Tohar dilleri

Tohar dilleri
Tohar dilleri
Toharca
Bölge	Tarım Havzası; Karaşehir; Kuça; Turfan; Kroran;
Etnisite	Toharlar
Ölü dil	M.S. 9. yüzyıl
Dil ailesi	Hint-Avrupa dil ailesi Tohar dilleri;
Diyalektler	Agni (Toharca A) Kuça (Toharca B) Kroran (Toharca C)
Yazı sistemi	Brahmi alfabesi; Mani alfabesi;
Dil kodları
ISO 639-3	Çeşitli:; xto – Toharca A; txb – Toharca B

Toharca veya Tohar dilleri, Hint-Avrupa dil ailesinin soyu tükenmiş bir dalıdır. Dil, Tarım Havzası'nın (günümüz Sincan, Çin) kuzeyindeki vaha kentlerinde ve Lop Çölü'nde bulunmuş M.S. 6. yüzyıldan 8. yüzyıla kadar uzanan el yazmalarıyla bilinmektedir.

Bu dil ailesinin 20. yüzyılın başlarında keşfedilmesi, eskiden kabul görmüş Hint-Avrupa dil ailesinin centum ve satem dilleri olarak Doğu ve Batı kollarına bölünebileceği teorisine zıtlık oluşturmuş ve aile üzerine yürütülen çalışmaların yeniden canlandırılmasını sağlamıştır.

İlk araştırmacılar dili kullanmış insanları Eski Baktriya'da (Toharistan) yaşamış bir halk olan Tokharoi'ler ile bağdaşlaştırdıklarından ötürü dil "Toharca" olarak adlandırılmıştır. Bu tanımlama günümüzde genel olarak hatalı kabul edilmekle birlikte, isim hala kullanılmaktadır.

Keşif ve tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

20. yüzyılın başlarında Tarım havzasının Aurel Stein tarafından arkeolojik olarak keşfedilmesi ile MS 6. yüzyıldan 8. yüzyıla tarihlenen, bilinmeyen bir dilde yazılmış el yazması parçalarının bulunması sonucunda Tohar dillerinin ve alfabesinin varlığı ortaya çıktı.^[2]

Çok geçmeden, bu yazmaların aslen o dönemlerde bilinmeyen bir Hint-Avrupa dili dalına, Tohar dillerine, ait olduğu ve birbirinden farklı iki dilde yazılmış olduğu anlaşıldı:

Toharca A (Doğu Toharca; kendi dilindeki adı "ārśi"), Karaşehir (eski Agni, Çince Yanqi) ve Turfan bölgelerinde bulunmuştur.
Toharca B (Batı Toharca), Kuça ve Toharca A konuşan bölgelerde bulunmuştur

Tarım Havzası'nın güneydoğusunda yer alan Krorän ve Niya'da bulunmuş ve 3. yüzyıla tarihlenen Prakritçe yazılmış belgelerde Toharca ile ilgili bir dilden geçmiş pek çok ismin varlığı sonucunda Toharca C olarak anılacak başka bir Tohar dili daha keşfedilmiştir.^[3] Krorän’de bulunmuş ve tamamen Toharca C ile yazılmış belgeler 2018’de yayınlanmıştır.^[4]^[5]

Toharca muhtemelen 840'tan sonra, Moğolistan'dan Kırgızlar tarafından sınır dışı edilen Uygurlar'ın Tarım Havzası'na yerleşmesi sonucunda ölmüştür.^[3] Bu teori, Toharca metinlerinin Uygurcaya çevirisinin keşfi ile desteklenmektedir.

Bazı Çince kelimeler Toharca kökenlidir. Eski Çincede bal manasına gelen *mjit (Geleneksel Çince: 蜜; mì) kelimesinin Ön Tohar dilindeki *ḿət kelimesinden türediği düşünülmektedir. Pek çok modern Hint-Avrupa dilinde benzer sözcükler bal ve bal şarabı manasında kullanılmaktadır.^[6]

Diğer Hint-Avrupa dilleri ile karşılaştırılması[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkçe	Toharca A	Toharca B	Grekçe	Sanskritçe	Latince	Proto-Cermence	Gotça	Eski İrlandaca
Toharca kelime örnekleri
bir	sas	ṣe	heîs, hen	haykas	oynos	ainaz	ainz	haon
iki	wu	wi	dúo	dvā́	duo	*twai	twái	dá
üç	tre	trai	treîs	tráyas	trēs	*þrīz	þreis	trí
dört	śtwar	śtwer	téttares, téssares	catvā́ras, catúras	quattuor	*fedwōr	fidwōr	cethair
beş	päñ	piś	pénte	páñca	quīnque	*fimf	fimf	cóic
altı	ṣäk	ṣkas	héx	ṣáṣ	sex	*sehs	saihs	sé
yedi	ṣpät	ṣukt	heptá	saptá	septem	*sebun	sibun	secht
sekiz	okät	okt	oktṓ	aṣṭáu, aṣṭá	octō	*ahtōu	ahtau	ocht
dokuz	ñu	ñu	ennéa	náva	novem	*newun	niun	noí
on	śäk	śak	déka	dáśa	decem	*tehun	taihun	deich
yüz	känt	kante	hekatón	śatām	centum	*hundą	hund	cét
ata	pācar	pācer	patḗr	pitṛ	pater	*fadēr	fadar	athair
ana	mācar	mācer	mḗtēr	mātṛ	mater	*mōdēr	mōdar	máthair
erkek kardeş	pracar	procer	phrā́tēr	bhrātṛ	frāter	*brōþēr	brōþar	bráthair
kız kardeş	ṣar	ṣer	éor	svásṛ	soror	*swestēr	swistar	siur
at	yuk	yakwe	híppos	áśva-	equus	*ehwaz	aiƕs	ech
inek	ko	keu	boûs	gaúṣ	bōs	*kūz	(OE cū)	bó
ses	vak	vek	épos	vāk	vōx	*wōhmaz	(Du gewag)	foccul
ad	ñom	ñem	ónoma	nāman-	nōmen	*namô	namō	ainmm
süt sağmak	mālkā	mālkant	amélgein
mulgēre	*melkaną	miluks	bligid (MIr)

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Mallory & Mair (2000), ss. 67, 68, 274.
^ Deuel, Leo. 1970. Zamanın Ahit'i, ch. XXI, sf. 425-455. Baltimore, Pelikan Kitapları. Orj. publ. Knopf, NY, 1965.
^ ^a ^b Boş kaynak (yardım) Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "mallory-expedition" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
^ "Language Log » Tocharian C: its discovery and implications". 23 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2019.
^ Zimmer, Klaus T; Zimmer, Stefan; Dr. Ute Hempen (2019). K. T. Schmidt: Nachgelassene Schriften (Almanca). ISBN 9783944312538. OCLC 1086566510. 4 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2022.
^ Boltz (1999), s. 87; Schuessler (2007), s. 383; Baxter (1992), s. 191; GSR 405r; Proto-Tocharian and Tocharian B forms from Peyrot (2008), s. 56.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Tohar alfabesi (Omniglot'tan) 24 Kasım 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Thesaurus Indogermanischer Text- und Sprachmaterialien (TITUS):
- Tohar alfabesi16 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Toharca A ve B için eşlenik tablolar 2 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Toharca A el yazmaları, Berlin Turfan Koleksiyonundan 30 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Mark Dickens, "Toharca hakkında bilmek istediğiniz her şey"
Austin Texas Üniversitesi'nden Çevrimiçi Toharca
DQ Adams'ın A Dictionary of Tocharian B'ye dayanan çevrimiçi Toharca B sözlüğü 16 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (1999)
Toharca B Swadesh listesi 18 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Vikisözlükten)
Resimler, transkripsiyonlar ve (çoğu durumda) çeviriler ve diğer bilgilerle birlikte Viyana Üniversitesi'nden Toharca El Yazmaları'nın kapsamlı baskısı 9 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Sieg, E.; Siegling, W. (1921). Tocharische Sprachreste, 1.A: Transcription. Walter de Gruyter. Sieg, E.; Siegling, W. (1921). Tocharische Sprachreste, 1.A: Transcription. Walter de Gruyter. Toharca A yazılarının transkriptleri.
Kim, Ronald I. (2012). "Introduction to Tocharian" (PDF). Institute for Comparative Linguistics, Charles University. 16 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Nisan 2019.

[FOOTNOTEMalloryMair200067,_68,_274-1] Mallory & Mair (2000), ss. 67, 68, 274.

[2] Deuel, Leo. 1970. Zamanın Ahit'i, ch. XXI, sf. 425-455. Baltimore, Pelikan Kitapları. Orj. publ. Knopf, NY, 1965.

[mallory-expedition-3] Boş kaynak (yardım) Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "mallory-expedition" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)

[:02-4] "Language Log » Tocharian C: its discovery and implications". 23 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2019.

[:12-5] Zimmer, Klaus T; Zimmer, Stefan; Dr. Ute Hempen (2019). K. T. Schmidt: Nachgelassene Schriften (Almanca). ISBN 9783944312538. OCLC 1086566510. 4 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2022.

[6] Boltz (1999), s. 87; Schuessler (2007), s. 383; Baxter (1992), s. 191; GSR 405r; Proto-Tocharian and Tocharian B forms from Peyrot (2008), s. 56.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Toharca nedir?, Toharca anlamı nedir?, Toharca ne demektir?