u adasında, en soğuk gün değeri ise 8,7 °C ile 8 Eylül 1994 tarihinde Fua'amotu kasabasında ölçülmüştür. Ülke genelinde 15 °C ve altında sıcaklık değerleri genelde kurak mevsimde görülmekte olup, burada daha çok ada ülkesinin güneyinde kalan kısımlar etkilenmektedir.^[10]

Ülkenin güney kesiminde yer alan adalara, Ekvator çizgisine de yakınlığı ile ilgili olarak yıllık ortalama yağış 1.700 mm ile 2.970 mm aralığındadır.

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Tonga'nın başlıca ticaret ürünü Hindistan cevizidir (yıllık üretim 65 000 t); bununla birlikte besin maddeleri tarımı canlılığını korur (yam, taro, muz).

İdari yapılanma[değiştir | kaynağı değiştir]

Tonga toplamda 11 ile (Tongaca: ngaahi vahe) bölünmüş durumdadır. Bu iller yine kendi içerisinde 23 ilçeye (Tongaca: ngaahi vahefonua) ayrılmış konumdadır. Ülkedeki en küçük idari yapılanmayı ise köyler (Tongaca: ngaahi kolo) oluşturmaktadır.

İl	Yüzölçümü (km²)	Nüfus 1986	Nüfus 1996	Nüfus 2006	Nüfus 2011^[11]	Merkez şehir
ʻEua	87,44	4.393	4.934	5.206	5.016	ʻOhonua
Haʻapai	109,98	8.919	8.138	7.570	6.616	Pangai
Ongo Niua	71,69	2.368	2.018	1.665	1.282	Hihifo
Tongatapu	260,48^[12]	63.794	66.979	72.045	76.082	Nukuʻalofa
Vavaʻu	119,00	15.175	15.595	15.075	14.922	Neiafu
Tonga	648,59	94.649	97.784	101.991	103.252	Nukuʻalofa

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "The World Factbook: Tonga: Geography". 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2018.
^ [1] 27 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Tonga 2016 Nüfus Sayımı Sonuçları (11 Kasım 2016).
^ ^a ^b Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.
^ Khan, Aina J. (15 Ocak 2022). "Signs of 'Significant' Tsunami Damage Are Seen in Tonga". The New York Times. 16 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2022.
^ "Tonga hakkında bilgiler" (PDF). 12 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.
^ "Tonga yeni bir adaya sahip oldu". 25 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.
^ "Kao adası hakkında bilgiler". 2 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.
^ "Kao adası topografik haritası" (PDF). 27 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.
^ "www.cia.gov". 11 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2018.
^ "Tonga iklimi hakkında bilgiler" (PDF). 11 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Ekim 2018.
^ "Tonga 2011 nüfus sayımı hakkında bilgiler". 23 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.
^ United Nations Development Programme Government of Tonga and United Nations Development Programme. UNDP, 2014. 12 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Abgerufen am 7. September 2017.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Vikipedi'nin kardeş projelerinden Tonga hakkında daha fazla bilgi edinin
	Vikisözlük'te tanımlar
	Commons'ta dosyalar

Wikimedia Atlas'da Tonga

[CIA-1] "The World Factbook: Tonga: Geography". 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2018.

[2] [1] 27 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Tonga 2016 Nüfus Sayımı Sonuçları (11 Kasım 2016).

[coğ1-3] Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.

[nyt2022-4] Khan, Aina J. (15 Ocak 2022). "Signs of 'Significant' Tsunami Damage Are Seen in Tonga". The New York Times. 16 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2022.

[5] "Tonga hakkında bilgiler" (PDF). 12 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.

[6] "Tonga yeni bir adaya sahip oldu". 25 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.

[7] "Kao adası hakkında bilgiler". 2 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.

[8] "Kao adası topografik haritası" (PDF). 27 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.

[9] "www.cia.gov". 11 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2018.

[10] "Tonga iklimi hakkında bilgiler" (PDF). 11 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Ekim 2018.

[11] "Tonga 2011 nüfus sayımı hakkında bilgiler". 23 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2018.

[12] United Nations Development Programme Government of Tonga and United Nations Development Programme. UNDP, 2014. 12 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Abgerufen am 7. September 2017.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

g t d Okyanusya'daki bölge ve ülkeler
Bağımlı topraklar italiklerle yazılmışlardır.
Avustralasya	Avustralya • Christmas Adası • Cocos Adaları • Norfolk Adası • Yeni Zelanda
Melanezya	Endonezya (Maluku Adaları) • Fiji • Papua Yeni Gine • Solomon Adaları • Vanuatu • Yeni Kaledonya
Mikronezya	Guam • Kiribati • Kuzey Mariana Adaları • Marshall Adaları • Mikronezya Federal Devletleri • Nauru • Palau
Polinezya	Amerikan Samoası • Cook Adaları • Fransız Polinezyası • Niue • Pitcairn Adaları • Samoa • Tokelau • Tonga • Tuvalu • Wallis ve Futuna

g t d Trafik Akışının Sol Olduğu Ülkeler
Avrupa	Ağrotur ve Dikelya Guernsey Birleşik Krallık İrlanda ² Malta ² Man Adası Jersey
Amerika	Anguilla Antigua ve Barbuda Bahamalar Barbados Bermuda Britanya Virjin Adaları Cayman Adaları Dominika Falkland Adaları Grenada Guyana Jamaika Montserrat Saint Kitts ve Nevis Saint Lucia Saint Vincent ve Grenadinler Surinam Trinidad ve Tobago Turks ve Caicos Adaları Virjin Adaları
Asya	Bangladeş Bhutan Brunei Endonezya Hong Kong Hindistan Japonya Kıbrıs Cumhuriyeti¹ ² Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti¹ ³ Makao Malezya Maldivler Nepal Pakistan Singapur Sri Lanka Tayland
Afrika	Botsvana Esvatini Güney Afrika Cumhuriyeti Güney Georgia ve Güney Sandwich Adaları Kenya Lesotho Malavi Mauritius Namibya Saint Helena Seyşeller Tanzanya Uganda Zambiya Zimbabve
Okyanusya	Avustralya Doğu Timor Fiji Kiribati Nauru Niue Papua Yeni Gine Pitcairn Adaları Samoa Solomon Adaları Tonga Tuvalu Yeni Zelanda
Bağımlı ülkeler italik yazılmıştır. ¹Tamamı Asya'da olmasına rağmen kültürel özellikleri Avrupa'ya benzediğinden Avrupa Birliği'ne üyedir. ²Avrupa Birliği'ne üye. ³Sınırlı tanınmış olan devlet.

Tonga nedir?, Tonga anlamı nedir?, Tonga ne demektir?