Eski Latince

Eski Latince (aynı zamanda İlk Latince ya da Arkaik Latince olarak bilinir) Klasik Latin Çağı'nda, yani MÖ 75 yılına kadar kullanılan Latin dilidir.

Ses bilimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Latince dilinin ses bilimdeki özelliklerinden biri sözcüklerin genel olarak -os ve -om ile (ilerleyen zamanlarda -us ve -um) bitiyor olmasıdır. Aynı zamanda "C" harfi hem C hem de G olarak kullanılmaktaydı. Bazı durumlarda kelimelerin sonundaki "s" harfi önüne "r" getirilerek değişime uğramıştır. Örneğin "honos" kelimesi "honoris" olarak değiştirilmiştir.

Bilinen yazıtlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Forum kitabesi (MÖ 550)
Duenos kitabesi (MÖ 500)
Castor-Pollux (MÖ 500)
Garigliano Bowl (MÖ 500)
Tibur pedestal (MÖ 400)
Senatusconsultum de Bacchanalibus (MÖ 186)
Lapis Satricanus
Vase Inscription from Ardea
Carmen Arvale
Carmen Saliare
Scipionum Elogia

Dilbilgisi[değiştir | kaynağı değiştir]

İsimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Birinci çekim (a)[değiştir | kaynağı değiştir]

Sonu "a" harfi ile biten kelimelerin çekimleri. Sonu a ile biten kelimeler genelde "dişil" kelimelerdir. Birçok Latin dilinde kelimeler eril, dişil ve yansız olarak ayrılırlar.

	puella, –aī kız f.
	Tekil	Çoğul
yalın hâl	puella	puellai
hitap hâli	puella	puellai
belirtme hâli	puellam	puellā
tamlayan hâli	puellās/-es/-ai	puellōm/ -āsom
yönelme hâli	puellai	puellaīs/-eīs/ -abos
çıkma hâli	puellād	puellaīs/-eīs/ -abos
bulunma hâli	puellā	puellaīs/-eīs

İkinci çekim (o)[değiştir | kaynağı değiştir]

Sonu "o" harfi ile biten kelimelerin çekimleri. Sonu "o" harfi ile biten kelimeler ya eril ya da yansızdırlar.

	campos, –oī field, plain m.		saxom, –oī rock, stone n.
	Tekil	Çoğul	Tekil	Çoğul
yalın hâl	campos	campoī	saxom	saxa
hitap hâli	campe	campoī	saxe	saxoī
belirtme hâli	campom	campōs	saxom	saxa
tamlayan hâli	campoī	campōm/ -ōsom	saxoī	saxōm/ -ōsom
yönelme hâli	campoī	campoīs	saxoī	saxoīs
çıkma hâli	campōd	campoīs	saxōd	saxoīs/ -oes
bulunma hâli	campō	campoīs	saxō	saxoīs/ -oes

Hitap hâllerinin çoğul çekimleri iki şekilde yapılır: Bunun ilk kullanım şekli -ōm iken daha sonra Arkaik Latincede -ōsom olarak değişikliğe uğramıştır. Arkaik Latincedeki "r" harfinden "s" harfine değişimde olduğu gibi Klasik Latincedeki -ōrum şeklindeki bitişler daha sonra Arkaik Latincede -ōsom şekline dönüşmüştür.

Üçüncü çekim[değiştir | kaynağı değiştir]

Sonu "e" harfi ve "i" harfi ile biten üçüncü tip çekimler eril, dişil ve yansız bütün kelimeleri kapsamaktadır.

	Regs –es kral m.
	Tekil	Çoğul
yalın hâl	regs	reges
hitap hâli	regs	reges
belirtme hâli	regem	reges
tamlayan hâli	regis	regōm
yönelme hâli	regei	regebos
çıkma hâli	regeid	regebos
bulunma hâli	regei	regebos

Şahıs zamirleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kişi zamirleri Eski Latince eserlerinde en çok kullanılan dilbilgisi terimleridir. Belirtme ve çıkma hâllerinin çekimleri tam olarak birbirinin aynıdır.

	Ego, ben	Tu, sen	Suī, o kendisi
yalın hâl	ego	tu	-
belirtme hâli	mēd	tēd	sēd
tamlayan hâli	mis	tis	sei
yönelme hâli	mihei, mehei	tibei	sibei
çıkma hâli	mēd	tēd	sēd
	Çoğul
yalın hâl	nōs	vōs	-
belirtme hâli	nōs	vōs	sēd
tamlayan hâli	nostrōm, -ōrum, -i	vostrōm, -ōrum, -i	sei
yönelme hâli	nōbeis, nis	vōbeis	sibei
çıkma hâli	nōbeis, nis	nōbeis	sēd

Tamlama zamirleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski Latincede, tamlama zamirleri eserlerde sıkça ekullanılan kavramlardan biridir. Ancak birbirleriyle tutarsızlık göstermeleri bilginler tarafından daha sonra değiştirilmeleri ile sonuçlanmıştır.

queī, quaī, quod who, what
	Eril	Dişil	Yansız
yalın hâl	queī	quaī	quod
belirmte hâli	quem	quam	quod
tamlayan hâli	quoius, quoios	quoia	quoium, quoiom
yönelme hâli	quoī, queī, quoieī, queī
çıkma hâli	quī, quōd	quād	quōd
	Çoğul
yalın hâl	ques, queis	quaī	qua
belirtme hâli	quōs	quās	quōs
tamlayan hâli	quōm, quōrom	quōm, quārom	quōm, quōrom
yönelme hâli	queis, quīs
çıkma hâli	queis, quīs

Fiiller[değiştir | kaynağı değiştir]

Şimdiki zaman ve geçmiş zaman[değiştir | kaynağı değiştir]

Latincedeki fiil çekimleri arasında tutarsızlıklar bulunmasından dolayı kesin olarak kulanılan bir çekim türü bulunduğu söylenemez. Ancak Eski Latince oymaları üzerindeki eserlerden birçok Avrupa dili diyalekti ile çeşitli benzerlikler gözlenmektedir.

	Şimdiki Zaman: Sum				şimdiki Zaman: Facio
	Eski		Klasik		Eski		Klasik
	Tekil	Çoğul	Tekil	Çoğul	Tekil	Çoğul	Tekil	Çoğul
Birinci Şahıs	som, esom	somos, sumos	sum	sumus	fac(e/ī)o	fac(e)imos	facio	facīmus
İkinci Şahıs	es	esteīs	es	estis	fac(e/ī)s	fac(e/ī)teis	facis	facitis
Üçüncü Şahıs	est	sont	est	sunt	fac(e/ī)d/-(e/i)t	fac(e/ī)ont	facit	faciunt

	Geçmiş Zaman: Sum				Geçmiş Zaman: Facio
	Eski		Klasik		Eski		Klasik
	Tekil	Çoğul	Tekil	Çoğul	Tekil	Çoğul	Tekil	Çoğul
Birinci Şahıs	fuei	fuemos	fui	fuimus	(fe)fecei	(fe)fecemos	feci	fecīmus
İkinci Şahıs	fuistei	fuisteīs	fuisti	fuistis	(fe)fecistei	(fe)fecisteis	fecisti	fecistis
Üçüncü Şahıs	fued/fuit	fueront/-erom	fuit	fuerunt	(fe)feced/-et	(fe)feceront/-erom	fecit	fecerunt

Eski Latince nedir?, Eski Latince anlamı nedir?, Eski Latince ne demektir?