Ermenice

Ermenice
Ermenice
Հայերեն Hayeren
	Ermeni alfabesiyle Ermenice
Ana dili olanlar	Ermenistan
Konuşan sayısı	5.924.320 (2001)
Dil ailesi	Hint-Avrupa dilleri; * Ermenice
Yazı sistemi	Ermeni alfabesi
Resmî durumu
Resmî dil	Ermenistan
Tanınmış azınlık dili	; Kıbrıs Cumhuriyeti; Polonya; Romanya ; Ukrayna; Türkiye
Dil kodları
ISO 639-1	hy
ISO 639-2	arm (B); hye (T)
ISO 639-3	Çeşitli:; hye – Modern Ermenice; xcl – Klâsik Ermenice; axm – Orta Ermenice
	Kafkasyada Ermenice konuşulan bölgeler

Ermenice (Ermenice: հայերեն - Hayeren), Ermeniler tarafından kullanılan Hint-Avrupa dil ailesinden bir dildir. Kendi alfabesi ve Doğu Ermenicesi ve Batı Ermenicesi olarak iki lehçesi vardır. Doğu Ermenicesi Ermenistan'ın resmî dilidir. Türkiye'de ve Ermeni diasporasında çoğunlukla Batı Ermenicesi kullanılır. Hint-Avrupa dil ailesi'nin bağımsız bir alt grubudur.

Türkiye'deki Ermeni toplumunun yüzde 18'i Ermenice konuşmaktadır. Bu oran gençler arasında yüzde 8'dir.^[8] Batı Ermeni lehçesi, UNESCO'nun Dünya yıllık Tehlikede olan Dünya Dilleri Atlası'nda "kesinlikle tehlikede bir dil" olarak yer alır.^[9]^[10]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Ermeni alfabesi, 405 yılında Aziz Mesrop Maştots tarafından bulunmuştur.^[11] Mesrop Maştots, Ermeni harflerini yaratmak niyetiyle öğrencileri ile birlikte Amed (Diyarbakır), Yedesia (Urfa) ve Samosat şehirlerine gidererek yabancı dillerde yazılmış olan bazı elyazmalarını incelemesiyle 405 yılında Ermeni harflerini ortaya çıkarır. Alfabenin oluşturulması edebiyatın canlanmasını da sağlar ve Ermenice edebiyatta bir altın çağın başlamasının zemini oluşturur. Maştots'un bu girişiminin sonunda Ermeni halkı tarafından Maştots ve öğrencilerinin dönünüşü, Vağarşapat’ta halk ve asillerin eşliğindeki kral Vramşabuh tarafından büyük törenlerle karşılanır.^[12]

19. yüzyılda Ermeni edebiyat dilinin de gelişmesiyle Doğu Ermenicesi (Erivan) ve Batı Ermenicesi (İstanbul) lehçeleri arasındaki ayrım iyice ortaya çıkmış, o dönemler Farsçanın bir lehçesi sanılan bu dilin özgün bir Hint-Avrupa dili olduğu da anlaşılmıştır. En eski eserlerin yazıldığı Eski Ermenice; yani Kırapar^[13] günümüzde sadece bazı din alimleri tarafından anlaşılabilmektedir.

Bill Bryson'e göre Ermenicedeki sözcüklerin %23'ü Ermenice kökenlidir.^[14]

Sayılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Sayı	Doğu/Batı Ermenice	Ermeni alfabesi ile
1	Mek/Meg	Մեկ
2	Yerku/Yergu	Երկու
3	Yerek	Երեք
4	Çors	Չորս
5	Hing/Hink	Հինգ
6	Vets	Վեց
7	Yott/Yottı	Եօթ/Յոթ
8	Uttı	Ութը
9	İnnı	Իննը
10	Tası/Dası	Տասը
20	Kısan	Քսան
30	Yeresun	Երեսուն
40	Karrasun	Քառասուն
50	Hisun	Հիսուն
60	Vattsun	Վաթսուն
70	Yottanasun	Եօթանասուն/Յոթանասուն
80	Uttsun	Ութսուն
90	İnnsun	Իննսուն
100	Haryur/Harür	Հարիւր/Հարյուր
1000	Hazar	Հազար

Alfabe[değiştir | kaynağı değiştir]

Alfabe:
	İsim (Doğu/Batı)	küçük harf	büyük harf	Latin karşılığı	sayısal değeri
1	Ayb/Ayp	ա	Ա	a	1
2	Ben/Pen	բ	Բ	b	2
3	Gim/Kim	գ	Գ	g	3
4	Da/Ta	դ	Դ	d	4
5	Yeç	ե	Ե	e	5
6	Za	զ	Զ	z	6
7	E	է	Է	ē	7
8	It	ը	Ը	ə	8
9	To	թ	Թ	t῾	9
10	Je	ժ	Ժ	ž	10
11	İni	ի	Ի	i	20
12	Liun/Lün	լ	Լ	l	30
13	Xe	խ	Խ	x	40
14	Tsa/Dza	ծ	Ծ	c	50
15	Ken/Gen	կ	Կ	k	60
16	Ho	հ	Հ	h	70
17	Dza/Tsa	ձ	Ձ	j	80
18	Ğat/Ğad	ղ	Ղ	ł	90
19	Çe/Ce	ճ	Ճ	č	100
20	Men	մ	Մ	m	200
21	Hi	յ	Յ	y	300
22	Nu	ն	Ն	n	400
23	Şa	շ	Շ	š	500
24	Vo	ո	Ո	o	600
25	Ça	չ	Չ	č῾	700
26	Pe/Be	պ	Պ	p	800
27	Ce/Çe	ջ	Ջ	ǰ	900
28	Rra	ռ	Ռ	ṙ	1000
29	Se	ս	Ս	s	2000
30	Vev	վ	Վ	v	3000
31	Tiun/Dün	տ	Տ	t	4000
32	Re	ր	Ր	r	5000
33	Tso	ց	Ց	č	6000
34	Hiun/Hün	ւ	Ւ	w	7000
35	Piur/Pür	փ	Փ	p῾	8000
36	Qe	ք	Ք	k῾	9000
37	O	օ	Օ	ō	10000
38	Fe	ֆ	Ֆ	f	20000

Ermeniceden Türkçeye geçen sözcükler[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu listeye argodaki sözler [bızdık, keş, kodoş, madik, moruk, oskor vs.], çok lokal halk dili ve kuşkulu olan spekülatif kelimeler [örnek <?> orinak] dahil değildir. Türkçe ile Ermenice arasındaki söz alışverişinde uzman olan akademisyenler içinde Prof. Dr. Hasan Eren^[15]^[16] ile Prof. Dr. Robert Dankoff^[17] sayılabilir. ^{[kaynak belirtilmeli]} Aşağıda verilen kelimelere ve kökenlerine Türk Dil Kurumunun sözlüğünden veya etimoloji sözlüklerinden ulaşılabilir.^[18]^[19]^[20]

ahpun dial. 'gübre' < Erm. ałbun
arıstak dial. 'tavan' < Erm. aṙastał
avanak < Erm. havanag
bar I dial. 'kir' < Erm. pʿar
bar II 'halk oyunu' < Erm. dial. bar < par
carıt dial. 'köz tavası' < Erm. čaṙut
cemek dial. 'üvendire kazıyacağı' < Erm. camak
cil, çil dial. 'hasır otu' < Erm. čil
cumur, çumur dial. 'yağda kızartılmış ekmek' < Erm. čmur
çemiç dial. 'dut kurusu' < Erm. čʿamičʿ
çepik dial. 'alkış' < Erm. cʿapʿik
çermik dial. 'kaplıca' < Erm. ǰermuk
çor dial. 'dert, hastalık' < Erm. čʿoṙ
çörten 'yağmur oluğu' < Erm. ǰordan
gecere dial. 'iplik çıkrığı' < Erm. kačrar
gem dial. 'düven' < Erm. kamn
haç < Fars. xāc < Erm. xačʿ
hanek dial. 'şaka; eğlence' < Erm. hanak
haşıl^ dial. 'bir yemek' < Erm. xašil
hedik 'buğday haşlaması' < Erm. hatik
herk dial. 'nadas' < Erm herk
hezan dial. 'kiriş' < Erm. hecan
hızar 'büyük bıçkı' < Erm. xizar
him dial. 'temel' < Erm. dial. him < himn
hodak dial. 'çiftçi yamağı' < Erm. hōtał
hopal dial. 'yaban güvercini' < Erm. hōpʿal
kama 'çivi' < Erm. gam
kerendi dial. 'tırpan' < Erm. gerandi
kete^ 'bir hamurişi' < Erm. gatʿay

kom dial. 'ağıl' < Erm. gom
köftün 'keten küspesi' < Erm. kopton
küşne dial. 'burçak' < Erm. kʿušnay < Arap. kuşnā
madımak < Erm. madideğ
mayıs 'taze sığır gübresi' < Erm.
mazman dial. 'kıldan dokuma yapan' < Erm mazman
merek dial. 'samanlık' < Erm. marag
met 'çelik çomak' < Erm. mēt
murç 'çekiçle çakılan demir kazık' < Erm. murč 'çekiç'
nahır^ dial. 'sığır sürüsü' < Erm. naxir
nüğü 'bir ölçü birimi" < Erm. dial. nuki, nugi < unki
orcik dial. 'şeker sucuk' < Erm. ṙočik
pancar < Erm. banǰar
petek^ < Erm. pʿetʿek
pinti^ 'cimri' < Erm. pʿintʿi
poşa dial. 'Çingene' < Erm. pʿoša
pot 'hata, gaf' < Erm. pʿotʿ
potur 'bir tür pantolon' < Erm. pʿotʿor
pöçük dial. 'kuyruk sokumu' < Erm. počʿik [<: počʿ 'tail']
şelek^ dial. 'sırtta taşınan yük' < Erm. šalak
şen 'neşeli' < Erm. šen
tekfur < Erm. tʿagwor
tel < Er. tʿel
teşi dial. 'yün eğirme aracı' < Erm. tʿeši
tığ^ dial. 'henüz savrulmamış ekin yığını' < Erm. tʿeł
tırtıl^ < Erm. tʿrtʿur
zangoç < Erm. žamgoc
zerun ' bir buğday türü' < Erm. dial. cʿirin < cʿorean
zoğal^ dial. 'kızılcık' < Erm. zołal

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2013.
^ Avrupa Bölgesel Diller ve Azınlık Dillerini Koruma Antlaşması
^ "Law of Ukraine "On Principles of State Language Policy" (Current version – Revision from 01.02.2014)". Document 5029-17, Article 7: Regional or minority languages Ukraine, Paragraph 2 (Ukraynaca). rada.gov.ua. 1 Şubat 2014. 22 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2014. Стаття 7. Регіональні мови або мови меншин України [...] 2. У контексті Європейської хартії регіональних мов або мов меншин до регіональних мов або мов меншин України, до яких застосовуються заходи, спрямовані на використання регіональних мов або мов меншин, що передбачені у цьому Законі, віднесені мови: російська, білоруська, болгарська, вірменська, гагаузька, ідиш, кримськотатарська, молдавська, німецька, новогрецька, польська, ромська, румунська, словацька, угорська, русинська, караїмська, кримчацька.
^ Toktaş, Şule (2006). "EU enlargement conditions and minority protection : a reflection on Turkey's non-Muslim minorities". East European Quarterly (İngilizce). 40 (4): 489-519. ISSN 0012-8449. 11 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2024. This implies that Turkey grants educational right in minority languages only to the recognized minorities covered by the Lausanne who are the Armenians, Greeks and the Jews.
^ Bayır, Derya (2013). Minorities and nationalism in Turkish law. Cultural Diversity and Law. Farnham: Ashgate Publishing. ss. 89-90. ISBN 978-1-4094-7254-4. 14 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2024. Oran farther points out that the rights set out for the four categories are stated to be the ‘fundamental law’ of the land, so that no legislation or official action shall conflict or interfere with these stipulations or prevail over them (article 37). [...] According to the Turkish state, only Greek, Armenian and Jewish non-Muslims were granted minority protection by the Lausanne Treaty. [...] Except for non-Muslim populations - that is, Greeks, Jews and Armenians - none of the other minority groups’ language rights have been de jure protected by the legal system in Turkey.
^ Questions and Answers: Freedom of Expression and Language Rights in Turkey. New York: Human Rights Watch. April 2002. 20 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2024. The Turkish government accepts the language rights of the Jewish, Greek and Armenian minorities as being guaranteed by the 1923 Treaty of Lausanne.
^ Uzum, Melike; Demir, Nurettin (24 Ekim 2017). "Minority Language Education and Policy in Turkey: The Case of Cankiri Poshas". Journal of Universality of Global Education Issues (İngilizce). 4: 5-6. ISSN 2575-9388. 17 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2024. In the Lausanne treaty, people of the republic were defined through a religion based definition, similar to the Ottoman concept of millet (nation). For example, the non-Muslim minorities such as Armenians, Greeks, and Jews were recognized as minorities, and their language rights were identified in articles 39, 40, and 41.
^ "Review of Istanbul's Armenian community history" 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
^ UNESCO Culture Sector, UNESCO Interactive Atlas of the World's Languages in Danger, 2009 30 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
^ UNESCO: 15 Languages Endangered in Turkey, by T. Korkut, 2009 31 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2013.
^ "akunq.net". 16 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013.
^ Basmacıyan, Krikor Hagop, Şark'ta Toplumsal ve Dinsel Yaşam. sf.50
^ Bryson, Bill (1990). Mother Tongue (İngilizce). Penguin Books. ss. s. 75. ISBN 0-140-14305-X.
^ Prof. Dr. Hasan Eren, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Ankara 1999
^ Prof. Dr. Hasan Eren, Türkçedeki Ermenice Alıntılar Üzerine, Türk Dili Dergisi, TDK, 1995/2:859-904
^ Prof. Dr. Robert Dankoff, Armenian Loanwords in Turkish, Wiesbaden 1995
^ "Etimoloji Türkçe". 20 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Nisanyan sözlük". 18 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlüğü". 29 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[1] "Arşivlenmiş kopya". 26 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2013.

[2] Avrupa Bölgesel Diller ve Azınlık Dillerini Koruma Antlaşması

[3] "Law of Ukraine "On Principles of State Language Policy" (Current version – Revision from 01.02.2014)". Document 5029-17, Article 7: Regional or minority languages Ukraine, Paragraph 2 (Ukraynaca). rada.gov.ua. 1 Şubat 2014. 22 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2014. Стаття 7. Регіональні мови або мови меншин України [...] 2. У контексті Європейської хартії регіональних мов або мов меншин до регіональних мов або мов меншин України, до яких застосовуються заходи, спрямовані на використання регіональних мов або мов меншин, що передбачені у цьому Законі, віднесені мови: російська, білоруська, болгарська, вірменська, гагаузька, ідиш, кримськотатарська, молдавська, німецька, новогрецька, польська, ромська, румунська, словацька, угорська, русинська, караїмська, кримчацька.

[Toktaş2006-4] Toktaş, Şule (2006). "EU enlargement conditions and minority protection : a reflection on Turkey's non-Muslim minorities". East European Quarterly (İngilizce). 40 (4): 489-519. ISSN 0012-8449. 11 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2024. This implies that Turkey grants educational right in minority languages only to the recognized minorities covered by the Lausanne who are the Armenians, Greeks and the Jews.

[Bayır2013-5] Bayır, Derya (2013). Minorities and nationalism in Turkish law. Cultural Diversity and Law. Farnham: Ashgate Publishing. ss. 89-90. ISBN 978-1-4094-7254-4. 14 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2024. Oran farther points out that the rights set out for the four categories are stated to be the ‘fundamental law’ of the land, so that no legislation or official action shall conflict or interfere with these stipulations or prevail over them (article 37). [...] According to the Turkish state, only Greek, Armenian and Jewish non-Muslims were granted minority protection by the Lausanne Treaty. [...] Except for non-Muslim populations - that is, Greeks, Jews and Armenians - none of the other minority groups’ language rights have been de jure protected by the legal system in Turkey.

[HRWLanguageRights-6] Questions and Answers: Freedom of Expression and Language Rights in Turkey. New York: Human Rights Watch. April 2002. 20 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2024. The Turkish government accepts the language rights of the Jewish, Greek and Armenian minorities as being guaranteed by the 1923 Treaty of Lausanne.

[Uzum2017-7] Uzum, Melike; Demir, Nurettin (24 Ekim 2017). "Minority Language Education and Policy in Turkey: The Case of Cankiri Poshas". Journal of Universality of Global Education Issues (İngilizce). 4: 5-6. ISSN 2575-9388. 17 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2024. In the Lausanne treaty, people of the republic were defined through a religion based definition, similar to the Ottoman concept of millet (nation). For example, the non-Muslim minorities such as Armenians, Greeks, and Jews were recognized as minorities, and their language rights were identified in articles 39, 40, and 41.

[8] "Review of Istanbul's Armenian community history" 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[9] UNESCO Culture Sector, UNESCO Interactive Atlas of the World's Languages in Danger, 2009 30 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[10] UNESCO: 15 Languages Endangered in Turkey, by T. Korkut, 2009 31 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[11] "Arşivlenmiş kopya". 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2013.

[12] "akunq.net". 16 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2013.

[13] Basmacıyan, Krikor Hagop, Şark'ta Toplumsal ve Dinsel Yaşam. sf.50

[14] Bryson, Bill (1990). Mother Tongue (İngilizce). Penguin Books. ss. s. 75. ISBN 0-140-14305-X.

[15] Prof. Dr. Hasan Eren, Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Ankara 1999

[16] Prof. Dr. Hasan Eren, Türkçedeki Ermenice Alıntılar Üzerine, Türk Dili Dergisi, TDK, 1995/2:859-904

[17] Prof. Dr. Robert Dankoff, Armenian Loanwords in Turkish, Wiesbaden 1995

[18] "Etimoloji Türkçe". 20 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[19] "Nisanyan sözlük". 18 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[20] "Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlüğü". 29 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

Ermenice nedir?, Ermenice anlamı nedir?, Ermenice ne demektir?