Uluslararası hukukta diplomatik tanıma (veya hukuken tanıma), bir devletin başka bir devlet veya yönetimin, statüsünü veya bir eylemini, kabul ettiği, dahilî ve uluslararası sonuçlar doğuran, tek taraflı bir politik eylemdir. Diplomatik tanıma de facto veya de jure olabilir, genelde tanıyan hükûmetin bir resmî açıklaması yoluyla bu gerçekleşir.

Devlet ve yönetimlerin tanınması[değiştir | kaynağı değiştir]

Diplomatik tanımada, devletler ve onların yönetimlerinin tanınması arasındaki farkın altı çizilmelidir.^[1] Devletler arasında ikili ilişki sürdürmemeleri, birbirlerini birer devlet olarak tanımamalarını gerektirmez. Bir devlet başka bir devleti resmen tanımakla yükümlü değildir, ama bir devlet olmak için bazı şartları sağlayan herhangi bir varlığa bir devlet olarak muamele etmelidir. Birleşmiş Milletler Sözleşmesi'nde belirtilen, şiddet kullanma veya şiddet tehdidi yapma yasağı vardır. Bir devlet, bu yasağı ihlal ederek devlet olma kıstasını elde etmiş bir varlığı tanımama sorumluluğunu taşır. Devletler tanıma veya tanımama güçlerini ister açık, ister zımni yolla uygulayabilirler.^[2] Bir yönetimin tanınması onun yönettiği devletin de tanınması anlamına gelir ama bunun aksi doğru değildir.

Devletlerin de jure değil de de facto tanınması enderdir. De jure tanıma daha kuvvetlidir, de facto tanıma ise geçicidir ve sadece bir yönetimin bir toprak üzerinde kontrol sahibi olduğunu tanır. Aradaki farkı gösteren bir örnek, Birleşik Krallıkın Sovyetler Birliği'ni de facto olarak 1921'de ama de jure olarak 1924'te tanımasıdır. Bir diğer örnek, 1948'de kurulan İsrail devletidir, bu devlet ABD tarafından derhal de facto tanınmış, üç gün sonra Sovyetler tarafından de jure tanınmıştır.

Bir yönetim normal, anayasal bir yolla değişirse (bir seçim veya referandum yoluyla) onun tanınmasının yenilenmesi gerekli değildir, ama askerî darbe veya devrim yoluyla değişirse, bu gereklidir. Yeni bir yönetimin diğer devletlerce tanınması onun uzun vadeli yaşamı için önemlidir. Örneğin, 1996 ila 2001 arasında süren Afganistan'ın Taliban yönetimi sadece Pakistan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan tarafından tanınmışken, çok daha sayıda devlet, devrilmiş başkan Burhanuddin Rabbani'nin yönetimini tanımıştı. Hindistan'da bulunan tartışmalı toprak Cemmu ve Keşmir, Pakistan ve Çin tarafından tanınmamakta ama Rusya tarafından tanınmaktadır.

Tanıma, resmi bir açıklamadan başka eylemlerle de ima edilebilir, örneğin bir devlet başkanının ziyareti veya ikili bir anlaşmanın imzalanması gibi. Eğer zımni tanıma yorumu mümkün ise, bir devlet söz konusu eyleminin bir diplomatik tanıma oluşturmadığını açıklama gereğini görebilir, örneğin, ABD'nin 1988'de Filistin Kurtuluş Örgütü ile diyalog başlattığı zamanda olduğu gibi.

ABD'nin Stimson Doktrini, şiddet yoluyla toprak edinimi gibi yasa dışı veya ahlak-dışı durumların tanınmaması doktrinidir. Bu doktrin II. Dünya Savaşı'ndan beri önem kazanmıştır, özellikle Birleşmiş Milletler'de, uluslararası hukuk ile uyum sağlamanın bir aracı haline gelmiştir (örneğin 1965'te Rodezya vakasında). Bir yönetimin diplomatik tanınmasının geri alınması, onunla diplomatik ilişkilerin kesilmesinden daha ciddi bir kınama eylemidir.

Yönetimlerin tanınması[değiştir | kaynağı değiştir]

Devletler, başka devleri tanımanın yanı sıra, devlet yönetimlerini de tanıyabilirler. Yeni bir yönetim yasa dışı yollarla iktidara gelirse (örneğin darbe yaparak) veya iktidardaki yönetim seçim hilesi ile iktidarını devam ettirirse, bu durum sorunlu olabilir. Eskiden devletler, hem bir devletin yönetimini hem de o devletin kendisini tanıdıklarını resmen ilan ederlerdi. Ama, diplomatik ilişkilerin sürdürülebilmesi için diplomatik ilişkinin yapılacağı bir yönetimin olması gerekse de, çoğu devlet artık bu usulü uygulamamaktadır.^{[3] [4]} ABD gibi ülkeler bir yönetimin tanınması hakkındaki sorulara cevap verirken "Tanıma meselesi gündeme gelmemiştir: yeni yönetim ile ilişkilerimizi sürdürmekteyiz."^[5]

Tanınmayan devlet[değiştir | kaynağı değiştir]

Dünyanın bazı jeopolitik varlıkları genel uluslararası tanınmadan yoksundur ama egemen devlet olarak tanınmayı arzu ederler. Bu varlıkların toprakları üzerinde sahip oldukları de facto kontrol derecesi farklılıklar gösterir.

Bu varlıkları çoğu, kendi etnik veya millî kimliği olan ülke bölgesidir ve bir ana devletten ayrılmıştır. Bu varlıklar genelde "bağımsızlığını ilan eden bölge" denir. Bazıları kendi kendini yöneten himayelerdir, orijinal devletlerine zorla geri girmelerine karşı başka bir devletin askerî korumasından yararlanırlar. Bu jeopolitik varlıklar, koruyucu devletleri aracılığıyla gayriresmî diplomatik ilişkilere de girebilirler.

Yukarıda söz konusu olan "kontrol" kelimesi, bulunulan bir alan üzerindeki kontrol demektir, hak iddia edilen bir toprağın işgali değil. Tanınmayan ülkeler, bulundukları topraklar üzerinde ya tam kontrole sahiptirler veya (Batı Sahra örneğinde olduğu gibi) kısmi kontrole sahiptirler. Birinci durumda, o toprakların "resmî" sahipleri, yani de jure yönetimler egemen olduklarını iddia etikleri topraklar üzerinde pek az veya sıfır kontrole sahiptirler, ikinci durumda ise değişen derecelerde kontrole sahiptirler ve bölgede yaşayan insanlara hâlâ gerekli hizmetler sağlıyor olabilirler.

Diğer tip tanımalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Diplomatik olarak tanınabilen diğer unsurlar, bir toprağın işgal veya ilhakı veya bir ihtilaftaki taraflardan birinin muharrip (İng. belligerence) hakları olabilir. Uluslararası hukukta savaş halinde olan taraflar muharrip olarak tanımlanır, eğer taraflardan biri bir egemen devlet değilse statüsü ya muharrip ya da asi sayılır. Muharrip haklarının tanınması, bir devletin tanınmasını gerektirmez. Muharrip haklarının tanınmasına örnekler arasında şunlar sayılabilir:

• Birleşik Krallık'ın, Amerikan İç Savaşı'nın ilk ayında, Amerika Konfedere Devletlerini bir muharrip olarak tanımıştır.
• Bolivya, Kolombiya, Ekvador, Peru ve Venezuela, Haziran 1979'da Nikaragua iç savaşında Sandinista Ulusal Kurtuluş Cephesi'ni bir muharrip olarak tanımıştır.
• Fransa ve Meksika, 28 Ağustos 1981'de El Salvador iç savaşında FMLN'yi bir muharrip olarak tanımıştır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Kabul görme ile devlet oluşum kuramı (İng. Constitutive theory of statehood)
• İlan olma ile devlet oluşum kuramı (İng. Declarative theory of statehood)
• Uluslararası Standartlar Organizasyonu (ISO)
• Jus legationis
• Tanınmayan veya kısmen tanınmayan devletler listesi
• Mikro ulus
• Uluslararası İlişkiler
• Diplomat
• Ad hoc

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Tozun Bahcheli, Barry Bartmann, and Henry Srebrnik; De Facto States: The Quest for Sovereignty , Routledge, (2004) online edition4 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Edgars Dunsdorfs. The Baltic Dilemma, The case of the de jure recognition of incorporıl=1975. ISBN 0-8315-0148-0. 
• Gerhard von Glahn (1992). Law Among Nations: An Introduction to Public International Law. Macmillan. ISBN 0-02-423175-4. 
• ıl=2003 | isbn=0-521-53183-7}}
• Stefan Talmon; Recognition of Governments in International Law: With Particular Reference to Governments in Exile Clarendon Press, (1998) online edition4 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Gregory Weeks; "Almost Jeffersonian: U.S. Recognition Policy toward Latin America," Presidential Studies Quarterly, Vol. 31, 2001 online edition4 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.